Əslində, insandan başqa bütün varlıqlar ölümsüzdürlər. Çünki onların
ölüm haqqında təsəvvürləri yoxdur. X.L.Borxes "Ölümsüzlük”
Nəyə görə Don Kixotun "Don Kixot” un oxucusu olması, Hamletin isə
"Hamlet”in tamaşaçısı olması bizi həyacanlandırır? X.L.Borxes "Don Kixotdakı gizli magiya”
Bu hekayə intihar
etmək istəyən gəncin valideynlərini öldürməsi haqqındadır. O gənc sənsən, əziz
oxucum, sən. Xatırlayıram; sən ölən gün günəşli dekabr səhəriydi. Sır-sıralar nöqtə-nöqtə
damırdı. Günəşin solğun işığı cansız sifətinə sarılıq yaymışdı. Mən də
ordaydım, – poçtun önündə. İndi sakit, həlim, səkidən aşağı axan su kimi
dopdolu, nəhayətsiz yaddaşın bir parçasına çevrilən zaman səni vahimələndirir.
Deməli, hər şeydən boş bir məsafə ilə ayrılmısan. Nə pis! Keçmiş, gələcək, lap
beş metr uzaq, kondisionerlərin çiban kimi bürüdüyü hündür binalar – hər şey
dumanlı. Niyə? Tutaq ki, tərk olunmusan, işdən qovulmusan, yumurtanı qaynamamış
soymağa çalışmısan. "Həyat gör necə amansızdı” – sən düşünürsən – "İntihar
eləmək üçün nə qədər səbəb var”. Məsələn, Neftçinin uduzmağı, Qarabağ müharibəsi,
işıqforda gözləmək, mədə ağrısı.
Başılovlu, hövlnak
evə qayıdırsan. Atan televizorun qarşısındadır, yayxanıb mandarin soyur.
Ekranda "Çempionlar liqası”ndan oyun. Onun qaxac olmuş sısqa bədəni dəri
kreslonun içində itir. Eybəcər formada yumru qarnı, sanasan, gölməçə içində
təpəcikdi; qabarıb. Gözləri görmür deyə nazik boynunu uzadıb, şərhçinin
ağzındakı sözə bənddir ki, yerində qurcuxsun. Sən addımlarını yavaşıdırsan.
Qalxırsan barmaqlarının ucuna. Rəqqas ustalığıyla havada süzə-süzə astagəl dəhlizi keçirsən ki, duyuq düşməsin. Budur,
otağının öləziyən, nazik işığı astanadan süzülüb qaranlıq dəhlizə axır.
İstəyirsən, səssiz-səmirsiz çarpayına uzanıb gözlərini birdəfəlik yumasan,
kirpiklərin təmas etdiyi an dünyada işıq deyilən şey qalmaya və hər şey elə
həmin andaca bitə. Hə, anan otaqdaymış. Ayağının altına stul qoyub paltar
şkafının üstünə boylanır, əlində sarı əski, toz alır. Paho, bu nə həngamədir? Sən dərhal işıq düşüb par-par
yanan, göz qamaşdıran gümüş külqabını onun ovcunun içində görürsən. Silib-təmizləyib.
Gümüş külqabını
çoxdan, lap çoxdan itirmişdin. Külqabı içindəki siqaret kötüklərini də götürüb
yoxa çıxmışdı. Vəssalam. Ancaq təbii ki, sorağını almışdın, ananın qulağına
pıçıldamışdın ki, hara qoymusan onu? Cavab; uzun bir "nə” sualı. – Gümüş,
külqabı, yoxdu e. – Bilmirəm, atandan soruş – demişdi. Sənin cavabın
gecikməmişdi: "Kişi güzgüdə özünü görmür, külqabını necə...?” nə yalan deyim,
bunu deyərkən bığaltı gülmüşdün də. Anan duruxmuşdu, elə bil kişinin kor
olduğunu birinci dəfə sənin dilindən eşitmişdi. Rəngi-ruhu özünə gələnəcən
gözləməli olmuşdun. – Əşşi mən nə bilim, – demişdi, – nə vaxtacan sənin arxanca
tökdüyünü mən yığmalıyam”. İndi boynunu büküb qıyqacı sənə baxır. Saçlarını
daraqla yığıb. Yanağına sarı çillər səpələnib. Açıq sarı çillərin qonur
gözlərlə birləşib yaratdığı azman gözəllik qocalığın vəhşi, dağıdıcı zərbəsinə
inadla tap gətirir. – Hardan tapdın? – deyirəm. Cavab: uzun bir "nə” sualı.
Səssiz-səmirsiz mətbəxə keçir.
***
"Yemək hazırdır” –
mətbəxdən gələn səs səni yuxudan qəfil oyadır. Toxsan. Ağzını bıçaq da açmaz.
Bir qaramat sükuta qarışıb dinməz-söyləməz, quyruğunu bulayıb çarpayıda
oturmusan. Dərindən nəfəs almaq da bir iş deyil, beyninə hava getsə də, ruhuna
çatmır. Rəfdə kitablar düzülüb. Dikəlməklə birini qamarlayırsan. Yazıb kitabın
arasında gizlədiyin vida məktublarına baxırsan. Hərəsinin üstündə bir poçt
markası: "Nizami, Dante, Şekspir, Atatürk,
Şahzadə Elizabet, Eyfel, Qandi”. Poçtalyon olmaq arzusuyla yanıb-tutuşduğun
uşaqlıq illərindən geriyə yalnız poçt markaları qalıb. "Arzular nə çoxdur” –
sən qəlbində deyirsən, "Bəzən onlardan geriyə öz boşluğundan özgə heç nə
qalmır”. "Özünü öldürmək və poçtalyon olmaq... Bu iki arzunu birləşdirən şey
nədir?” "Gəzmək, tanımadığın, bilmədiyin yerləri görmək, bir də, elə bil,
nəyisə, kiməsə təhvil verirsən” – bunu mən deyirəm, amma eşitmirsən, öz
səsindən başqa bütün səslərə yadsan. "Bu hekayənin müəllifi olsaydım, özüm
haqqında, o, ölmək yox, poçtalyon olmaq istəyir yazardım”, sən deyirsən.
Ananın zəif səsi
koridoru keçir və nəfəslikdən sivişib içəri soxulan havaya qarışıb qulaqlarına
dolur. Sən bu səsi üçüncü dəfə eşitməmək üçün qalxırsan. Başınla ayaqların
arasından müvəqqəti qaranlıq peyda olur, gözlərini ovxalayanda ayaqların
dəhlizdə sürünürdü. O qədər yorğunsan, elə bil, gözə-görünməz bir əl kürəyindən
dartıb çəkir, dikəldir ki, yeri. Atan qəfil sevinir. Televizorun yaşıl işığı
onun sifətini büsbütün tutub, bürüyüb. "Barselona qol vurdu”. Pəhh. O, uşaq
xoşbəxtliyi, dəcəlliyi ilə səni çağırır: "Tez bura gəl, tez”. Sən onun sifətinə
baxırsan; kor gözləri kədərlə boşluğa dikilib. "Bütün kor adamlar pəncərəsiz evlərə bənzəyir” – sən düşünürsən. Bir
neçə yarım-yapalaq cümlə ilə mənzərəni açırsan. "Küçələrdən yığışmırdın. Kaş
isti-isti düşəydik üstünə. İşsiz-gücsüz qalmazdın” – o təəssüflə deyir. – Əsgər
olduğum vaxtlar vardı e, futboldan ötrü sinov gedirdim. Heyif cavanlıqdan.
Rəqib komandanın oyunçularını külək kimi ötürdüm”. – "Ata, sən əsgər
getməmisən” – ona deyirsən. – "Nə?” – o səni eşitmir. – "Sən əsgər getməmisən
axı” – təkrar edirsən. – "Hə, əcəb günlər idi. Hamısı xatirimdədir, hamısı.
Gözəl qızlar, futbol, dəniz, rəqslər, şeirlər”. Sonda dərin bir "ahh”. Atanın
gözləri anadangəlmə görmür. O, əsgərlikdə olmayıb, rəqs-filan bilmir, bircə
dəfə də dənizə girməyib, futbol haqqında bildikləri isə yalnız eşitdiklərindən
ibarətdir. O danışmağa davam edir. Sən aradan çıxırsan. Təəssüf havada yox olub
itir.
Anan qollarını
daraqlayıb qapının kandarında dayanıb, atasının uşaq sevincinə, yerində
qurcuxmağına baxır. Sən qarşında buğlana-buğlana duran yeməyi astaca
qaşıqlamağa başlayırsan
Nəsə danışır, amma
dinləmirsən. Sözlərdi uçuşur havada, amma qulağından yan keçir. Elə bil
güllədi, çaxmağı boşluğa çəkilib.
Eləcə düşünürsən, düşünürsən; avtobus sürücülərini, dayanacaqda gözləyən
adamları, terroristləri, qatilləri, "Qarabağ”ın uduzmağını, birdə Futbol
topunu. Futbol topu dığırlana-dığırlana gətirib səni uşaqlığına çıxarır. Düz
doqquzdan – məhəllədə futbol oynadığınız vaxtlara. Nədənsə uşaqlardan çoxunun
üzünü əməllicə xatırlamırdın. Yaddaşın bulanıq çevrəsində itmişdilər. Lazımsız,
boz xatirələr kimi buxar olub yoxa çıxmışdılar. Nə pis! Bircəciyindən başqa. Kim? Sadiq, hə? Düz
tapdın Afərin! Bəs, görəsən, Sadiq harada idi? Nə işlə məşğul olurdu?
Evlənmişdimi? Ailə, övlad, iş, diş ağrısı, pnevmoniya, mədə ağrısı, xəyanət?
Sən ananın sözünü
ağzında qoyursan. Şşt! Başlayırsan Sadiq haqqında dil-dil ötməyə. Ağzındakı çapığı,
yanağındakı xalı, burnunu tez-tez çəkməyini, köçüb getməklərini. Anası ölmüşdü,
hə? Ata da çəkməçiydi. Anan qəfil duruxur, üzündəki ifadə qəribə hal alır,
qarşında lal-dinməz dayanır. Sonra deyir: "İki il olub, özünü hündür binadan
atdığı. Hər şey qəfil olub, gözlənilməz olub, nə ata bilib, nə dost bilib, nə
də bir kimsə. Sən demə, əvvəldən planlaşdırırmış, zalımın oğlu. Ölümündən sonra
çoxlu vida məktubu tapıblar. Qəbzlərin arxasına yazırmış məktubları. Qəbz də nə
qəbz, bilmirəm nə qədər bayquş heykəlciyi alıb yığıb evə...” Anan
çəkinə-çəkinə, sözlər dilində axsaya-axsaya, yıxıla-yıxıla davam edir və sən
fikirləşirsən ki, adamdakı cəsarətə bax ha! Mənim gözəl oxucum, sən həm də onu
fikirləşirsən ki, əslində, pis variant deyil. Bircə addıma bəndsən. Ayağın
boşluğu hiss edən kimi yer özü səni çəkir, alır ağuşuna. Boşluğa doğmalaşırsan,
nəfəsini, hənirini hiss eləyirsən. Keçinməmişdən əvvəl müdhiş uçuşdan zövq
alırsan. Qəfil qorxursan. Bu
qorxu qanına qarışıb büsbütün bədənini bürüyür. Niyə? Ona görə ki, həmin an
nədənsə zövq alsan, kefin durulsa, eynin açılsa, ölüm gözündə ucuzlaşar, həyat
qiymətə minər. Vəziyyətə bax da! Dünyanın min cürə işi var. Qəfil küləyin gözəlliyini, sifətini
yalayıb keçən ətrini, hənirtisini ölümqabağı bütün əzalarında, ən dərin
qatlarında hiss edərsən. Bir az da bədbəxt olsan, mənzərədən zövq almaq da
olar. Hər şeyə rəğmən içində
həyat işığı yanar, ümid qığılcımı peyda olar. Vay, vay! Peşman olarsan ki, iki
saniyə sonra asfaltın üzərində cansız, üstü-başı qan, unutqan ət parçası
olacaqsan. O ət parçası bir daha küləyi hiss etməyəcək, mənzərədən zövq
almayacaq, süngər kimi dünyada gözəl dediyimiz çiçəyin, otun, yağışın, sevdiyi
qadının – heç nəyin ətrini içinə çəkməyəcək, hənirtisiz, buz baltası kimi
soyuq bir hala düşəcək. Və eni-uzunu görünməz, bilinməz olan zamandan ona pay
qalan bir neçə saniyənin içində qəlbində nəhəng bir təəssüf peyda olacaq. Bax,
o zaman bir neçə saniyənin içində özünə qatil kimi bacaqsan. Dünyadan qatil
kimi getmək səni bir az da üzəcək, bu acı təəssüfün altında əziləcəksən. Bəlkə,
insanlar yanağında göz yaşı da tapdı – peşmanlığı məlum ifadəsi.
Qış aylarının küləyi
necə də sərtdir; sevməli, sevinməli külək. Görəsən, ilk addımdan sonra peşman
olmuşdumu? Elə havadaca içinə təəssüf dolmuşdumu? Sən ananın sözünü kəsirsən və
qəfil soruşursan:
– Bilmirsən, meyiti
tapanda sifətində göz yaşı yox imiş?
Cavab? Uzun bir "nə”
sualı.
***
Atan televizorun
önündə yuxulayıb. Anan yataq otağındadır, saçlarını darayır. Necə bəxtiyardır,
həyatdan məmnundur. Sən isə sabah, ya o biri gün həyatda olmayacaqsan. Dəm qazı, Xəzər dənizi... Bəs onda necə olacaq? Yəqin,
ağlamaqdan gözləri şiş-şiş olar, sifəti büzüşüb tanınmaz hala düşər. Atan da
xəstə kişi; Şəkər bu ağrı ilə onu
çox aparmaz. Zülm çəkər.
Qəfil ağlına dəhşətli
bir fikir gəlir. Onları bu ağrıya düçar etməmək üçün bircə yol var, bircə yol.
Onları özündən əvvəl yola salmaq. Özündən əvvəl onları öldürmək.
***
Qəfil oyanırsan,
qan-tər içindəsən. Günəşin zəif, ehtirassız, titrək işığı tül pərdələrin
içindən keçib qaranlığı kəsir. Dəhşətli bir yuxudan oyanmısan. Nə yuxu? Sadiq.
Onun gözləri elə nəhəng, munis və işıqlı idi ki... Dünyanın ölüm deyilən şeyinə
yad, ayağında ağ-qara futbol topu. Qaşlarını düyünləyib, boynunu sancaq kimi
əyib, baxışlarını düz sənə tuşlayıb. Hə, gülümsəyir də. Sən onun bu halından
diksinirsən, darıxırsan. Necə varsa elədi, qarşındadı, dipdirirdi. Canı can,
ruhu ruh, yanağının qırmızılığı, gümrahlığı, özündən əmin halı. Saçları əvvəlki
kimi alnına çatmamış buruq-buruq. Sadiqin gözündən qəfil yaş axmağa başlayır.
Elə bil quru torpağa su buraxırsan. Yaş qupquru, dərisi cadar-cadar olmuş
yanağını yalayıb keçir. O deyir:
–
Gör külək necə də gözəldir!
***
Evdən günəşlə bərabər
çıxırsan. Yemək də yemədin. Ac qarına özünü atmısan küçəyə. Günəşin sarımtıl,
titrək işığı binaların bozumtul, soyuq divarına düşüb əriyir. Ayaz nəfəsli
külək üz-gözünü qısır, canına həzli-ləzzətli üşütmə gətirir. Çayxanaya doğru addım
addımını ötür. Bir stəkan çayla içində doğma bir istilik dolaşmağa başlayır.
Ananın sifətini, üz cizgilərini, dırmıq kimi saçlarını sivirib keçən, yumşaldan
darağı xatırlayırsan.
Bax, sinif yoldaşın
Hidayətdir, qucağında pişiklə gəlib qənşərində əyləşir. Pişiyin adı Nikadır.
Onu burda – çayxanada çox görmüsən. Quyruğu ilan kimi havada qıvrılır, ağzını
iri açıb əsnəyir, xumarlanır. Sən Hidayətin çökək yanaqlarına, sivri
qulaqlarına baxırsan və bu qeyri-adi sifətdən heç nə oxuya bilmirsən. Onun
yuxulu, süzgün gözlərində bic bir təbəssüm dolanır.
–
Sabah ad günümdü –
Saqqızını marçıldada-marçıldada deyir.
–
Nə planın var?
–
Heç nə! Bəlkə,
dostlarla yığaşaq. Kefin yoxdusa, sən də gəl. Qızlar da olacaq.
–
Yox e! – Sən dərindən
ah çəkirsən. – İntihara hazırlaşıram. Hələ evdəkilərlə də çürüdüləsi işim var.
İstəyirəm özümdən əvvəl onları o dünyaya yola salım. Başa düşürsən, bu aralar
çox məşğulam? Lap çox!
Sənin qəddin
ümidsizlikdən əyilib. Dəmir "Coca Cola” butulkası kimi əzik-üzük olmusan.
Hidayətin önündə iki qatsan. Ondan həmişə kömək istəmək olar. Artıq bunu
sınaqdan keçirmisən. Bir vaxtlar məktəb tapşırıqlarını cüzi qiymət qarşılığında
o yazırdı. Sevdiyin qızı görəndə həyəcandan ürəyin boğazına dirənirdi, elə buna
görə yanında kəlmə də kəsə bilmirdin, sözləri unudurdun, Hidayət sevgini ona
açmışdı. Qız "yox” demişdi və sən fikirləşmişdin ki, bəlkə də, bunu özün
eləsəydin hər şey fərqli olardı. Ancaq bu başqa söhbətin mövzusudur. Mənim sənə
yazdığım taleni başdan-başa Hidayətə danışırsan. O, saqqızını daha iştahla
çeynəyir; bununla demək istəyir ki, düşünürəm, dostum, düşünürəm, hmm. – "Bir
yol var, amma qəliz məsələdir” o deyir. Barmaqların bir-birinə keçirib
dinləyirsən... (Bir dəqiqə sonra...) Razılaşırsan. Hidayət küçəyə çıxır, kiməsə
zəng vurur və sən masada yalnız qalıb Nikanın məlahətli, köntöy hərəkətlərlə
özünü yalamağına baxırsan.
***
Sən hündürmərtəbəli
binanın kölgəsindəsən. Hidayət siqaretini yerə atır, tapdalayıb söndürür.
Barmaqlarını şaqqıldadır və doqquzuncu mərtəbəni
göstərir. Hidayətin dediyindən belə çıxır ki, siz şəhərin ən qəddar, amansız
qatilinin evində qonaq olacaqsınız. Üstüörtülü, uzaq tanışlıq. Sən düşünürsən
ki, hava necə də tutqundur. Qolların sinəndə çarpazlanıb. Bircə bu iş həll
olsaydı, canına rahatlıq hopardı. "Ölmək yaşamaqdan daha çətindir. Çünki,
mütləq bir qatilə ehtiyac duyursan” sən öz içində pıçıltıyla danışırsan.
Liftdəsiniz. İki dəqiqə sonra əlli bir
nömrəli qapını döyürsünüz. Tak, tak, tak. Qapını orta yaşlı bir kişi açır. Onun
qolları çirmələnmişdi, elə bil, iş üstündən durub gəlmişdi. Külək kimi şapbaşap
içəri soxulursunuz. Qumaş pərdələr nəfəslikdən içəri atılmaq istəyən yelə
qoşulub əsir. Adam yan otağa burulur və çox keçməmiş geri qayıdır. – "Mənim
adım "3R”dir – nəzakətlə özünü təqdim
edir. Qəfil beyninin dərinliklərində ağrılı bir kütlə peyda olur. Sanki, başın
gövdədən qopur. Qapaq kimi dığırlana-dığırlana döşəmədə gəzişir. Vücudun büsbütün bu dəhşətli haldan bir anlıq
sarsılır. O, Hidayətin təklifini qəbul etdiyini
deyir, ancaq bir şərtlə. Bircə şərt:
– Köməkçim indilərdə
istirahət dərdindədir. Mənə tək işləmək çətindir.
Sözümün canı odur ki, sizin məsələni həll etməyim üçün sabahki sifarişdə yanımda olmalısınız. Yüngül işdi, sələmçi qarı və əri, heç tükünüz də tərpənməyəcək. Biriniz keşik çəkəcəksiniz, o biriniz də
mənlə...
– Məni qatmayın. Canımı
da alsanız, girmərəm ora, – Hidayət dedi. – Üyüdürəm cəsəddən. Bir dəfə görsəm, bir ay gözümə
yuxu getməz.
– Mən razıyam. Sən qapıda
keşik çəkərsən, içəri özüm girəcəm, – Hidayətə deyirsən, – amma mənim də bir şərtim var. Məni də,
məni də öldürəcəksən, amma... bu qətl poçtun yanında baş tutmalıdır.
Sən onun pırpız qaşlarının arasında balacalaşıb, lap düymə boyda olan
gözlərinin dərinliyində hamıdan gizlin qalan, unudulmuş işığı dərhal tutursan. Onun başı astaca qalxıb-enir!
***
Valideynlərin xoşbəxt
yaşadılar. Çəhrayı, gül-çiçəkli, quş dimdiyində bir ömür. Və ölüm onları ən
gözəl anda yaxaladı; bədbəxt olmasınlar deyə. Bəs sən? Hə, bir azdan öləcəksən.
Təyin olunmuş vaxtdan on beş dəqiqə qabaq burdasan – poçtun önündə. Siqaret
yandırırsan, tüstünü süngər kimi içinə çəkirsən. Axıb gedən zamana heyfin
gəlir. Bu nədir? Vaxt qazanmaq? Saat? On
beş dəqiqə. Üç, iki, bir. Qəfil naməlum tərəfdən
boynuna, başına, sinənə, nə bilim harana dəyəcək güllənin qurbanı olacaqsan.
Ağzından çıxan köpüklü qandan boğulacaqsan; ağrısız-filansız çoxdankı arzu
beləcə gerçək olacaq.
Sən qatilin
sifarişini yerinə yetirdin. İki qocanı – ər-arvadı öldürdünüz. Kişi televizorda
"Çempionlar liqası”ndan oyuna baxır. "Qarabağ” bu dəfə də uduzub”. Nə pis! Kişi
televizorun mavi işığına qərq olub, mandarin soyur. Divardan asılı cavan oğlan
rəsmini xatırlayırsan. Şəkil qara lentlə örtülüdür. Ölüm? Qadın yataq
otağındadır. Saçlarını darayır. Siz içəri daxil olursunuz. Hidayət qapıdadır,
keşik çəkir; hayan olsun. Birinci kişini görürsünüz. O, sizin maskalı üzünüzə
baxır və sifətində məyus, ürəkyandıran, kədərli bir ifadə peyda olur. Güllə
sinəsindən girir. Güllənin deşib keçdiyi yerdən ağappaq tüstü çıxır. Ət qoxusu.
Püff! Heç xəbəri də olmadı. Eləcə ağzında mandarin dilimi ilə keçindi. Yataq
otağındayıq. Saçlarını darayan qadının başı güllədən parçalanıb. Daraq qana
bulaşıb. Siz evdən çıxdınız.
Mənim gözəl oxucum,
sən indi poçtun önündəsən. Əllərini cibində gizlənib, bilirəm, bu da qorxunu
gizləmək üçün bir cəhddi. Bircə arzun var, külək əsməsin, hər şey qəfil olsun.
Baş, boyun, sinə, nə bilim hara? Dünyanın bir gözəlinə bənd olmayasan. Saatına
bax, beşcə dəqiqə qalıb. Beş, dörd, üç... Qəfil tövşüyə-tövşüyə sənə bir qız
yaxınlaşır. Gözlərin heyrətdən böyüyüb. Hmm. Sən onun boynundakı xalı görürsən.
Bəyaz tənində böcək kimidir xal; o ehmalca boynunu bükür, xal yerin dəyişir. Şimalın buz
soyuğunu qabağına qatıb gətirən külək qızın saçlarını havadaca yelləyir. Elə
bilirsən indi uçacaq. Amma uçmur, üstəlik, nə isə soruşur.
– Bağışlayın, saat
neçədir?
– Saat? – Gömgöy
gözlərinin içində darıxırsan, üzülürsən, könlünə məyus, ağrılı bir kədər
yığılır və astadan pıçıldayırsan:
– Tamama beşcə dəqiqə
qalıb, xanım, beşcə dəqiqə...
Bakı 19°C
