Seçkisiz prezident seçkisi…
Analitiklərin fikrincə
Qırğızıstanda keçirilən prezident seçkilərinin ölkənin tarixinə düşmək şansı çox
yüksək idi, belə ki, seçkilər ilk dəfə olaraq,
stabillik şəraitində keçirilirdi və respublikada hakimiyyət məhz qanuni yolla
seçilmiş şəxsə-növbəti prezidentə ötürüləcək.Başqa sözlə, ölkə rəhbəri öz səlahiyyət
müddətini tam olaraq başa vurduqdan sonra öz postunu qanuni yolla seçilmiş yeni
prezidentə ötürəcək. Doğrudur, bazar günü Qırğızıstanda keçirilən
prezident seçkiləri də tarixdə qalacaq. Amma , bir qədər fərqli cəhətləri ilə. Yerli
siyasi analitiklərin fikrincə, bu seçkilər
təkcə ölkənin deyil , eyni zamanda
regionun da tarixində öz dərin izini buraxmış olacaqdır…
Məsələ burasındadır ki, Qırğızıstandakı prezident seçkilərinin
legitimliyi hələ seçki marafonu – təbliğat kampaniyası başlayan andan müzakirə mövsusuna
çevrilmişdi. Analitiklərin sözlərinə görə, seçki təbliğatı bütün ölkə üzrə qanun
pozuntuları ilə müşaiyət olunub. Siyasətçilər.
Eləcə də dövlət və ictimai xadimlərin yer aldığı «Azad seçkilər uğrunda» hərəkatının
üzvləri dəfələrlə Qırğızıstan Mərkəzi Seçki Komissiyası , eləcə də ölkə Prezidenti
və baş nazirə müraciət edərək qeydə olanmış qanun pozuntusu hallarına qarşı ölçü
götürülməsinə tələb etmişlər. Yerli ekspertlər təəssüf hissi ilə qeyd edirlər ki, lakin baş vemiş qanun pozuntularına qarşı ölçü
götürən olmayıb. Əslində , bu , onlar üçün heç təəccüblü də olmayıb. Belə ki, Qırğızıstanın
yüksək vəzifəli şəxsləri prezident seçkilərində iştirak edən bu və digər namizədə
lobbiçilik etməklə məşğul olublar. Hətta prezident Almazbek Atambayev belə onlardan
geri qalmayıb. Baxmayaraq ki, ölkə prezidenti statusu, seçkidə iştirak edən hər
hansı bir namizədin dəsləkləməsini yasaqlayırdı,
amma A. Atambayev təmsil etdiyi Sosial-Demokrat
Partiyasından olan namizədi- ölkənin keçmiş baş naziri Sooranbay Jeenbekovu açıq
şəkildə dəstəkləyirdi. Ekspertlərin sözlərinə görə. bu . ölkənin seçki qanunvericiliyinin
açıq şəkild tapdanılması deməkdir.Prezidentin ardınca digərləri- hakimiyyətdə təmsil
olunan yüksək vəzifəli şəxslər və din xadimləri də açıq şəkildə eyni addımı təkrarlamaqdan
çəkinmirdilər.
Analitiklərin sözlərinə görə, prezident seçkiləri zamanı baş
vermiş qanun pozuntuları təkcə hakimiyyət təmsilçilərinin fəaliyyəti ilə məhdudlaşmırdı-
bu işə yerli hakimiyyət nümayəndələri də aktiv cəlb olunmuşdu. Belə ki, Qırğızıstan
parlamentinin (Joqorku Keneşa) iclaslarında
ölkənin ayrı- ayrı əyalətlərində hakimiyyətin əsas namizədi- Sooranbay Jeenbekovun
appanentlərinin seçki təşviqat kampaniyalara aparmalarına maneçilik törədilməsi, onların seçki plakatlarının və digər əyani təbliğat
vasitələrinin cırılması , yerlərdə seçicilərlə
görüşlərin keçirilməsinə maneçilik törədilməsi , namizədlərin seçki qərgahlarının qapadılması halları
ilə bağlı dəfələrlə həyacan təbili çalınmışdı. Lakin hakimiyyət öz «yoluna» davam
etmişdi. Odur ki, ekspertlər belə hesab edirlər ki, yerli icra nümayəndələri bu işdə çox da «ürəkli»
deyillər və belə yüksək «seçki fəallığı»
yalnız yuxarı dairələrin birbaşa göstərişləri
ilə həyata keçirilə bilərdi.
Yerli analitiklərin fikrincə prezident seçkilərini «maraqlı»
edən digər əsas məqam isə Qırğıstan parlamentinin üzvünün dövlət çevrilişinə cəhd
etməsi adı altında həbs edilməsi olub . Hakimiyyətin namizədi olan Sooranbay Jeenbekovun
əsas rəqibi- «Respublika» partiyasının lideri Omurbek Babanovun yaxın silahdaşı
olan deputat Kanat İsayev seçkilər ərəfəsində
həbs edilib. Ekspertlər isə deputatın həbsini heç də təsadüfi hesab etmirlər.
Belə ki, Kanat İsayevin hansı səbəbdən həbs edildiyi axıra qədər nə sübuta yetirildi,
nə də ki, yerli KİV-lərdə hakimiyyət tərəfindən
hər hansı bir inandırıcı, yaxud əsaslandırılmış bir ittiham səslənməyib. Ən maraqlısı isə o olub ki, K.İsayevin həbsi ölkədə aparılan rəy sorğularının nəticələrinə
görə, hakimiyyətin əsas namizədi olan Sooranbay Jeenbekovun reytinqinin getdikcə
sürətlə aşağı düşdüyü dövrə təsadüf edib.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, prezident seçkiləri müddətində bu kimi
qanun pozuntusu faktlarıla yanaşı, yüzlərlə digər seçki pozuntusu halları
da qeydə alınıb ki, onların arasında seçkidə
iştirak edən bu və ya digər namizədin guya öz namizədliyini geri götürməsi barədə
hakimiyyət tərəfindən yalandan dövriyyəyə buraxılan xəbərlər, hansısa siyasi qrupların guya birləşərək vahid
platforma yaratmaları məlumatların yayılması
və s. bu kimi şaiyələr yer alıb. Bundan əlavə, seçkilərə qatılan digər namizədlərin
ünvanına təhqiramiz şayələrin, eləcə də kompramat dolu məlumatların yayılması, seçki marafonu ərzində baş vermiş saxtakarlıqları
işiqlandıran jurnalistlərin təqib olunması da
ölkədə keçirilən prezident seçkilərinin «bəzəyi» olub. Hətta bəzi hakimiyyətyönlü
KİV-lər prezident kürsüsü uğrunda mübarizə aparan namizədlər barəsində subyektiv, əsasən də yalan məlumatlar yaymaqdan belə çəkinməyiblər.
Bu işdə dövlət televiziyası və radiosu də
hakimiyyətin karına yamanca gəlib. Yerli analitiklərin fikrincə bu, heç də təsadüfi olmayıb və
ümumiyyətlə, yuxarılarla razılaşdırılmadan yerli telekanallar çətin ki, belə bir addam atmış
olardılar. Ekspertlərin sözlərinə görə, seçki prosesində baş vermiş qanun pozuntularına görə etiraz əlaməti olaraq seçkiləri müşahidə edən
qruplardan birinin aşkar şəkildə seçkiləri izləməkdən imtina etməsi seçki saxtakarlıqlarının
kulminasiyasını təşkil edib.
Siyasi analitiklərin fikrincə indiyədək yuxarıda sadalanan seçki
pozuntusu halları Qırğızıstandakı prezident
seçkilərində «jurnal»ı xatırladır, «filmdəki əsas hadisələr» bundan sonra olub.Belə ki, bazar
günü baş tutan sekçilərdə səsvermə zamanı
qədər qanun pozuntusu hadisələri qeydə alınıb ki, onları hesablamaq belə
çətin olub.Ən çox qanun pozuntusu isə seçki qutularına topa ilə səsvermə bülletenlərinin
atılması və başqa bir adamın adına olan sənədlə səsvermədə iştirak halları olub. Yerli müşahidəçilərin bildirdiyinə görə, seçki
məntəqələrindən birində yerli vətəndaş qutuya 20 ədəd səsvermə bülleteni atarkən
saxlanılıb. Digər bir məntəqədə isə eyni hal daha «ustalıqla» təkrarlanıb-bu dəfə
seçki komissiyasının üzvu 56 ədəd bülleteni qutuya atarkən müşahidəçilər tərəfindən
yaxalanıb. Analitiklərin fikrincə bunlar
hələ «isti izlər»lə qeydə alınan faktlardır və ölkə üzrə səsvermənin yekununda bu
kimi faktların minlərlə olacağı gözlənilir.
Odur ki, analitiklər yuxarıda sadalananları nəzərə alaraq, Qırğızıstanda
keçirilən prezident seçkilərinin qeyri legitim olduğunu vurğulayırlar. Siyasi ekspertlər
isə prezident seçkilərinin yenidən keçirilməsində israrlıdırlar və onlar bu dəfə
seçkilərin tamam başqa şərtlər altında – hazırkı hakimiyyətin hər hansı inzibati
müdaxilələrindən kənar və beynəlxalq müşahidəçilərin iştirakı ilə keçirilməsini tələb edirlər.
Yerli analitiklər belə hesab edirlər ki, Qırğızıstan həqiqi
demokratik bir ölkə olmaq üçün çox uzun bir yol qət etdiyindən, uzun mücadilə
verdiyindən kiminsə, yaxud hansısa maraqlı qrupların istəyi ilə xalqın bu
mücadiləsini bir anda heçə endirmək yolverilməzdir. Gks təqdirdə. Belə bir fəaliyyət
yenidən ölkəni xaos və qanunsuzluqlar boşluğuna sürükləyəcəkdir.
Kamran