“Bütün uğurlarımı 6 yaşımda simi əlimi kəsən kamançaya borcluyam”
Heydər ƏliyevMərkəzində keçirilən YUNESKO-nun
Ümumdünya İrs Komitəsinin43-cü sessiyasınınaçılış mərasimindəki
konsert proqramı bu gün də diqqət mərkəzindədir. 45 dəqiqəlik konsert
proqramından 3 kompozisiya "Youtube” üzərindən paylaşılıb. Onlardan Azərbaycanın
böyük mütəfəkkiri və şairi İmadəddin Nəsiminin "Sığmazam” qəzəli əsasındahazırlanmış
yeddi dəqiqəlik kompozisiya daha çox gündəmi zəbt edib. İfa zamanı Sami Yusufu 57
nəfərlik böyük bir komanda müşayiət edib. Bu günlərdə hər kəs bu kompozisiyadan
danışır, ifaçıların ünvanına "əhsən” kimi ifadələr işlədir.Qeyd edək ki, "Nəsimi” kompozisiyasından öncə
paylaşılan "Şirvanşah Palace” kompozisiyası da kifayət qədər diqqət çəkdi.
Konsertdə kamança qrupunun rəhbəri, əməkdar artist, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent Toğrul Əsədullayevin ifası da xüsusi seçilirdi."Kaspi”nin qonağı olan T.Əsədullayev bu kompozisiyaların
hazırlanması prosesindən və uğurlu nəticədən danışdı:
- Dostum, əməkdar artist Sahib Paşazadə ansamblın rəhbəri
idi. Mənə bu layihədə iştirak etməyi o, məsləhət görmüşdü. YUNESKO-nun qeyri-maddi,
mənəvi irs siyahısına düşmüş musiqi alətlərimiz konsertdə nümayiş olunurdu. Bu
konsertdə tarımız, kamançamız və digər milli musiqi alətlərimiz çox aydın
şəkildə görünür. Nəinki milli musiqi alətlərimiz, eyni zamanda Qobustanın,
Şəkinin tarixi və bu günü konsert proqramı çərçivəsində əks olunmuşdu. Çox
gərgin məşqlər gedirdi. Bütün işlərimizi kənara qoyub, bu konsertə
hazırlaşırdıq. Gecə saat birə qədər məşq edirdik. Əməkdar artist Sahib Paşazadə
tar qrupuna, mən kamança qrupuna, xalq artisti Mircavad Cəfərov ud qrupuna,
Çinarə Mütəllimova kanon qrupuna, əməkdar artist
Fazilə Rəhimova cəng, əməkdar artist Şirzad Fətəliyev balaban, Kamran Kərimov
nağara, aşıq Samirə saz qrupuna rəhbərlik edirdi. Ümumi ansamblın rəhbəri isə
Sahib Paşazadə idi. Sevindirici hal ondan ibarət idi ki, komandanın
bütün üzvləri azərbaycanlılardan ibarət idi. Müxtəlif alətləri bir araya
toplayıb, onları bir nöqtəyə vurmağı vadar etmək çox çətin məsələdir. Məşq
etdiyimiz günlər axşamları səsyazmalara gedirdik. Sami Yusuf çox səliqəli, sadə
biridir, işinin peşəkarıdır. Özündən yaşca kiçik insanlara belə "zəhmət olmasa”
deyə müraciət edirdi. Konsertdə qarşımızda not vardı və ona uyğun şəkildə ifa
edirdik. Orada elə ifaçılar olmalı idi ki, həm notu bilsin, həm də yaxşı ifası olsun.
- Yəni qeyd edirsiniz
ki, orada notu bilməyən heç bir iştirakçı yox idi?
- Hər kəsin qarşısında not var idi və orada qeyd
olunduğu kimi ifa edirdik. Bizim elə musiqiçilərimiz var ki, gözəl musiqiçidir,
ancaq kifayət qədər not savadı yoxdur. Bəzən musiqiçi pedaqoji fəaliyyət göstərmir,
yalnız ifa ilə məşğul olur deyə, zaman-zaman notları yadırğayır, unudur. Məsələn,
el şənliklərində iştirak edir deyə, ona notları bilmək o qədər də lazım olmur.
- "Nəsimi”
kompozisiyasından öncə paylaşılan "Şirvanşah palace” kompozisiyasında kamançanın
ifası qabarıq şəkildə təqdim olunur. Bu kompozisiya da milli musiqi alətlərinin
müşayiəti ilə yüksək səviyyədə ifa olunsa da, "Nəsimi” qədər gündəmi zəbt edə
bilmədi. Siz bunu nə ilə əlaqələndirirsiniz?
- "Nəsimi” kompozisiyasında musiqi alətlərinin
ifası ilə bərabər, xor, eyni zamanda "Sığmazam” qəzəlindən beytlər də
səsləndirilmişdi. Bundan başqa, bu il "Nəsimi ili”dir və hesab edirəm ki, ona görə
"Nəsimi” kompozisiyası daha çox dinlənildi və müzakirə mövzusuna çevrildi. Digər
tərəfdən isə, yəqin ki, bu kompozisiya tamaşaçıların zövqünü tutmağı bacarıb. Bəlkə
də tamaşaçılar elə "Sığmazam” qəzəlinin timsalında belə bir kompozisiyanı
gözləyirdilər.
- Bu sizin dünyaca
məşhur ulduzları ilk müşayiətiniz deyil. 2012-ci ildə "Eurovision” mahnı
müsabiqəsində xalq artisti Emin Ağalarovu da müşayiət etmişdiniz. Necə bir hissdir?
- Nəinki burada, dünyanın bir çox ölkələrində tanınmış
sənət adamlarını kamançada müşayiət etmişəm. 2012-ci ildə mənə belə bir təklif gəldikdə,
məmnuniyyətlə qəbul etdim. Müsabiqədən sonra Emin Ağalarovla birlikdə elə
"Azərbaycan” mahnısını onun Bakıda Yaşıl Teatrda keçirilən konsert proqramında ifa etdik. Belə
ki, konsertin açılışı "Azərbaycan” mahnısı ilə həyata keçdi. Hətta Emin
Ağalarov yarızarafat deyirdi ki, konsert səninlə açılır, çünki mahnı birinci kamança
ilə başlayırdı. Təbii ki, məşhur insanlarla işləmək gözəldir.
- Kamança ilə ilk tanışlığınız
nə vaxt olub?
- Atam əməkdar artist, dosent,
professor, ADMİU-nun müəllimi Mirnazim Əsədullayev, anam musiqi kollecinin
kamança müəllimi Dilarə xanım Əsədullayevadır. Qardaşım Elnur Əsədullayev kanon
ifaçısıdır. Mən gözümü açandan evdə kamançanı görmüşəm,
kamança ilə böyümüşəm. Həyat yoldaşım Leyla Zöhrabova da musiqiçidir. O, Bakı
Musiqi Akademiyasının dosenti, musiqişünas, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktorudur.Kamança ilə ilk tanışlığım 6 yaşımda olub. Anamın kamançasını
icazəsiz götürdüm və başladım simi ilə oynamağa. O an kamançanın simi əlimi kəsdi.
Anam əlimin kəsildiyini gördü və bildi ki, onun kamançasına toxunmuşam. 9 yaşımda
anam məni kamança dərslərinə yazdırdı. Birinci sinifdə artıq üçüncü sinfin proqramını
öyrənirdim. İstər məktəbdə, istər Asəf Zeynallı adına musiqi kollecində
keçirilən müsabiqələrdə yer tutmağa başladım. Dərslərimlə bərabər, kamança ilə məşğul
olurdum, üstəlik, məni evdən kamança çalmağa məcbur edirdilər.
- İnsanı bir şeyə çox
məcbur etdikdə, içində ona qarşı əks hisslər oyanır. Bəs sizdə necə?
- Uşaq vaxtı yaşıdlarım çöldə oyun oynayanda, məni
evdə kamança çalmağa vadar edirdilər. Anam deyirdi ki, hər gün kamançaya yalnız
1-2 saat vaxt sərf edirsən. Əgər gün ərzində 5-6 saat kamançaya vaxt sərf etsən,
heç kim sənin qarşında dayana bilməz. Mən isə çox az zaman kamança ilə məşğul
olurdum. Asəf Zeynallı adına musiqi kollecinə qəbul oldum. İkinci kursda oxuyanda
kamançanı daha çox sevməyə başladım. Atam mənə Kanadadan ev üçün maqnitofon almışdı.
O illər hər evdə maqnitofon yox idi. Evimizdə kaseti olan Alim Qasımovun, Hacıbaba
Hüseynovun, Ağaxan Abdullayevin, Arif Babayevin ifalarını dinləyib, kamançada ifa
edirdim. O kasetləri dinləyib, müşayiət etməyi öyrənirdim.Asəf Zeynallıda oxuyaraq, həm də festivallarda, müsabiqələrdə
yer tuturdum. Müsabiqələrdə qalib olduqca, bu mənə böyük stimul verirdi.
- Festivallarda qalib
olmanızda, ümumiyyətlə kamança ifaçısı kimi tanınmanızda valideynlərinizin nə qədər
rolu olub?
- Mənim tanınmağımda valideynlərimin heç bir rolu olmasa
da, adları hər zaman üstümdə olub. Valideynlərim heç zaman imtahanlarda müəllimlərimdən
mənə görə nəsə xahiş etməyiblər. İştirak etdiyim müsabiqələrə atam gəlməyib.
Anam arxa cərgədə oturub, gizlincə məni dinləyib. Müsabiqələrdə münsiflərin xəbəri olmayıb ki,
mən Mirnazim Əsədullayevin oğluyam.
- Müsabiqədə
iştirak edəndə gözünüz qapıda qalırdımı ki, atanız yanınızda deyil?
- Atam məni evdən xeyir-duası ilə yola salırdı. Ancaq
heç zaman müsabiqələrdə gəlib yanımda durmurdu ki, ona görə mənə yer versinlər.
Atam hər zaman deyirdi ki, çalış, həyatda bütün uğurları özünə görə qazan, mənə
görə yox. Sabah mən həyatda olmayanda, sərbəst hərəkət edə biləsən deyə.
- Kamançanın həyatınızdakı
rolu nədən ibarətdir?
- Kamança mənim ən yaxın sirdaşımdır. Atam müsahibələrində
deyir ki, kamança olmasaydı, mənim uşaqlarım böyüməzdi. İndi də mən o sözü
deyirəm. İnsanlar məni kamançaya görə tanıyır. Kamança vasitəsi ilə tanındım,
xarici səfərlərə getdim, fəxri ada layiq görüldüm. Bütün bu uğurlarımı
kamançaya borcluyam. Mənim tanınmağıma gəlincə isə, bu işdə həm kamançanın, həm
də saçımdakı ağ xalın müstəsna rolu var. Bəzən insanlar heç adımı da bilmir, hansısa
bir tədbirə dəvət edəndə deyirlər ki, "saçında ağ xalı olan kamança ifaçısını dəvət
edin”. Saçımdakı bu ağ xalı Allah-təalanın mənə bəxş etdiyi ən gözəl nemət kimi
qəbul edirəm. Bu gün kamança ifaçıları çoxdur. Deyəndə ki saçında ağ xalı olan,
bilirəm ki, məni deyirlər.
- Kamança YUNESKO-nun
qeyri-maddi, mənəvi irs siyahısına daxil oldu. Sizcə, dünyada kamançanın təbliğatı
yetərincədirmi?
- Dövlətimiz xalq musiqisinə hər zaman dəyər verib.
Tar, kamança, xanəndə Azərbaycan muğamının triosu və simvoludur. Kamança 2011-ci
ildə YUNESKO-nun siyahısına daxil olduqda, Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi ilə
"Azərbaycana məxsus olan kamança nəsildən-nəslə necə ötürülür” mövzusunda film çəkilirdi.
O filmin əsas hissəsi bizim evdə çəkildi. Belə ki, filmdə atam, anam, mən və hətta
2 yaşlı oğlum da əlində kamança filmə çəkildi. Mənim sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktorluğu işim "Kamançanın muğam sənətinin inkişafında rolu və əhəmiyyəti” ilə
bağlı idi. Kamançanın tarixini araşdırdıqda gördüm ki, bizim kamançamız VIII əsrə
gedib çıxır. Məsələn, Məhsəti Gəncəvi kamança ifa edib. Şeyx Səfinin, Şah
İsmayılın dövründə yaranan miniatür əsərlərdə kamançanı açıq-aydın hiss görürük.
Hüseyn Əvvad, Heydər Kamançayi, Mirzə Məhəmməd
Kamançayi gözəl kamança ustaları olub. Dövrümüzdə İsmayıl Talışinski, Qılman
Salahov, Hafiz Mirzəliyev, Fərhad Dadaşov, Elman Bədəlov, Tələt Bakıxanov,
Mütəllim Novruzov, Ədalət Vəzirov, müasirlərimizdən rəhmətlik Habil Əliyev,
Fəxrəddin Dadaşov, Mirnazim Əsədullayev, Ağacəbrayıl Abbasəliyev və
başqalarının adını çəkə bilərik. Habil Əliyev həm də kamançanı ilk dəfə solo
alət kimi ifa etməyə başlayıb.
- Sizcə, Habil Əliyev
kamançanı tək ifa etdiyi üçünmü məşhur olub? Demək olar ki, biz onu triolarda çox
nadir hallarda görmüşük.
- O, trio şəklində qastrollara çox gedib, sadəcə, bu,
mətbuatda o qədər də işıqlandırılmayıb. Habil müəllimin üslubu, ürəyi bir başqa
idi. Ola bilər ki, sən solo ifa edərsən, ancaq o bəyənilməsin. Habil müəllimə
isə belə deyildi. Sanki Tanrı Habil Əliyevə xüsusi bir istedad və ürək vermişdi.
Elə ailələr var ki, Habil Əliyevə görə övladlarını kamançaya yazdırıblar. O, kamançanı
həm solo, həm də gözəl şəkildə tamaşaçılara sevdirməyi bacardı. Habil Əliyev ifa
edəndə, insanların qəlbinə toxunur, onları düşündürürdü. Mən onun evində olmuşam
və mənim xətrimi çox istəyirdi.
- Trioda kamançanın
rolu və əsas funksiyası nədən ibarətdir?
- Trioda əsas ön planda xanəndə olur. İfaya ilk olaraq
tar başlayır. Tar xanəndəni müşayiət edir, kamança isə həm xanəndəni, həm də tarı
müşayiət edir. Kamança müşayiətdə dayanmır. Xanəndə oxuyur, ona dəm verir, tar tək
ifa olunanda ona dəm verir. Tar hərdən kök verib dayanır, xanəndə oxuyub ona cavab
verir, kamança isə dayanmır. Tar mizrabı vurur, kamança isə dəmi tutub gedir. Ümumiyyətlə,
tar alətlərin şahıdır. Ancaq trioda kamançanın rolu böyükdür.
- Trio ayrılmaz
üçlükdür və burada ifaçıların bir-birini tanıması da vacib nüansdır.
- Bu üçlükdə qrup üzvləri bir-birini tanımalıdır. Təsəvvür
edin ki, işə yeni gəlmisiniz və o komandaya uyğunlaşmalısınız. Trio da elədir.
Xanəndənin bir duyumu var, tarzənin bir. Trio şəklində ifa edəndə bilirəm ki,
mənimlə birlikdə ifa edənlərin potensialı nədir. Peşəkar insanla işləmək daha
rahatdır. Xanəndə bilməlidir ki, arxasında güclü bir ordu var və rahat olmalıdır.
Amma ifaçı da var, deyir ki, əsas mən görünüm, o birilər görünməsə də olar. Bu,
yanlış fikirdir. Sən sərkərdəsən və döyüşə gedirsənsə, arxanda mütləq güclü
ordu olmalıdır. Çünki ancaq güclü ordu ilə sən qalib gələ bilərsən. Yoxsa "mən
əla döyüşürəm” deyib özünü önə atsan, məğlub olarsan.
Xəyalə Rəis