Yorulmuş ürəyi ilə söz “yoğuran” şair
Əbülfət Mədətoğlunun
son illərdə nəşr etdirdiyi kitablardan, onların məram və məqsədlərindən, şairin
sözə poetik don biçməyindən, ülgü vurmasından xəbərdarıq. Əbülfətin hər dəfə
yeni nəşr olunmuş kitablarından onun yazdıqlarının estetik çəkisi də gözlərimiz
önündə boy verməkdədir. Əbülfət Mədətoğlu Allahdan "mədəd” diləyərək
buğum-buğum inkişaf edir, özünəməxsus üslub daşıyıcısına çevrilir, şeirlərini
öz içində müəyyənləşdirdiyi ölçüləri ilə ortaya qoyur, maraqlı bədii-estetik
assosiasiyalara meydan verir.
Əbülfət 2012-ci ildə "Mənim kimi sevə bilsən”,
2015-ci ildə "Ürəyim sənlə danışır” kitablarından sonra bu il "Cəzayam sevdiyim
qıza” (Bakı, Heroqlif, 2017, 224 səh.) əsəri ilə oxucu ictimaiyyətinin görüşünə
gəlib. Bu kitabda onun topladığı şeirlərin məzmunu, mahiyyəti, estetik qayəsi,
oxucuya təsir gücü, fikrimizcə, daha üstün bədii qiyafədədir. Əbülfət getdikcə
sözü "yoğurmağı”, "kündələməyi”, "yapmağı” yaxşı bacaran şair kimi gözümüz önündə dayanır.
Əbülfətin
son dövrlər poeziyası "həyata sarılan”, onu rəngləyən, amalını oxucu içində
dirildən, təbiətin, insanın, sevənin
ruhunu oxşayan, romantik duyğularla ruhaniyyat yaradan, bəzən cəmiyyət və həyatla
antaqonizmdə olan kəsərli "silah” təsiri bağışlayır.Əbülfət söz
qarşısında boyun əymir. Onun eynindən keçməyən, ağıla gəlməyən invariantlarını
yaradır. "Cəzayam sevdiyim qıza” kitabının mayasında şairin məhz belə hissləri,
düşüncələri yer alır. Əbülfət şeir yazarkən ürəyi ilə danışmaqla, onunla mükalimə
etməyə daha böyük üstünlük verir. Şairin kövrək duyğuları sözə çevrilib, təklikdə
öz özünə pıçıldayan sevgi çiçəyinə bənzəyərək puçurlayır. Adını çəkdiyimiz bu kitabda
Əbülfət, demək olar ki, hər yerdən
və hər şeydən uğurlu danışır. Burada ali hisslərin pərvaz etməsi də var, vətənsizliyi
onun özünə dərd etməsi də. Dünyayla söhbətinin tutmaması da var, ümidinin ölməsi
də. Ürəyinin ağrısından yorulması da var, ovunaraq hisslərinin daşlaşması da.
"Çuxası söküldüyündən” Allahından zülmünü yerdən götürməsini xahiş etməsi də
var, Qarabağın daşına əlini gəzdirməyib, gözlərini öpməməsi də, dərdinə bürünüb
gözlərini qurutması da var. Ürəyinə nə qədər dərdlər verildiyini söyləməsi də
var, onu necəgəldi vuranları duyması da var, xəyallarına güc gəlib, dünyanı
dolaşması da, dünyasından şikayətlənməsi
də və s.
Deyirlər şair olmaq fərqli istedad olub, Allahı sevənlərin
və Allahın özünün sevdiyi insanların işidir. Burada bəlkə romantik hiss və
duyğuya daha çox söykənilsə də, hesab edirik ki, inandırıcı, sınaqdan
keçirilmiş məqamlar da nəzərdən qaçırılmamalıdır. Məsələn, Nobel mükafatı
laureatı Orxan Pamuk yaradıcılığa şeirlə başlayıb, onun bu janrda əsərləri çap
üzü görsə də, özü də izah edə bilməyəcəyi səbəblər ucbatından şairlikdən
uzaqlaşmışdı. Çünki, onun fikrincə, əsil şair olduğuna inanılan insanın belə
bir üstünlüyü var: ona gizli bir səs "Sən bunu yaz” deyə pıçıldayar, o da
yazar, amma yazıçıya heç kimsə bir söz pıçıldamaz. O.Pamuk daha sonra "şeir
Allahın özəl qullarına pıçıldadığı kəlmələrdir. Mənə pıçıldamadı”, - deyərkən nəzmin
fitri istedadla bağlı olduğunu israrla bildirmişdi.
Əbülfət Mədətoğlu
da Allahın özəl qullarına pıçıldadığı kəlmələri qələmə alıb, kağıza köçürüb
bizlərə çatdıranlardandır. Şairin kitabının xeyli səhifələrini əhatə edən
"Trabzon şeirləri”ndə onun ürək ağrılarının döyüntüsü eşidilməkdə, az qala
oxucunun qulağında cingildəməkdədir. Ona görə də o, həkimin onun ürəyini necə
müalicə edəcəyi ilə bağlı:
amma
ürəyimizi
unudanları –
onu hardan,
necəgəldi vuranları
seçib görə
bilməyəcək...
ürəyimizin
dilindən
xəbərsiz həkim
ürəyimizdəkilərin
yanından
sakitcə ötüb gedəcək ( s.24) - nigarançılığını bizə çatdırır.
Yaxud türkiyəli kardioloq-professor Mustafa Gökçəyə
ithaf etdiyi yenə də ürəklə bağlı fikirlərini:
Böyük loğmandı...
deməli,
ürəyimin
içini görəcək!
məni
heç vaxt
yaşamadığım
bir həyəcan
əsir aldı...
əlim ürəyimin
üstə qaldı... ( s. 26) - şəklində dilə gətirəcəkdir.
Əbülfət sözlərə
ənənəvi naxış vurmağı o qədər də məqbul saymır. Buna görə də o, sözləri öz
düzümünə uyğun olaraq sıralamağa daha çox meylli olur:
Dolaşıram
dünyanı
Xəyallarımın gücüylə...
Yaşayıram hər anı -
Bu günlərin köçüylə! (s.33) - deyərək cərgələməkdən xoşu gəlir.
"Qarabağım, Qarabağ” şeirində biz Əbülfətsayağı
daha çox düzüm görürük:
Əlim daşını öpmür,
Zirvənisə gözlərim...
Mən nə qədər uzaqdan
Baxa-baxa közərim -
Qarabağım Qarabağ?! Qarabağım, Qarabağ - (s.18) –
deyə hayqırır və Qarabağın günəşinin buludlaşmasından, Qara dərdimizi daimi
göynədən Qarabağımızın unudulmasından şikayətlənir. Bu yanğı "Yerim” şeirində daha çox
giley-güzara çevrilir.
Elə bil şairin ümidi ölür, elə "Ümid öləndə” şeirində olduğu kimi:
Ağ qaraya ləkə olur,
Dərd sevincə ləkə olur,
Nağıl duzsuz kökə olur,
Ümid öləndə... (s. 7) - qənaətinə
gəlir.
Bütün bunları biz Əbülfət Mədətoğlunun söz xatirinə,
poetik biçim, fikir bütövlüyü yaratmaq xatirinə işlətdiyi, qurub-qoşduğu ibarələr
yox, içindən, içinin içindən boy verən dərdin közərtisi kimi dəyərləndiririk. Bəzən
elə olur ki, şair perik düşmüş duyğularının burulğanında var-gəl edir, elinin,
obasının əlindən çıxdığına vaysınır:
Nə kəndim var, nə evim,
Hansı qapını döyüm?
Neçə günlük qonağam -
Nə bilim, necə deyim?!(s. 4) - şəklində fikirlərini
ifadə edir.
Belə bədbinləşməni
biz Əbülfət Mədətoğlunun şeirlərində sonra da görürük. Bu, şairin ruhuna hakim
kəsilən hissləri ilə əlaqədardır:
Allahım, yoruldum daha
Dincəlmək keçir içimdən...
Yır-yığış eyləyən ruhum -
Sakitcə köçür içimdən! (s. 38) - deyərkən oxucunun
düşüncəsində insanın (bizim təqdirdə Əbülfət Mədətoğlunun) özünün emosional
halını, psixoloji vəziyyətini ortaya qoyur. Belə psixoloji hal, belə emosional
vəziyyət şairin ürəyində daha sağalmaz yaraların baş qaldırmasına səbəb olur.
Ona görə də:
Yoruldum ürəyimin
Qarşısında
durmaqdan.
And içib
sağ əlimi –
Mən üzümə
vurmaqdan (s. 9) - fikirləşərkən Əbülfət giley-güzarını səngitmir. Belə vəziyyətdən
şair cana doyur və öz poetik obrazına xoşagəlməz hala düşdüyünə görə onu
ovutmağa cəhd etmə kimi məsləhətləri ortaya çıxır:
Məni
ovutmağa cəhd etmə, gülüm,
Ovunmaq
hissim də daşlaşıb artıq,
Qələm
götürəndə titrəyən əlim,
Hisslər
də mənimtək yaşlaşıb artıq!.. (s.10)
Bizə belə gəlir ki, Əbülfət təhlilə cəlb etdiyimiz
kitab üçün zahiri baxımdan hər hansı bir düşünülüb-daşınılmış kompozisiya müəyyənləşdirməyib,
mündəricat tərtib etməsə də, burada təqdim
olunmuş şeirlərin təhtəlşüurda, mətnin alt qatında oturmuş mükəmməl bir sistem,
ardıcıllıq, biçim, şairin poetik məninin zühur etmə konsepsiyası var. Bunu biz
həmin nümunələrin ideya-məzmun özəlliyində, mətləblərə uyğun mövqedən yanaşma
kontekstində yaxşı görüb hiss etmişik. Kitabda müraciət etdiyimiz parçalar
düşünmək üçün yetərincə əsas verir. Baxın, görün Əbülfət yuxarıdakı
giley-güzarlarını aşağıdakı parçada necə
davam etdirir:
Göz
önündə şam kimi
Sönəsən,
görməyələr ...
Yıxılıb adam kimi -
Öləsən
görməyələr... (s. 12) - fikri ilə oxucunu nostalji və bədbin nota kökləyir.
Tez-tez belə bir fikri vurğulayırlar ki, ümid
sonuncu ölür. Əlbəttə, yəqin belə olması daha yaxşıdır. Çünki insanı (oxu
şairi) həyata nikbinliklə baxmaq, daha çox işlər görməyə, yaşatmağa və yaşamağa
sövq edir. Əbülfətin şeirlərindən gələn pessimizm, bədbinlik, fikrimizcə, bir
yandan Vətənin müəyyən hissəsinin itirilməsi ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən, Qərbi
Avropa və rus romantiklərinin fikirlərinin həyata bağlılığı ilə əlaqəli nəzərdən
keçirilməlidir. Əbülfət sanki poetik obrazın fərdi keyfiyyətlərini, onun daxili
aləmini daha çox diqqətdə saxlamağa meyl edərkən sanki ruhi düşkünlüyə düçar
olub, tənhalıqda var-gəl etməyə üstünlük verirsə də, bu, heç də bütün hallarda
onun rasional təfəkkürünü zədələmir. C.Bayron, U.Bleyk, V.Hüqo, F.Şatobrian,
A.Puşkin, A.Batyuşkov, V.Jukovski və M.Lermontovsayağı öz fikirlərini içində
yaşatmaq istəyir. Görün, bu tipli hisslərini Əbülfət oxucuya necə çatdırır:
Daşa
çırpıram özümü
Ağrımır əzilən
yerim...
Yaman
qorxudub gözümü -
Allahdan
üzülən yerim!... (s.12) - deyir.
Lakin şair nə qədər ümidsiz olsa da, əlini heç vaxt
Allahının ətəyindən üzmür:
Sökülüb
çuxam, Allah
Bəlkə də
yoxam, Allah!
Bu mənim
yaxam, Allah -
Ruhumu yerdən
götür!.. (s. 14) - deyərək, içini sanki sufilərlə yaxınlığına kökləyir, ruhunun
uçub pərvaz edəcəyi səmtə yönəldir.
Əbülfətin şeirlərindən onun Allahdan, Ulu
Yaradandan qorxduğunu görmək o qədər də çətin deyil. Zənn edirik ki, bu, şairin
haqqa, ədalətə bağlılığının göstəricisi kimi dəyərləndirilməlidir. Buna görə də:
Ah çəkib ahı
sayıram
Etdiyim
günah qədərdir ...
Yatdığım gecənin
sayı –
Açdığım sabah qədirdir (s. 47) - deyib dillənərkən,
şairin həm də özünün özü qarşısında, vicdanın önündə hesabat verdiyini görməkdəyik.
Kim bilir? Bəlkə şair:
Mən hərdən
öz içimin
Zindanına
düşürəm.
Əlimdəki qələmlə
-
Ürəyimi deşirəm! (s. 52) - deməklə içindəki
haqq-hesabı, əzab-əziyyəti nəzərə çarpdırmaq istəyir.
Əbülfət Mədətoğlunun
nəzərdən keçirdiyimiz kitabında biz şairin fərqli intonasiyasının, poetik
obrazlarının və biçimlərinin daha çox şahidiyik. Əbülfətin şeirlərinin
mayasında onun fərdi duyğularında yer almış özündən narazılığın rəngləri aydın
görünməkdədir. Bu isə sənətkarın sənət qarşısında cavabdehliyinin meyarı olaraq
dərk edilməlidir.
Nizami Tağısoy