Koronavirusun turizm şirkətləri ilə müştərilər arasında yaratdığı problemi necə tənzimləməli?
Eldəniz Səfərov: "Turizm fondunun yaradılması məsələsi aktuallaşmalıdır”
Sosial şəbəkələrdə, müxtəlif qruplarda müştərilərin karantin dövründən əvvəl ”Buta” Hava Yollarına, Türk Hava Yollarına (THY) və digər aviadaşıyıcı şirkətlərə səyahət üçün ödədikləri pulu geri ala bilməmələri ilə bağlı narazı statuslar çoxalmaqdadır. Hava yolu şirkətləri dünyada pandemiyanın yayılması ilə əlaqədar uçuşlarını ləğv etdiklərindən, müştərilər böyük problemlə üzləşiblər: nə xidmətdən yararlana biliblər, nə də ödədikləri vəsaiti geri ala bilirlər. Problem isə təkcə ölkəmizin aviadaşıyıcıları ilə bağlı deyil, dünya aviadaşıyıcılarını və turizmini əhatə edir.
Prosesdə zərər çəkən seqmentlərdən biri turizm şirkətləridir. Qazancdan məhrum olmaları bir tərəfə, müştərilərlə problmləri get-gedə dərinləşməkdədir: turizm şirkətləri vasitəsilə bilet alan və ya turpaket əldə edən müştərilər pullarını ödədikləri mənbədən tələb edirlər. Belə deyək, turizm şirkətlərinin yaxası müştərilərin əlində qalıb. Vəziyyətdən çıxış yolu isə hələ ki asan görünmür…
"Qlobus” Travel Şirkətinin rəhbəri, Azərbaycan Turizm Agentlikləri Assosiasiyasının üzvü Eldəniz Səfərovla müsahibəmizdə bu mövzuda yaranan suallara aydınlıq gətirməyə çalışdıq.
Söhbətləşdi:
Təranə Məhərrəmova
Sosial şəbəkələrdə, müxtəlif qruplarda müştərilərin karantin dövründən əvvəl ”Buta” Hava Yollarına, Türk Hava Yollarına (THY) və digər aviadaşıyıcı şirkətlərə səyahət üçün ödədikləri pulu geri ala bilməmələri ilə bağlı narazı statuslar çoxalmaqdadır. Hava yolu şirkətləri dünyada pandemiyanın yayılması ilə əlaqədar uçuşlarını ləğv etdiklərindən, müştərilər böyük problemlə üzləşiblər: nə xidmətdən yararlana biliblər, nə də ödədikləri vəsaiti geri ala bilirlər. Problem isə təkcə ölkəmizin aviadaşıyıcıları ilə bağlı deyil, dünya aviadaşıyıcılarını və turizmini əhatə edir.
Prosesdə zərər çəkən seqmentlərdən biri turizm şirkətləridir. Qazancdan məhrum olmaları bir tərəfə, müştərilərlə problmləri get-gedə dərinləşməkdədir: turizm şirkətləri vasitəsilə bilet alan və ya turpaket əldə edən müştərilər pullarını ödədikləri mənbədən tələb edirlər. Belə deyək, turizm şirkətlərinin yaxası müştərilərin əlində qalıb. Vəziyyətdən çıxış yolu isə hələ ki asan görünmür…
"Qlobus” Travel Şirkətinin rəhbəri, Azərbaycan Turizm Agentlikləri Assosiasiyasının üzvü Eldəniz Səfərovla müsahibəmizdə bu mövzuda yaranan suallara aydınlıq gətirməyə çalışdıq.
- Eldəniz müəllim, koronavirus böhranından əvvəl
biletin və ya turpaketin pulunu ödəyən müştərilər aviadaşıyıcılar və turizim
şirkətlərindən pullarını tələb edirlər. Müştərilərə verilən cavablar isə əksəriyyəti
qane etmir. Problemin həllini necə tənzimləmək olacaq?
- Hava yolu şirkətləri,
necə ki, müştərilərə pulu qaytarmırlar, eynilə turizm şirkətlərinin yazdığı
biletlərin pulunu da geri vermirlər. Biz pulu müştəridən alıb hava yolu şirkətlərinə
köçürmüşük. Ancaq müştəri bunu başa düşmək
istəmir: "Uçuş yoxdursa, mənə xidmət göstərməyibsinizsə, pulumu qaytarın”- deyə
tələb edirlər. Hava yolu şirkətləri də başqa şərtlər təklif edir: bileti ayrı
istiqamətlərə dəyişə və ya yenidən ayrı tarixə yazdıra bilərsiniz. Bizim ölkədaxili
qanunvericilik yaranmış vəziyyəti nəzərə
almır. Qanuna görə, müştəri almadığı xidmətin pulun tələb edə bilir. Hava yolu
şirkətləri Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyasının (İATA) təlimatı ilə işləyirlər.
Təşkilat isə bu vəziyyəti dünyada fors-major elan edərək, yeni qaydalar tətbiq
edib. Əvvəlki qaydalara görə, əgər xidmət göstərməyibsənsə, səyahətin pulu
qaytarılırdı. Amma indi bu təşkilat qaydaları dəyişib. Biz isə yerdə bu
qaydaları tətbiq edə bilmirik. Bu vəziyyətlə ölkədəki bütün turizm şirkətləri
qarşılaşıblar. - İATA qaydalarında hansı dəyişikliyi əsas tutub?
- İndi real
olaraq hava yolu şirkətləri də çətin duruma düşüblər, pulları qaytara bilmirlər.
Çünki onların da xərcləri var. Hava yolu şirkətləri İATA-ya müraciət etdilər
ki, şirkətlər iflas həddinə çatıblar. Çünki bütün şirkətlərin təyyarələri hava
limanında dayanıb. Personalla, lizinq xərcləri ilə bağlı problemlər davam edir,
amma gəlir yoxdur. Nəticədə, İATA da qaydalarda dəyişiklik edib. Bu baxımdan,
indi müştəriyə təklif edirlər ki, aldığınız biletin pulunu deyil, onun məbləğində
vauçer (uçmaq hüququ) veririk. Müştəri bu vauçerdən il ərzində istifadə edib
istədiyi yerə uça bilər. Digər variant isə odur ki, hava yolları şirkətləri təyyarə
biletlərinin pulunu qaytarmağa deyil, biletin alındığı tarixdən gələn il eyni
tarixə vaxtı və ya istiqamətləri dəyişməyə razılaşıblar.
- Şəxsi müşahidələrimə və əldə etdiyim məlumatlara
görə, bəzi müştərilər pullarını geri ala biliblər. Əgər həqiqətdirsə, bu fərqli
münasibət nədən yaranıb?
- Bəli, həqiqətdir,
amma bu qayda ilk günlərdə müraciət edənlərə aid edildi. Kimin vəsaiti qaytarıldısa,
biz də o məbləği öz müştərilərimizə ödədik. İATA-nın qəbul etdiyi qərardan
sonra "Biz pulları qaytarmırıq”- deyə bütün hava yollarından rəsmi açıqlamalar
gəldi. Çünki təşkilat dünya turizm və aviaşirkətlərinə ünvanladığı məktubunda
indiyədək mövcud olan bilet qaytarılması sxemindən vauçer sxeminə keçməyi təklif
edir. Təşkilat bildirir ki, bu üsul daşıyıcılara nəğd ödənişləri azaltmağa
imkan verəcək. Artıq bəzi ölkələr turizm şirkətlərini qorumaq üçün bu tövsiyələrə
əməl etməyə başlayıblar.
- İndicə qeyd etdiniz ki, müştərilərə təklif edilən
şərtlər sırasında vaucer (uçuş hüququ) təklifi var. Onlar bu təklifi qəbul
edirlərmi?
-Hələ indiyə qədər
elə bir müştəri olmayıb ki, bu şərtləri qəbul etsun, hamı öz pulunu tələb edir.
Hələ karantin vəziyyəti olduğu üçün işə çıxmırıq. Yəqin ki, işə çıxandan sonra
bu cür suallarla daha intensiv üzləşəcəyik. İndiki mərhələdə müştərilərlə
telefonla və ya internet üzərindən yazışaraq əlaqə saxlayırıq. Bu, böyük və dərin
bir problemdir.
- Almaniyada hava yolu şirkətləri elan ediblər ki,
turşirkətlər və aviaşirkətlər biletlərin pulunu 2022-ci ilə qədər qaytara bilərlər.
Oxşar variantları digər Avropa ölkələri də müzakirə edir. Məsələn, "pul, uçuş bərpasından
iki ay sonra qaytarılacaq”- deyə müştərilər cavab alırlar. Bizdə eynisi olmasa
da, oxşar variantlar ola bilərmu?
- Başqa dövlətlərdə
bu cür vəziyyətlərin həlli təcrübəsi var. Bizdə isə bu istiqamətdə
institutlarımız hələ formalaşmayıb. Fikrimcə, turizm fondunun yaradılması məsələsi aktuallaşmalıdır. Avropa dövlətlərində bu tip
məsələləri məhz turizm fondları həll edir. Fors-major vəziyyətlərdə yığılmış vəsaitdən
istifadə edib, gərginlikləri aradan qaldırırlar.
- Bəzi müştərilər öz tələbləri ilə bağlı
hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməyə başlayıblar. Məsələyə "Müştəri həmişə
haqlıdır” konteksindən yanaşsaq, o, çəkdiyi zərər müqabilində necə
davranmalıdır?
- Bəli, müştəri
hər zaman haqlıdır: o, haqlı olaraq pulunu tələb edir. Bizim müştərilərlə birgə
böyük iş təcrübəmiz var. Onlara həmişə xidmət göstərmişik, bir-birimizdən də
razı qalmışıq. Biz indi o müştəriləri itirmək istəmirik. İmkan olsa, pulu
özümüzdən də qaytarmağa hazırıq ki, təki onları itirməyək. Çünki proses belə
davam etməyəcək. 2-3 aydan sonra hava yolları açılacaq və bizim yenə müştərilərə
ehtiyacımız olacaq. Amma bu xərcləri fiziki olaraq qarşılamaq iqtidarında
deyilik. Çünki özümüzdən pul qaytarmaq üçün əlimizdə o qədər vəsaitimiz yoxdur.
Fikrimcə, bu, hardasa dövlət tərəfindən tənzimlənməli, mexanizm
hazırlanmalıdır. Təsəvvir edin ki, müştərilər karantin dövründə belə turizm
şirkətlərindən polisə, məhkəməyə şikayət edərək dələduzluqda günahlandırırlar.
Halbuki, vəziyyət ortalıqdadır. Heç bir dələduzluqdan söhbət getmir, çünki
karantin səbəbindən ölkə ərazisindən uçuşlara qadağa qoyulub.
- Problemin həlli ilə bağlı müraciət etdiyiniz
instansiyalar olubmu?
-Turizm
Agentlikləri Assosiasiyası tərəfindən dövlət orqanlarına - Kicik və Orta
Biznesin İnkişafı Agentliyinə və Dövlət Turizm Agentliyinə müraciətlərimiz
olub. Hazırda mexanizmlər hazırlanır.
- Həmçinin, digər turizm məkanları - otellər,
istirahət mərkəzləri, kurortlar və s. erkən rezervasiya ilə əlaqədar problemdən
kənarda deyil. Əgər bu istiqamətdə hökumətlə "dil” tapılarsa, hazırlanacaq
mexanizm yalnız təyyarə biletlərinin zərərini əhatə edəcək, yoxsa digər turizm
məhsullarına da şamil olunacaq?
- Bu problem
bütün turizm məhsulları ilə yaşanır. Əgər mexanizm hazırlanırsa, bu, bütün
turizm məhsullarını əhatə etməlidir. Biz böyük turoperatorları erkən rezervasiya
paketləri ilə təmin etmişik. Onlar da hava yolu şirkətləri, otellərlə anlaşaraq
ön ödəmələr ediblər. Erkən rezervasiya ilə satılan turpaketlərin sonradan
"qaytarılmayan” olması qeyd olunmuşdu. Karantin vəziyyəti göstərir ki, o xidmətlər
təqdim oluna bilməyəcək. Məsələn, bizim may ayına rezervasiyalarımız vardı.
Görünür, ki, onları yerinə yetirmək mümkün olmayacaq. Eynilə, iyun ayı da hələ
sual altındadır. Turpaketlərlə də, otel satışları ilə də əlaqədar eyni vəziyyət
yaranır. - Sizcə, post-pandemiyadan sonra turizm sahəsində vəziyyət
sıçrayışla, ya mərhələlərlə düzələ bilər?
- Turizm elə bir
sahədir ki, hərəkətlilik hər zaman olacaq. Təbii ki, pandemiyadan sonra bu, bir
qədər zəif baş verəcək. Çünki insanlarda "başqa insanlarla təmasda olmamaq,
başqa ölkələr bizdən daha ağır vəziyyətdədir” kimi xof yaranıb. Turizm irəliyə
doğru, formasını dəyişərək hərəkət edəcək. Ola bilməz ki, tam dayansın...Söhbətləşdi:
Təranə Məhərrəmova