“Bu hərbi əməliyyat Ermənistan tərəfdən olduqca riskli addım idi”
Toğrul
İsmayıl: "Münaqişənin həlli uzandıqca, bölgədə sülhdən, təhlükəsizlikdən,
iqtisadi intibahdan danışmaq çətindir”
Erməni silahlı bölmələrinin iyulun 12-də növbəti
dəfə təxribata əl atması, Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz
istiqamətində mövqelərimizi ələ keçirtmək istəməsi, bu hadisənin ölkə daxilində
və beynəlxalq ictimaiyyətdə doğurduğu reaksiya, həmçinin Türkiyə-Azərbaycan
birgə hərbi təlimləri, dünyaya verilən mesaj, prezidentlər Rəcəb Tayyib Ərdoğan
və Vladimir Putinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli barədə apardığı müzakirə, eləcə də digər məsələlərlə bağlı "Kaspi”nin suallarını Türkiyədə yaşayan soydaşımız,
politoloq Toğrul İsmayıl cavablandırır.
- Toğrul bəy,
adətən Ermənistan silahlı qüvvələri danışıqlar prosesinin hansısa mərhələsində
cəbhə xəttində məqsədli təxribatlar törədir, sülh danışıqlarını pozur, bununla
da münaqişənin həllini yubadırlar. Amma bu dəfə təxribat məkanı kimi
Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz istiqamətindəki mövqelərimiz
seçilmişdi. Sizcə, burada məqsəd nə idi?
- Bəli, iyulun 12-də Ermənistan silahlı qüvvələri
Azərbaycanla dövlət sərhədindəki mövqeləri artilleriya atəşinə məruz qoyub,
daha sonra hücuma cəhd edib, mövqeləri tutmağa çalışıb. Bir neçə gün davam edən
döyüşlər nəticəsində Azərbaycan Ordusu düşmən geri otuzdurub, ermənilərin xeyli
canlı qüvvəsi və hərbi texnikası məhv edilib, Azərbaycan tərəfi də şəhid verib.
Ermənistanın bu təxribatı törətməkdə əsas məqsədi Tovuz rayonunun Ağdam kəndi
yaxınlığındakı strateji əhəmiyyət kəsb edən yüksəkliyi ələ keçirmək olub.
Bununla onlar Tovuz rayonu istiqamətindən keçən əsas enerji və nəqliyyat
dəhlizlərini nəzarət altına almaq, Azərbaycanı küncə sıxışdırmaq istəyiblər. Bu
hərbi əməliyyat Ermənistan tərəfdən olduqca riskli addım idi. İlk dəfə idi ki,
Ermənistan Dağlıq Qarabağa, cəbhə bölgəsinə aidiyyəti olmayan bir ərazidə hərbi
təxribat törədirdi. Beynəlxalq hüququn prinsipləri ilə hadisəyə yanaşsaq, bu
təxribatla Ermənistan Azərbaycana müharibə elan etmiş sayılır. Bu davranışı ilə
Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) üzvlərini, eyni
zamanda Rusiyanı sınamaq, digər tərəfdən Azərbaycanın gücünü yoxlamaq, təxribat
baş tutacağı halda isə Azərbaycanı bir növ mühasirəyə almaq, cəmiyyətdə
qarışıqlıq yaratmaq niyyəti güdürdü.
- Azərbaycan
Ordusunun ayıq-sayıqlığı nəticəsində məkrli düşmən niyyətinə çata bilmədi,
mövqelərimiz qorunub saxlandı, strateji yüksəkliklər Silahlı Qüvvələrimizin
nəzarətində qaldı. Belə olan halda Ermənistan bu təxribatla nəyə nail oldu ki?
- Ermənistan gözlədiyinin tam əksinə olaraq heç
nəyə nail ola bilmədi. KTMT, xüsusən də Rusiya Ermənistana gözlədiyi açıq hərbi
dəstəyi vermədi. KTMT üzvü olan, Azərbaycanla yüksək səviyyədə münasibətlər quran
dövlətlər Ermənistanın müraciətinə reaksiya vermədilər, işğalçı ölkənin
təxribatçı mövqeyini dəstəkləmədilər. Bundan başqa, Rusiyanın özü üçün də yeni
münaqişə ocağının yaranması arzuedilən deyil. Bu bölgədə status-kvonun olması
rəsmi Moskvanın işinə daha çox yarayır, nəinki Dağlıq Qarabağ regionu ilə
bərabər, başqa bir ərazidə döyüşlərin başlanması. Əsl gerçəklikdə Rusiya
Azərbaycan-Ermənistan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən hər iki dövlətə təzyiq
vasitəsi kimi istifadə edir. 12 iyul tarixində baş verən təxribata Türkiyə
tərəfinin də sərt təpkisi və mesajı oldu. Bu, Ermənistanın və ona havadarlıq
edənlərin ağlını yerinə gətirdi. İlk dəfə olaraq Türkiyə sərt və açıq şəkildə
bildirdi ki, hər vasitə ilə Azərbaycanın yanındadır və hər cür dəstək verməyə
hazırdır. Ukrayna ilə Pakistan da Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə dəstək nümayiş
etdirdilər, rəsmi Bakını müdafiə etdilər. Ermənistanın son təxribatının Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi ilə yaxından-uzaqdan hər hansı əlaqəsi yox idi. Bir qədər
əvvəl vurğuladığım kimi, bu hadisə Azərbaycana Ermənistana qarşı müharibə
başlatmaq üçün səbəb və fürsət idi. Lakin rəsmi Bakı Ermənistanın təxribatına
uymadı.
- Bu
hadisədən sonra xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar dinc yürüşlər,
aksiyaları keçirdilər, Ermənistanın təxribatına, işğalçı siyasətinə beynəlxalq
ictimaiyyətin diqqətini cəlb etməyə çalışdılar. Hətta bu aksiyalar zamanı da
ermənilər təxribat törətdilər, soydaşlarımıza hücum edərək, onların
sağlamlığına müxtəlif dərəcədə xətər yetirdilər. Yaşanan bu olay nəyin göstəricisi
idi?
- Məlumdur ki, Ermənistanda ağır iqtisadi-siyasi
vəziyyət hökm sürməkdədir. Bu, Ermənistanın işğalçılıq siyasəti, hakimiyyət
daxilindəki qüvvələrin mübarizəsi, qarşıdurması ilə bağlıdırsa, digər yandan
pandemiyanın gətirdiyi çətinliklərlə əlaqədardır. Əvvəlki suallara verdiyim
cavabda gətirdiyim arqumentlərlə bərabər, bu kimi problemlərdən diqqəti
yayındırmaq, həmçinin Azərbaycan daxilində narahatlıq yaratmaq istəyən rəsmi
İrəvan Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədində məlum təxribatı törətdi. Amma
gözlədiklərini ala bilmədilər. İlk olaraq Tovuz rayonunda bütün sakinlər,
ardınca isə ölkədə ümumən xalq Orduya dəstək oldu. Hər kəs Silahlı Qüvvələrə,
hərbçilərə mənəvi dəstək verdi, Tovuz rayonunun dövlət sərhədinə yaxın yaşayış
məntəqələrində heç bir sakin öz torpağını, evini qoyub qaçmadı. Tovuz
rayonunda, bütünlükdə Azərbaycanda vətəndaşlar könüllü olaraq Orduya yazılmağa
başladılar, hərbçilərlə birlikdə Vətəni müdafiə etmək istəklərini ortaya
qoydular. Paralel olaraq dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlılar
da Silahlı Qüvvələrə dəstək aksiyaları keçirdilər. Nəinki ölkə daxilində,
ümumən dünyada yaşayan bütün azərbaycanlılar vətənpərvərlik nümayiş etdirərək
dövlətin, Ordunun yanında oldular, Dağlıq Qarabağ məsələsində prinsipial mövqe
ortaya qoydular. Xaricdəki diasporun mütəşəkkil surətdə təşkil etdiyi
aksiyalarda Azərbaycan həqiqətləri, Ermənistanın işğalçı siyasəti, törətdiyi
təxribatlar beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırıldı. Bu, xaricdə yaşayan erməniləri,
onların təşkilatlarını qıcıqlandırmaya, narahat etməyə bilməzdi. Ermənilərin
bir çox aksiyalarda törətdiyi təxribatlar, hətta azərbaycanlılara hücum
cəhdlərinin qarşısı müvəffəqiyyətlə alındı. Ermənilərin bu davranışı dünyaya
göstərdi ki, Ermənistan və Azərbaycan arasındakı münasibətlərin vəziyyəti heç
də sadəcə Dağlıq Qarabağ problemindən, torpaqların işğalı faktından
qaynaqlanmır. Bu davranış ümumən ermənilərin, erməniliyin türklərə, o cümlədən
Azərbaycan türklərinə olan münasibətindən qaynaqlanır. Məhz buna görə də
azərbaycanlıların aksiyasında ermənilərin onlara hücum etməsi, qan tökməsi kimi
hadisələr yaşandı. Yəni, son təxribatlarla Ermənistan sadəcə Azərbaycana
müharibə etmədi, eyni zamanda bütün azərbaycanlılara qarşı savaş açdı. Lakin
istər dövlət sərhədində və Azərbaycan cəmiyyətində, istərsə də xaricdə
ermənilərin gözlədiyinin tam əksi baş verdi. Azərbaycanlıların bu dəfə daha
mütəşəkkil şəkildə hadisələrə yanaşması hətta Rusiyada da ermənilərə layiqli
cavabın verilməsi ilə nəticələndi. Bu, dünyada, o cümlədən Rusiyada erməni
diasporunu, paralel olaraq rəsmi Moskvanı da ürkütdü.
- Təəssüf ki,
xaricdə yaşayan azərbaycanlılar arasında bir neçə nəfər baş verənlər hadisələr
fonunda Azərbaycan xalqı, dövləti və Ordusu ilə həmrəylik nümayiş etdirə
bilmədilər. Düzdür, belələri azlıq təşkil edirlər, ancaq yenə də əməlləri
qəbuledilməzdir. Antimilli şəbəkə üzvləri adlandırdığımız bu şəxslər
vətənpərvərlik nümayiş etdirən Azərbaycan diaspor nümayəndələrini tənqid
hədəfinə çevirdilər, bir növ ermənilərlə eyni cəbhədə dayandılar. Xaricdə
yaşayan azərbaycanlı olaraq Siz həmin şəxslərin hərəkətlərini necə
dəyərləndirirsiniz?
- Bu, bizim ümumi bəlamızdır. Bəlaları, ortaya
çıxan hadisələri düşmənin deyil, bir-birinin təxribatı kimi görməyə
başlayırlar. Düşünürəm ki, belə halların yaşanmasına səbəb şəxsi maraqların,
Vətən, millət və dövlət maraqlarını üstələməsi olur. Dağlıq Qarabağ problemi
kimi ümummilli məsələdə iqtidar-müxalifət ayrı-seçkiliyi olmaz və olmamalıdır.
Hər hansı siyasi mövqe tutmağımızdan asılı olmayaraq, ümummilli məsələdə fikir
ayrılığını bir kənara atıb vahid mövqe ortaya qoymaq, xalqın və dövlətin
maraqlarından çıxış etmək başlıca şərtdir. Ümumi hədəfə çatdıqdan, ümumi
düşmənə qalib gəldikdən sonra yerdə qalan məsələlər ətrafında müzakirələr
aparmaq, fikir fərqliliyi ortaya qoymaq olar. Bunun əksi baş verirsə, demək siyasi
təşkilatlanma zəifdir, problemlidir. Dövlətlə hakimiyyət arasındakı məsafələri
qorumaq mütləqdir. Milli məsələ önə çıxdığı zaman siyasi mübarizə arxa plana
keçməli, həmrəylik nümayiş etdirilməlidir. Ortaq düşmən və ortaq hədəf
ətrafında hamı vahid mövqedən çıxış etməlidir. Nə qədər xoş niyyətlə olsa belə,
tənqidi yanaşma ortaya qoyulduğu zaman milli məsələyə xələl gətirilirsə, siyasi
ambissiyadan geri çəkilmiriksə, çox böyük xəta etmiş olarıq. Bu xəta isə nəticə
etibarilə düşmən dəyirmanına su tökməyə bərabərdir. Unutmayaq ki, düşmənlə
müharibə sadəcə cəbhədə getmir. İdeoloji və təbliğat müharibəsi daim hər yerdə,
hər cəbhədə gedir. Bu cəbhədə daha təcrübəli və hazırlıqlı olmalıyıq.
- Hazırda
Azərbaycanla Türkiyənin növbəti birgə hərbi təlimləri keçirilir. Plana əsasən
təlimlər hərbi aviasiya vasitələrinin iştirakı ilə iyulun 29-dan avqustun
10-dək Bakı, Naxçıvan, Gəncə, Kürdəmir və Yevlax şəhərlərində, avqustun 1-dən
5-dək quru qoşunlarının cəlb edilməsi ilə Bakıda və Naxçıvanda baş tutacaq.
İndiki dönəmdə belə hərbi təlimlərin keçirilməsi nə məna kəsb edir?
- Xatırlayırsınızsa, Ermənistanın 12 iyul təxribatı
və ondan sonrakı dönəmdə Rusiya ciddi hərbi təlimlərə başladı. Belə
genişmiqyaslı hərbi təlimlər siyasi ədəbiyyatda dövlətin hərbi gücünü
göstərməklə yanaşı, həm də hər hansı hadisəyə münasibət, verilən mesaj
xarakteri daşıyır. Rusiyanın bu mesajını Azərbaycan və Türkiyə tərəfi aldı.
Mənə görə, Azərbaycan və Türkiyə genişmiqyaslı birgə hərbi təlimlər keçirməklə
dolayısı ilə eyni mesajı vermiş olur. Diqqət edirsinizsə, Azərbaycanla
Türkiyənin birgə hərbi təlim keçirdiyi ərazilərin hamısı strateji əhəmiyyət
kəsb edir. Xüsusən Naxçıvanda birgə hərbi təlimlərin keçirilməsi ilə Türkiyə
vaxtilə imzalanmış "Qars müqaviləsi”ni xatırlatmış olur. Türkiyə Naxçıvanın
qarantıdır.
- Türkiyə və
Rusiya prezidentləri iyulun 27-də telefonla danışıblar. İki ölkənin prezidenti
Azərbaycan-Ermənistan qarşıdurmasını detallı müzakirə ediblər. Dağlıq Qarabağ
probleminin regionun böyük dövlətlərinin ciddi müzakirə mövzusuna çevrilməsi
münaqişənin həllinə necə təsir edə bilər?
- Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurması Türkiyə və
Rusiya prezidentlərinin də gündəmindədir. Doğrudur, Ankara ilə Moskva arasında
Suriya, Liviya, hətta Aralıq dənizi kimi problemli məsələlər var. Bu
məsələlərin hər birində tərəflərin öz marağı var. Bəzən bu maraqlar toqquşur,
qarşı-qarşıya gəlinir. Buna rəğmən, hər iki tərəf danışıqlar prosesini qəbul
edir, sıcaq qarşıdurmadan daha çox görüşməyə, müzakirələrə üstünlük verirlər.
Yaxşı haldır ki, belə müzakirələrdə Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurması da
diqqət mərkəzində saxlanılır. Türkiyə tərəfi daim Dağlıq Qarabağ problemini
gündəmə gətirir. Əslində bölgədə bir növ yeni proses başlayıb. Böyük ehtimalla
gələcəkdə Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistanın iştirakı ilə görüş
keçiriləcəkdir. Bu, ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyindən doğan
məsələdir. Problemdən çıxış yolunu tapmaq lazımdır. Münaqişənin həlli uzandıqca
Azərbaycanla Ermənistan arasında gərginlik yaşandıqca, bölgədə sülhdən,
təhlükəsizlikdən, iqtisadi intibahdan danışmaq olduqca çətindir. Münaqişəli
bölgələr xarici sərmayəçiləri ürküdür, onlar burada mövcud olmaq istəmirlər.
Digər tərəfdən, münaqişə davamlı hal aldıqca dövlətlər iqtisadiyyatın inkişafına
yatıracağı pulların böyük hissəsini hərbi sahəyə xərcləyirlər. Bu amil də
iqtisadi inkişafı əngəlləyir. Təəssüf ki, ATƏT-in Minsk qrupunun indiyə qədər
olan fəaliyyəti heç bir nəticə verməyib. Məhz bu səbəbdən ölkələrimiz problemin
həlli üçün alternativ yollar axtarırlar. Bu yoldan biri danışıqlar prosesidir.
Əgər işğalçı dövlət qeyri-konstruktivlik nümayiş etdirəcəksə, sülh
danışıqlarını yenə də pozacaqsa, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü hərbi yolla
bərpa edəcək. Azərbaycan beynəlxalq hüququ əsas götürərək, işğal olunmuş
ərazilərini müharibə yolu ilə azad edə, erməni silahlı birləşmələrini qovmaq
üçün antiterror əməliyyatları apara bilər.
Rufik
İSMAYILOV