Bakı 28°C
QÜRUR: MƏNLİK, YOXSA MƏNƏM-MƏNƏMLİK?
«Qürur» sözü ərəb dilindən alınma sözdür. Ərəbcə "ğurur” azərbaycanca "özündənrazılıq, şöhrətpərəstlik, təkəbbür" deməkdir. Quranda eyni kökdən olan sözlərə iyirmi yeddi ayədə rast gəlinir. Əksəriyyətində də, "dünyaya qapılma, aldanma" mənasında işlənir ki, bu da böyük təhlükə hesab olunur. Bu sözün "qəflət, cahillik" mənaları da vardır. Bir sözlə, ərəb dilində bu söz yalnız mənfi keyfiyyət ifadə edib. Sinonimləri “zəhvun”, “ucbun”, “mubəhətun” da eyni mənalara gəlir. Ərəbcə-ingiliscə “əl-Maurid” sözlüyündə də bu sözün qarşılığı "vanity, self-conceit, self-importance, arrogance" və s. kimi verilir ki, bu da "şöhrətpərəstlik, özündənrazılıq, özünəvurğunluq, özü haqqında yüksək fikirdə olma" və s. deməkdir. Ərəb dilindən alınma sözlər dilimizdə ya tamamilə semantik dəyişikliyə uğrayıb, ya da əsl mənasını hifz etməklə yanaşı əlavə mənalarla da yüklənib. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində "qürur" sözünə baxsaq bunu aydın görə bilərik: Qürur- 1) İftixar, mənlik hissi, təmkin; 2) Təkəbbür, məğrurluq, lovğalıq, özünü yuxarı tutma və s. Dilimizdə həm birinci, məsələn: “qürur duymaq”, “milli qürur” və s., həm də ikinci mənalarda işlənir, məsələn: “Aldanma zahidə, sanki uludur, Qəlbi kibrü qürur ilə doludur” (A.Şaiq).
Bu kəlmə “insanın mənəvi və əxlaqi cəhətdən dəyərsiz sayılan nanəcib şeylərin cazibəsinə qapılması və özünü onlarla ovundurması” şəklində də mənalandırılır. Eyni kökdən törəyən “qarur” sözü “aldadan, şirnikləndirən” mənasında şeytanı, dünyanı və ümumiyyətlə, insanı qəflətə salıb peşman edən şeyləri ifadə edir. Qurani-Kərimin yanaşmasına görə, faniliyi unudularaq dəyərli bir şey kimi bərk-bərk yapışılan dünya, insanların dinləri və axirətləri üçün böyük bir təhlükədir. Çünki “Dünya həyatı aldadıcı bir zövqdən ibarətdir” (Ali-İmran 3/185).
İnsan dünyada nə qədər həzz və mənfəət əldə etsə, yenə bitib-tükənmək bilməyən hərisliyin, doyumsuzluğun vəhşi caynağından qurtara bilməyəcək, daim narahatçılıq, stress içində çabalayacaq, özünü bədbəxt, başqalarını xoşbəxt sanacaqdır. Müasir dünyada bu, təbabətin əlac edə bilmədiyi ümumbəşəri bir bəladır. Təməlində dünyaya hədsiz bağlılıq, ifrat təkəbbür, lovğalıq, qısqanclıq, acımasızlıq maniyasının dayandığı bu patoloji vəziyyət biçarə insanı həm dünya, həm də axirət səadətindən məhrum edir.
“İnsanın özünü bəyənməsi ağlının zəifliyinə dəlalət edir” (Hz. Ali)
Qəzali qüruru bir növ cahillik hesab edirdi. İnsanlar müxtəlif dərəcədə yanlış yolda olsalar da, özlərini haqlı sayır və qəflətdə olduqlarının fərqinə varmırlar.
Hədisi-şərifdə buyurulur: “Allah gözəldir və gözəlliyi sevər. Təkəbbür isə haqqı qəbul etməmək və insanları xor görməkdir”. Allaha qarşı ehtiram sayılan təqvanın yeri qəlbdir. Yeri qəlb olan şeyi insanlar görə bilməz. Ona görə də kimisə kafirlikdə, imansızlıqda ittiham edib aşağılamaq caiz deyil. Yəni qəlbində Allah sevgisi olan kəs kimsəni aşağılayıb təhqir etməz.
Mövzunu çox da dərinləşdirmədən belə nəticəyə gəlmək olar: İnsan 1) öz ləyaqətini dərk etməli, şəxsiyyətinin qiymətini bilməli, qürur, mənlik, heysiyyət və şərəfini qorumalı; 2) mənəm-məməmlik, qürurlanma, təkəbbürlük və lovğalıq etməkdən çəkinməlidir.
İdris Abbasov
Bu kəlmə “insanın mənəvi və əxlaqi cəhətdən dəyərsiz sayılan nanəcib şeylərin cazibəsinə qapılması və özünü onlarla ovundurması” şəklində də mənalandırılır. Eyni kökdən törəyən “qarur” sözü “aldadan, şirnikləndirən” mənasında şeytanı, dünyanı və ümumiyyətlə, insanı qəflətə salıb peşman edən şeyləri ifadə edir. Qurani-Kərimin yanaşmasına görə, faniliyi unudularaq dəyərli bir şey kimi bərk-bərk yapışılan dünya, insanların dinləri və axirətləri üçün böyük bir təhlükədir. Çünki “Dünya həyatı aldadıcı bir zövqdən ibarətdir” (Ali-İmran 3/185).
İnsan dünyada nə qədər həzz və mənfəət əldə etsə, yenə bitib-tükənmək bilməyən hərisliyin, doyumsuzluğun vəhşi caynağından qurtara bilməyəcək, daim narahatçılıq, stress içində çabalayacaq, özünü bədbəxt, başqalarını xoşbəxt sanacaqdır. Müasir dünyada bu, təbabətin əlac edə bilmədiyi ümumbəşəri bir bəladır. Təməlində dünyaya hədsiz bağlılıq, ifrat təkəbbür, lovğalıq, qısqanclıq, acımasızlıq maniyasının dayandığı bu patoloji vəziyyət biçarə insanı həm dünya, həm də axirət səadətindən məhrum edir.
“İnsanın özünü bəyənməsi ağlının zəifliyinə dəlalət edir” (Hz. Ali)
Qəzali qüruru bir növ cahillik hesab edirdi. İnsanlar müxtəlif dərəcədə yanlış yolda olsalar da, özlərini haqlı sayır və qəflətdə olduqlarının fərqinə varmırlar.
Hədisi-şərifdə buyurulur: “Allah gözəldir və gözəlliyi sevər. Təkəbbür isə haqqı qəbul etməmək və insanları xor görməkdir”. Allaha qarşı ehtiram sayılan təqvanın yeri qəlbdir. Yeri qəlb olan şeyi insanlar görə bilməz. Ona görə də kimisə kafirlikdə, imansızlıqda ittiham edib aşağılamaq caiz deyil. Yəni qəlbində Allah sevgisi olan kəs kimsəni aşağılayıb təhqir etməz.
Mövzunu çox da dərinləşdirmədən belə nəticəyə gəlmək olar: İnsan 1) öz ləyaqətini dərk etməli, şəxsiyyətinin qiymətini bilməli, qürur, mənlik, heysiyyət və şərəfini qorumalı; 2) mənəm-məməmlik, qürurlanma, təkəbbürlük və lovğalıq etməkdən çəkinməlidir.
İdris Abbasov
