Yaxşı adam
Əliheydər
Seyfulla oğlu Hüseynov 1917-ci il oktyabrın 25-də Bakıda anadan olmuşdur. O,
1939-cu ildə Leninqrad Dövlət Universitetinin Şərq fakültəsinə daxil olmuşdur.
Böyük vətən müharibəsi illərində Qızıl Ordu sıralarında şimali-şərq, Leninqrad,
Volxov, I Ukrayna cəbhələrində, Almaniya və Polşada sıravi əsgər və zabit kimi
döyüşmüşdür. 1943-cü ildə Sov.İKP sıralarına daxil olmuşdur.
1949-cu
ildə ali təhsilini başa vuran Əliheydər Hüseynov Azərbaycan SSR EA Ədəbiyyat İnstitutunda
kiçik elmi işçi və 1951-1952-ci illlərdə Azərb. KP MK-nın bədii ədəbiyyat və incəsənət
şöbəsində təlimatçı vəzifəsində çalışmışdır. O, 1955-ci ildə Moskvada Sov. İKP
MK nəzdindəki İctimai Elmlər Akademiyasının aspiranturasını bitirərək
«Azərbaycan sovet poeziyasının inkişaf yolu (1920-1940)» mövzusunda namizədlik
dissertasiyası müdafiə etmişdir.
1955-1957-ci
illərdə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Sirrlərini Mühafizə edən İdarədə rəis, 1957-1958-ci illərdə isə Azərbaycan
KP MK-nın Təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdir müavini olmuşdur. 1958-ci ildən
taleyini Azərbaycan SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna bağlayan Əliheydər
Hüseynov ömrünün sonuna kimi mətnşünaslıq şöbəsində baş elmi işçi vəzifəsində
çalışmışdır.
Ə.Hüseynov
klassiklərimizin əsərlərinin tekstoloji-filoloji tədqiqi və nəşri sahəsində xüsusi
xidməti olan görkəmli mətnşünas alimlərdəndir. Elmi fəaliyyətində Azərbaycan
poeziyasının, xüsusilə xalq şairi Səməd Vurğunun əsərlərinin tədqiqi və nəşrinə
mühüm yer ayıran alim şairin «Əsərləri»nin altıcildlik nəşrinin tərtibçisi olmuşdur.
Onun 1977-ci ildə bircildlik «Seçilmiş əsərləri»nin Leninqradda,
1978-1979-cu illərdə isə üçcildlik külliyyatının Moskvada nəşri sahəsində gərgin
səmərəli işi diqqətə layiqdir. Ömrünün son illərində S.Vurğunun yeddicildlik
«Əsərləri» üzərində işləmiş və nəşrə təqdim etmişdir.
Ə.Hüseynov
romantik sənətkar Məhəmməd Hadinin, habelə Bədrəddin Seyidzadə və digər şairlərin
irsinin toplanıb nəşr olunmasına da xeyli əmək sərf etmişdir. O, məşhur «Molla
Nəsrəddin» jurnalının təkrar nəşrini çapa hazırlayan alimlər qrupuna daxil
idi. Jurnalın 1911, 1923, 1925, 1927-1928-ci illərinin mətnini (IU,
U, UI,
UII cildlər) ərəb əlifbasından transfoneliterasiya etmişdir. Ömrünün
son günlərində Səməd Mənsurun «Əsərləri»ni nəşrə təqdim etmiş, «Azərbaycan
sovet şeirinin ilk addımları (1920-1940)» adlı müntəxabat üzərində işləmişdir.
Əliheydər
Hüseynov xidmətlərinə görə «Qırmızı Ulduz» və «I Dərəcəli Vətən Müharibəsi» ordenləri, «1941-1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Almaniya üzərində
qələbəyə görə» və başqa medallarla təltif edilmişdir (məlumat Ə.Hüseynovun
Ədəbiyyat İnstitutunun elmi arxivindəki «Şəxsi işi»ndən əldə edilmişdir).1989-cu
ildə dünyasını dəyişən Əliheydər Hüseynov bu gün də yaddaşlarda ləyaqətli vətəndaş,
yorulmaz alim, xeyirxah və yaxşı adam kimi qalmaqdadır.
"İlahi, yaxşı adamları bir az çox
yarat”
1968-ci
il idi. Ali təhsilimi bitirib Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətnşünaslıq
şöbəsinə işə təzə qəbul olunmuşdum. O vaxtlar institut MK-dan «Molla Nəsrəddin»
jurnalının təkrar nəşr olunması tapşırığını
aldı. Nəşrə elmi rəhbərlik etmək AMEA-nın müxbir üzvü, görkəmli alim Əziz Mirəhmədova
etibar edildi. Filologiya elmləri namizədi Əliheydər Hüseynov, Turan Həsənzadə
və mən də daxil olmaqla mətnşünas qrupu yarandı. Bu, mənim Əliheydər müəllimlə
ilk iş birliyim oldu (sonralar biz Bədri Seyidzadənin şeirlərini toplayıb «Bir
ömrün yadigarı» (1984) adlı daha bir kitab nəşr etdirdik). Əliheydər müəllim
şöbənin ən yaşlı, mən isə ən gənc əməkdaşı idim. 7-8 il ərzində biz jurnalın
tam mətnini ərəb əlifbasından çevirib çapa hazırladıq. İlk cildləri Əziz müəllim
redaktə etdi. Amma çox təəssüf ki, jurnalın nəşri uzun illər qərəzli və məqsədli
şəkildə ləngidi. Bu ləngimə bizi görülən işi bu dəfə latın əlifbasına çevirmək
çətinliyi ilə üzləşdirdi. «Molla Nəsrəddin» kimi bir möhtəşəm abidənin təkrar
nəşrinin bizə etibar edildiyi üçün ilk illərdə yaşadığımız fəxarət və qürur hissini
get-gedə ümidsizlik acısı əvəz etdi. Əliheydər müəllim hər birimizdən daha çox
narahat idi. Çünki nəşrin ləngiməyinin o vaxtlar elmi ictimaiyyətdən gizli
saxlanılan əsl səbəbi MK-də sabiq şöbə müdiri olan Əliheydər müəllimə məlum idi.
Cəlil Məmmədquluzadənin müxtəlif fasilələrlə 25 il nəşr etdiyi jurnalın təkrar
nəşri 45 ilə başa çatdı. Həmkarlarımın heç birinə bu nəşri tam görmək sevinci qismət
olmadı.
Əliheydər
müəllimlə bağlı xatirələrim çoxdur. Amma söz axarının belə yön alması səbəbsiz
deyil...
Bu
gün Ədəbiyyat İnstitutunda Əliheydər müəllimin adı çəkilirsə, onu tanıyan, hətta
tanımayan hər kəsin dilindən ilk növbədə bunu eşitmək olar: «Yaxşı adam idi rəhmətlik,
deyirlər çox yaxşı adam idi». Əliheydər müəllim sözün tam mənasında yaxşı
adam idi. Mərd, halal, xeyirxah, adam tanıyan, əltutan, hər yerdə sözü keçən,
böyük əlaqələri olan və bu imkanlarından ətrafındakılara umacaqsız, təmənnasız
yaxşılıq edən idi. Xeyrə-şərə yarayan, sözünün ağası idi. Əslindən, nəcabətindən
gələn bütün bu xüsusiyyətlər onun «yaxşı adam» kimi sanbalını, çəkisini bütövləyən
dəyərlər idi. Bir sözlə, Allah adamı idi Əliheydər müəllim. Bəlkə elə Allaha
bu qədər yaxın olduğundan idi ki, dünyasını dəyişəcəyi gün də ona qabaqcadan
agah olmuşdu...
Həftənin
sonuncu iş günü idi. Otağın qapısını açıb: «aşağı binaya gedirəm, işi verib qayıdıram»
– dedi. Getdi və tez də qayıdıb gəldi. Bu dəfə otağa daxil olub ayaq üstə dayandı:
– Hə..,
bunu da təhvil verdim... Bundan da arxayın oldum... Yarımçıq işim qalmadı...
Qaldı bir «Molla Nəsrəddin». Onun nəşrini görə bilməyəcəyəm... Ömrüm çatmayacaq...
Heyf... Heyf o işdən – dedi.
Gözü
yol çəkdi, elə bil bir anlıq baxışları ilə çox-çox uzaqlara getdi və qayıtdı.
Sözünə təmkinlə davam etdi: Görəcəksiz... Ona haram qatan tapılacaq. Hə... Gedirəm...
O dünyaya gedirəm... Kimin nə sözü var, desin...
Heç
vaxt səhhətindən şikayətlənməyən, həmişə gümrah, şən, nikbin olan Əliheydər
müəllimin elə həmişəki kimi də gülə-gülə dediyi bu sözlər gözlənilməz olduğundan
hamımızı çaşdırdı. Bu, Əliheydər müəllimlə son görüşümüz oldu. Getdi. Həftənin
birinci günü onun xəstəxanada – reanimasiya şöbəsində olduğunu bildik. İki gündən sonra
Əliheydər müəllim dünyasını dəyişdi. Düz iki ayın tamamında Əliheydər müəllimin
dediyi «işə haram qatan»ın kimliyinin üzə çıxması hamımızı heyrətləndirdi. Ona
etiraz etmək isə işə ortaq və haqqa bələd olan bir adam kimi mənim təəssüb payıma
düşdü. Əliheydər müəllim 1989-cu ildə dünyasını dəyişdi. Ondan sonra – etirazın
yaratdığı bu mübahisələr uzun illər davam etdi. Nəhayət, akademik Bəkir Nəbiyevin
İnstituta rəhbərlik etdiyi dövrdə həm «Molla Nəsrəddin» jurnalının tam nəşri
başa çatdı, həm də Əliheydər müəllimin nigarançılığı ortadan qalxdı. İnanıram
ki, bu da Əliheydər müəllimə agah oldu. Onun narahat ruhu rahatlıq tapdı. Nə
yaxşı ki, onun ruhu qarşısında mən də xəcalətli qalmadım. Həcmcə bənzəri olmayan
bu nəşrin ərsəyə gəlməsində Əliheydər müəllimin sərf etdiyi uzun ömür və ağır
zəhmət payı vardı. Bu Əliheydər müəllimin halal haqqı, mənimsə Bəkir müəllimin
köməkliyi ilə nail ola bildiyim haqq işim idi.
Əliheydər
müəllim 72 il ömür sürdü. 72 il – «Əliheydər müəllim nə qədər yaşadı?» – sualının
cavabıdır. «Bu ömrü necə yaşadı?» sualının cavabı isə onu tanıyanların xatirələrindədir.
Məşhur bir deyim var: «Əsl ölüm – insan dünyasını dəyişdiyi zaman yox, onu xatırlayacaq
sonuncu adam öləndə baş verir». Buna görə, heç olmazsa, ömrün müəyyən ay, il
dayanacaqlarında bir anlıq geridə qalan ömrümüzə boylanıb onu necə yaşadığımızı
dərk etmək, öz-özümüzə hesabat vermək, heç olmasa, Tanrının lütfü ilə qalan-qalmayan
ömrümüzün olan-olmayan fürsətindən yararlanmağımız çox vacibdir.
Elmira QASIMOVA
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru