Uşaqlarımızı qoruyacaq qanun
Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin
iclasında "Uşaq hüquqları haqqında” Qanuna dəyişiklik edilməsi haqqında qanun
layihəsi müzakirəyə çıxarılıb. Dəyişikliklər 2015-ci il 15 may tarixində qəbul olunmuş "Reklam haqqında” Qanununa
uyğunlaşdırılmışdır. Burada məqsəd uşaq hüquqlarının və sağlamlığının
qorunması, onları zərərli vərdişlərdən və informasiya qəbulundan uzaq
tutmaqdır. Kütləvi informasiya vasitələrində yayımlanan bəzi reklamların uşaqlar üçün qadağan edilməsi ictimaiyyət
tərəfindən necə qarşılanır, bu qanun layihəsinin qəbulu nə dərəcədə əhəmiyyətli
olacaq? Qadağalar reklam bazarına necə təsir edəcək? Bu suallarla bağlı ekspertlərin
fikirlərini öyrəndik.
Proses balanslaşdırılmış şəkildə
aparılmalıdır
Uşaq hüquqları üzrə QHT alyansının milli koordinatoru
Nabil Seyidov hesab edir ki, bu, çox ciddi və
Azərbaycan uşaqlarının qorunması üçün əhəmiyyətli bir qanun layihəsidir.
"Əslində bu istiqamətdə üzün müddətdir ki, həm qeyri-hökumət təşkilatları , həm
Milli Məclis, həm də dövlət qurumları səviyyəsində müntəzəm işlər aparılır. Biz
uşaqlara zərərli olan reklamlardan danışırıqsa, burada söhbət yalnız onların
fiziki sağlamlığından deyil, həm də psixi sağlamlığından, həmçinin onların
inkişafına, təhsilinə, sosial həyatına təsirdən söhbət gedir. Ona görə də, bu
qanun layihəsində nəinki uşaqların fiziki sağlamlığına zərər yetirəcək
reklamlar qadağan edilməli, o cümlədən, onların psixi sağlamlığına təsir edən
reklamlar da yığışdırılmalıdır. Zorakılığı nümayiş etdirən, onu təbliğ edən,
bundan əlavə, uşaqların emosional vəziyyətinə təsir göstərən istənilən reklamın
yayımı dayandırılmalıdır. Qeyri-sağlam qidalanma ilə bağlı çəkilən reklamlar da
buraya daxildir. Bu kimi reklamlar qəzetlərdə, televiziya və radiolarda, küçələrdə də qadağan
edilməlidir”.
N. Seyidov deyir ki, reklam
bazarının tənzimlənməsi əslində çox asan bir işdir: "Artıq uzun müddətdir ki,
dünya ölkələri bu istiqamətdə işlər görür. Azərbaycan da dünya ölkələrinin
təcrübəsindən istifadə edir. İlk növbədə hər şey düşünülmüş şəkildə
edilməlidir. Həm reklamçılarla, həm də biznes qurumları ilə birgə hazırlıq
işləri görülməlidir. Bu layihənin hazırlanmasında onun aktlarının tərtib olunmasında
bütün ictimaiyyət nümayəndələrinin fikirləri nəzərə alınmalıdır. Amma bir şeyi
qeyd etmək lazımdır ki, uşaqların fiziki və psixoloji sağlamlığı hər şeydən
vacibdir. Həm konstitusiyaya, həm də uşaq hüquqları haqqında qanuna, həmçinin
BMT-nin Uşaq Hüquqları üzrə Konvensiyasına görə uşaqların hüquqları müdafiə
olunmalıdır. Təbii ki, əgər reklam zərərli deyilsə, o, qadağan olunmaya bilər.
Çünki sahibkarların da hüququ var. Bütün hallarda, balans qorunmalıdır. Bir
insanın və ya bir qurumun hüququ digər bir insanın və ya qurumun hüququnu
tapdaladığı halda, məhdudlaşdırılmalıdır. Əgər çəkilən reklam çarxı həqiqətən
uşaqlarının hüquqlarını pozursa, bu
zaman müəyyən qadağalar ola bilər.
Uşaqlar tez təsir altına düşür. Buna görə də dövlət və valideynlər uşaqların
hüquqlarının qorunmasına xüsusi əhəmiyyət verməlidir. Müvafiq qanun
layihələrinin qəbul edilməsi və bəzi qanunlara dəyişikliklərin olunması bu
istiqamətdə aparılan əsaslı
tədbirlərdir. Amma yenə də deyirəm, istəməzdim ki, burada iqtisadi sferaya da
zərər toxunsun. Yəni bu proses balanslaşdırılmış şəkildə aparılmalıdır”.
Məqsəd
uşaq müdafiəsi işinin səmərəli təşkil olunmasıdır
"SOS Uşaq Kəndləri - Azərbaycan”
Assosiasiyasının İctimai Vəkillik üzrə Mütəxəssisi Cavid İmamoğlu deyir ki, hər
bir uşağın hərtərəfli inkişaf etmək, milli və ümumbəşəri dəyərlərə uyğun,
humanizm və əxlaq prinsipləri əsasında tərbiyə almaq hüququ vardır və dövlət bu
hüquqların təminatçısıdır: "Uşaq hüquqlarının müdafiəsi, onların zərərli
informasiyalardan, inkişaflarına maneə olacaq kadrlardan qorunması milli
qanunvericiliklə tənzimlənir. Azərbaycanda uşaqların hüquqlarının müdafiəsi
istiqamətində güclü qanunvericilik mövcuddur. Təbii ki, zaman keçdikcə bura
əlavələr edilir ki, məqsəd uşaq müdafiəsi işinin səmərəli təşkil olunmasıdır.
Hazırda qüvvədə olan qanunvericilik aktlarında ölkə ərazisində dövriyyədə olan
bütün növ informasiya məhsullarının uşaqların mənafeyinə uyğun olaraq yayılması
ilə bağlı müddəalar məhduddur. Bu istiqamətdə bir sıra əlavə və dəyişikliklərin
edilməsi bu sahədə olan boşluqların aradan qaldırılması ilə nəticələnəcək”.
C. İmamoğlu
deyir ki, "Uşaqların sağlamlığına və inkişafına ziyan vuran
informasiyalardan qorunması” haqqında qanun layihəsi hazırlanması da bu
qəbildəndir: "Uşaq hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununa
"Reklamda uşaqların müdafiəsi” adlı yeni 11-1 maddəsinin əlavə edilməsi nəzərdə
tutulub. Həmin müddəada uşaqlara mənəvi və fiziki baxımdan zərərli təsirin
qarşısını almaq məqsədi ilə reklamda valideynin, qəyyumların, himayəçilərin,
tərbiyəçilərin və başqa şəxslərin nüfuzuna xələl gətirən, onlara olan etibarı
zəiflədən məlumatların verilməsi, başqa şəxsə münasibətdə kobudluğun, nifrət
hissinin, təcavüzkarlığın, zərərli vərdişlərin aşılanması, həyat və sağlamlıq
üçün təhlükəli olan hərəkətləri nümayiş etdirməklə, onların təkrarlanmasına
sövqetmə, uşaqların psixoloji gərginlik yarada biləcək vəziyyətlərdə
göstərilməsi və başqa zəruri məqamlar əksini tapmışdır”.
Təmsil etdiyi təşkilatın bu istiqamətdəki
fəaliyyətini qeyd edən müsahibimiz əlavə etdi ki, "SOS Uşaq Kəndləri - Azərbaycan”
Assosiasiyası olaraq, uşaq müdafiəsi istiqamətində ictimai vəkillik
fəaliyyətini həyata keçirirlər: "Unutmayaq ki, uşaqların müdafiəsi hər kəsin
maraq dairəsində olmalıdır. Əgər belə olarsa, uşaqlarımızın sağlamlığına və ya
inkişafına zərər vura biləcək bütün hallardan uzaq olmalar üçün münbit şərait
yaradılacaqdır. Uşaqların zorakılıqdan müdafiə hüququ var. Bu o deməkdir ki,
hər bir uşaq sevgi, hörmət və qayğının olduğu mühitdə böyümək və tərbiyə almaq,
həmçinin fiziki, emosional və seksual zorakılığın bütün formalarından müdafiə
olunmaq hüququna malikdir ”.
Reklamçının və ya televiziyanın günahı deyil, valideynin günahıdır
Psixoloq Elnur Rüstəmovbildirdi ki, əslində reklamın günün hansı saatında və hansı verilişdə
verilməsinə fikir vermək lazımdır: "Tutaq ki, alkoqollu içkinin reklamı gecə
saat on birdə və ya on ikidə verilir və uşaq buna baxırsa, bu zaman valideynə
sual etmək lazımdır ki, uşaq bu vaxtı niyə yatmayıb? Yəni
uşağın konkret yuxu vaxtı var və həmin vaxt o, oturub reklama baxırsa, bu, reklamçının və ya televiziyanın günahı deyil, valideynin
günahıdır. Digər bir tərəfdən isə bu cür reklamların uşaqlara qadağan olunmasına səbəb isə hələ də
Azərbaycanda uşaqlar üçün efir tezliyinin olmamağıdır. Əgər belə bir kanal
olarsa, bu problem müəyyən qədər həllini tapar. Uşaq televiziyasında da onlara
uyğun reklam çarxları nümayiş edilər. Məsələn, uşaq geyim dükanının, uşaq
qidasının, təhsil müəssisələrinin
reklamı ola bilər. İndi demək
olar ki, bütün uşaqların əlində telefon
var və istənilən videoya baxa bilirlər. Yəni
zərərli reklamlar qadağan edilsə belə, telefonla onlar digər zərərli
informasiyaları qəbul edəcəklər. Ona görə uşağı zərərli reklamlardan qorumaq və
hüquqlarını müdafiə etmək üçün valideyn nəzarəti olmalıdır.
Bu layihənin hazırlanması
gözəl təşəbbüsdür. Amma baxır tətbiq mexanizmi necə olacaq. Düşünürəm ki,
diqqəti bu məqama çəkmək lazımdır”.
Günel Azadə