Sənət, sənətkar və zaman üzərində düşüncələr
Dahi
Puşkinə görə poeziya çox az, təbiətən şair
doğulmuş insanlar üçün fövqəladə bir ehtiras olur, onların həyatındakı hər şeyi
öz içərisinə alıb birləşdirir, yaşamının ayrılmaz hissəsinə çevrilir...
Bəzilərinə görə isə poeziya
"qeyri-insani ağrılar doğurur və bu elə ağrıdır ki, sanki bütün dünya sənin
daxilindən, ürəyindən keçir, səni min yerə parçalayır... və eyni zamanda böyük
sevinc də gətirir...”
Söhbət poeziyadan getsə də,
biz burada söz mülkünün memarı olan şairlərdən deyil, bu mülkə rəssam kimi min
bir rəngdən naxış vuran, onu sirli-sehirli bir aləmə çevirən, elə şairləin özü
kimi "söz ustası” adlandırılan sənətkardan, dədii qiraətçidən söz açacağıq. Onun
da həyatının ayrılmaz parçası, "övlad tək canda bəslədiyi” varlıqdır poeziya...
Söz ona, o, sözə vurğun... Məleykə Alıqızı...Söz sənəti dünyasının ən gözəl
ifaçılarından biri, sözün həqiqi mənasında bir söz ustasıdır Məleykə xanım...
Billur kimi saf, təmiz səsi,
gözəl diksiyasi ilə könlümüzdə taxt quran Məleykə xanım, uzun illərdir ki,
televiziya ekranlarından, müxtəlif tədbirlərdən bizlərə yaxşı tanışdır.
Sənətkara "budağa qonmuş
quş kimi ötməməyi” tövsiyə edən Hegelə görə sənətkarın böyüklüyü sənətində ruhu
nə dərəcədə dərindən əks etdirə bilmək qabiliyyəti, zamanın və insanların
ruhunu anlayıb tuta bilmə bacarığı ilə ölçülür... Ona görə predmet sənətkar qəlbində
canlı olmalı, ruhən mənimsənilməlidir... Poeziya ilə könül bağı qurmağı
bacaran, şeirin ruhuna qarışıb onunla bütünləşən sənətkardı Məleykə xanım. Ruhunda,
qəlbində od olmayan ifaçı dinləyici ruhuna sirayət edə, onun qəlbini ovsunlaya
bilməz, çünki, poeziya elə bir nəsnədir ki, o, boş hay-küyə çevrilməməli, qəlbdə
od tutub yanmalı, yandırmalı və eyni zamanda "əbədi suallar haqqında düşünməyə”
məcbur etməlidir...
Təbii ki, bu hər qiraətçiyə
nəsib olmur. Çox az ifaçi var ki, əsl sənətkar səviyyəsinə qalxa, sənətini də
özü ilə bərabər ucalda bilir. Bütün qəlbiylə, ruhuyla şeirləşən, şeirin ruhuna
qarışıb onda əriyəndir Məleykə xanım. Qəlbində, ruhunda yanan odla sözləri
isidib ruhumuza hərarət gətirir gözəl sənətkarımız...
Məleykə xanımın sənətinin
gücü onun heç kimi təkrar etməməsində, özünəməxsus tərzinin, yolunun
olmasındadır. Bu gün sənəti "altın bilərzik” sayanların səs-küylü bazarında təsəvvür və
zövqlərin həqiqi dəyərlərə deyil, "moda və ümumi rəyin qanunlarına”, Platonun təbirincə
desək "qaldırılmış əllərin miqdarına” əsaslanan
bugünkü sənət dünyasında öz "münsifinin korlanmış zövqünə” uyğunlaşmamağa, bayağı
zövqün fövqündə durmağa yalnız həqiqi sənətkarlar qadirdir. Məhz belə sənətkarlardandır
Məleykə xanım. Şopenhauerin çox dəqiqliklə "saxta vəsiyyət üzərindən mülk
sahibi olan biriləri” adlandırdığı sənətdə yamaq kimi görünənlərə bənzəmədi heç
zaman, hər zaman sənətinin ülviliyini, ucalığını qorudu, sözün mayasına haram
qatmadı.
Poeziyada əsas şey səmimi
olmaqdır. Məleykə xanım ifa etdiyi hər şeirdə səmimidir, təbiidir. İnsanın
daxili aləminə nüfuz edərək onun mənəvi aləmini araşdıran, Nəsiminin "xaliqi-cahan”
adlandırdığı poetik söz – poeziya ilə qəlblərə yol tapır, bizləri
duyğularımızın ən dərin qatlarına enməyə
məcbur edir.
Qiraətçi ifa etdiyi şeirin
fotosurətini çıxartmamalı, şair duyğularının tərcümanı olmalı, şeirdə bir
çoxumuzun görə bilmədiyi mənanı görməyi bacarmalı, fikri daha dolğun, daha
anlamlı olaraq dinləyiciyə çatdırmalıdır. Öz-özünü təkrar etməyi "mətbəxtdə
kifsəmiş qoxunun icərisində əsir qalmaq” kimi dəyərləndirən U. Smitə görə əsl sənətkar
öz-özünü belə ötüb kecməyi bacarmalıdır. Məleykə xanım da, daim axtarışda olan,
hər ifasında yenilənən, monotonluğa yol verməyən, hər misra ilə könül bağı
qurmağı bacaran sənətkar lardandır.
Hec birimizə sirr deyil ki,
bu gün sənət dünyamızın vəziyyəti heç də ürək açan deyil. Həqiqi sənətdən uzaq,
səviyyəsiz proqramlar, kütlə zövqünə hesablanmış verilişlər millə mədəniyyətimizə
çox ciddi ziyan vururlar. Gerçək sənətin, xüsusən özündə həm dərin fəlsəfi təfəkkür,
həm də bəşəri problemləri əks etdirən, böyük ictimai təsir qüvvəsi olan
poeziyanın yeri çox daralıb. Poeziyanı son dərəcə gözəl müalicə sənətinə bənzədən
Aristotelin fikrincə, insan iztirablarından poeziya vasitəsilə öz psixikasını
şüurlu surətdə yenidən qurmaq əsasında xilas olur. Çünki ədəbiyyat, xüsusən
böyük ictimai təsir qüvvəsinə malik olan poeziya, həyatın özü qədər gözəl, mənalı
söz sənəti insanın psixikasına və onun bütün orqanizminə təsir etməklə insan
şüurunda əsl çevriliş etmək, onu dəyişdirmək iqtidarındadır. Çox gözəl olardı
ki, televiziya kanalları şit, bayağı verilişlərin yanısıra poetik verlişlərə də
diqqət ayırsın, korladıqları zövqlərə təmiz hava kimi təsir edəcək poeziyadan
da istifadə etsin, Məleykə xanım kimi bədii söz ustalarımızı publikaya geniş surətdə tanıtsınlar.
Məleykə xanım təkcə bədii
qiraətçi kimi deyil, eyni zamanda yüzlərlə tələbə yetişdirən gözəl pedaqoq kimi
də tanınır. Prinsipial, tələbkar, "güzəştə getməyən” müəllim kimi tələbələri tərəfindən
sevilən, qiymətləndirilən bir insandır Məleykə xanım.
Təvazökar xarakterə malik
olan Məleykə xanım uzun illər sənət fəaliyyəti ilə məşğul olsa da, hec vaxt
şöhrət, ad arxasınca qaçmadı. Sənətinə olan sonsuz tutkusu ilə yorulmadan, təmənnasız
özünəməxsus cığırla getdi... Bu gün də getməkdə, öz izini qoymaqdadır. Lessinq
"bəzi insanlar ünlüdür, bəziləri də ünlü olmağı haqq edərlər” – deyirdi. Məleykə
xanım bu ikincilərdəndir. ..
Yaşam dünyamızın bütün çağlarında əsl sənət və sənətkar dövrün və şəraitin
"qanunları” səbəbindən heç də hər zaman
öz layiqli qiymətini ala bilməyib, - "dəbdəbə ilə pis zövq ayrılmazdır” – deyən
Russo haqlı olaraq göstərirdi ki, zövq təbii qabiliyyətdən, insanın yaşadığı cəmiyyətin
mədəniyyət və formasından asılıdır, moda və ümumi rəyin axınına düşən "cəmiyyətdə
moda zövqü boğur və sənətkarlar ehtiyac və unudulma qorxusu içərisində olmaq
istəmirlərsə, dövrün ruhuna tabe olmağa məcbur olurlar”. Bu da adətən çox zaman
ona gətirib çıxarır ki, sənətin xarakteri dəyişir və sənətkar da kütlənin
zövqünə uyğunlaşmağa başlayır.
Lakin öz peşəsinin adını
uca tutan Məleykə xanım, heç bir zaman nə bu günkü mövcud şəraitin "şou
qanunlarına”, nə də ucuz zövqlərə köklənmiş verlişlərin tələblərinə
uyğunlaşmamış, sənətkar onurunu qoruyub saxlamağı bacarıb.
Nə yazıq ki, bu günkü sənət
dünyamızın pəncərəsindən baxdıqda heç də ürək acan mənzərə görünmür... Nə yazıq
ki, Nitsşenin dediyi kimi: "Xalq yalnız özünü böyük göstərən bütün böyük
aktyorları "böyüklüyünü” başa düşür,
bütün böyüklər isə bazardan və şöhrətdən kənar gəzir”.
Pakizə Babayeva