“15 İyun - Milli Qurtuluş Günü Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb”
1991-ci ildə müstəqilliyini yenidən bərpa edən Azərbaycanda
qısa müddət sonra dərin böhran yaşanıb. 1992-ci ildə güc yolu ilə siyasi
hakimiyyəti ələ keçirən AXC-Müsavat iqtidarının səriştəsizliyi, dövlət idarəçiliyi sisteminin olmaması,
1993-сü ilin əvvəllərindən ölkədə fəaliyyət göstərən silahlı dəstələrin
yol verdikləri başıpozuq fəaliyyət, ölkənin daxilində qardaş qırğını və vətəndaş
müharibəsinə zəmin yaranması, ayrı-ayrı bölgələrdə separatçılıq və parçalanma
meyllərinin baş qaldırması Azərbaycanı bir dövlət kimi varlığına son qoyulması ilə
üzləşdirib. Belə bir mürəkkəb zamanda - 1993-cü il iyunun 9-da Azərbaycan
xalqının təkidi ilə ulu öndər Heydər Əliyev Bakıya dəvət olunub və ölkənin
xaos, vətəndaş qarşıdurması, dövlət müstəqilliyinin itirilməsi təhlükəsindən
xilas edilməsi istiqamətində tarixi missiyasını həyata keçirib. 1993-cü il
iyunun 15-də isə ulu öndər Heydər Əliyev Milli Məclisin sədri seçilib. Həmin
gün Azərbaycan xalqının tarixinə Milli Qurtuluş günü kimi daxil olub. O illərin
ictimai-siyasi prosesləri, ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvanda fəaliyyəti,
Bakıya gəlişi, Azərbaycanın hərtərəfli inkişafı yönündə gördüyü işlərlə bağlı
"Kaspi” qəzetinin suallarını Milli Məclisin Aqrar siyasət komitəsinin sədri,
Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) İdarə Heyətinin üzvü Eldar İbrahimov cavablandırır.
- Eldar müəllim, 15
iyun Milli Qurtuluş Gününün Azərbaycan tarixindəki yerini necə dəyərləndirirsiniz?
- Müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycanda olduqca
gərgin vəziyyət var idi. Bu gərginliyi hər bir vətəndaş görür, müşahidə edirdi.
Bir deputat kimi mən də istər-istəməz ölkədə baş verən ictimai-siyasi proseslərin
içində idim. Ulu öndər Heydər Əliyevlə yanaşı, mən də o zamankı Ali Sovetə,
indiki Milli Məclisə Naxçıvandan deputat seçilmişdim. Bu çərçivədə ulu öndərlə
tez-tez söhbətlərimiz olurdu, onun fikirlərini özümdə qeyd edirdim, gələcəkdə
özümə lazım olacağını düşünürdüm. Heydər Əliyev uzaqgörən siyasətçi olmaqla bərabər,
nə qədər yaxşı işçi idisə, bir o qədər də yaxşı insan idi. O, hətta Naxçıvanın
çətin illərində də çalışırdı ki, hər kəsə yaxşılıq etsin. Müstəqilliyimizin ilk
illəri Azərbaycan xalqı üçün çox ağır dövr idi. O dövrdə vəziyyəti bir qədər də
mürəkkəbləşdirən amil yeni yaradılmış müstəqil dövlətə liderlik xüsusiyyətlərinə
malik olmayan, siyasi hadisələrə qiymət vermək, gələcəyi görmək imkanlarından məhrum
olan, adi vəziyyətdən belə çıxış yolu tapmağa qadir olmayan şəxslərin rəhbərlik
etməsi idi. Məhz bu kimi səbəblərdən 1991-1993-cü illər ölkəmizin müasir
tarixində hərc-mərclik, özbaşınalıq, avantürist eksperimentlər dövrü kimi xatırlanır.
Belə bir gərgin və böhranlı vəziyyətdə xalq ümidini böyük oğlu Heydər Əliyevə
bağlamışdı. Ona görə də hələ 1992-ci ilin oktyabrında bir qrup Azərbaycan
ziyalısı ulu öndərə müraciət edərək Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılmasını
təklif etmişdilər. 4 iyun 1993-cü ildə Gəncədə baş verən hadisələr, vəziyyətin
silahlı qarşıdurma səviyyəsinə çatdırılması isə onsuz da ölkədə mövcud olan mürəkkəb
vəziyyəti bir qədər də ağırlaşdırmışdı. Azərbaycan vətəndaş müharibəsinin
astanasında dayanmış, müstəqilliyini yenidən itirmək təhlükəsi ilə üzləşmişdi.
Belə bir məqamda yalnız bir çıxış yolu var idi. Bu çıxış yolu görkəmli siyasi və
dövlət xadimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisin sədri, Yeni Azərbaycan
Partiyasının sədri Heydər Əliyevin Bakıya dəvət olunmasından ibarət idi. Azərbaycan
dövlətçiliyinin gələcəyindən narahatçılıq keçirən ziyalılar ulu öndərə müraciət
etdilər. Əlbəttə ki, sağlam düşüncəli insanlar, ziyalılar AXC-Müsavat hakimiyyətinin
Azərbaycanı uçuruma apardığını görürdülər. Ona görə də, onlar haqlı olaraq
hesab edirdilər ki, bu vəziyyətdən xalqı yalnız Heydər Əliyev kimi lider xilas
edə bilər. Bu müraciətləri nəzərə alaraq Azərbaycan xalqının böyük oğlu 1993-cü
il iyunun 9-da Bakıya döndü. Bu dönüş xalqın istəyi, tarixin zərurəti idi. Bu qayıdış
insanların qəlbinə bir inam və rahatlıq toxumu səpdi, ölkənin xilas olduğuna
inamı artırdı. Bakıya qayıdan Heydər Əliyev hadisələri araşdırmaq, baş verənlərlə
yerindəcə tanış olmaq məqsədilə Gəncəyə yollandı. Bir məqamı xüsusi vurğulamaq
istərdim ki, həmin vaxtlar vəziyyət çox mürəkkəb və təhlükəli idi. Hətta Heydər
Əliyev Gəncəyə gedərkən, yolda avtomobili təhlükəsizlik məqsədilə dəyişmişdi. Yəni,
ulu öndər Azərbaycanın bütövlüyü, gələcəyi naminə öz həyatını riskə ataraq işləyirdi.
Gəncədə apardığı danışıqlar nəticəsində silahsız, qan axıdılmadan məsələ həllini
tapdı. Bununla da Azərbaycanı fəlakətə sürükləyə biləcək vətəndaş müharibəsinin
qarşısı alındı. Ardınca o, digər təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirdi. Bütün
bunları görən, dəyərləndirən xalqımız ona etimad göstərdi və Heydər Əliyev
1993-cü il iyunun 15-də Milli Məclisin sədri seçildi. Ulu öndərin Azərbaycan
parlamentinin sədri seçildiyi gün tariximizə Milli Qurtuluş Günü kimi daxil
oldu. Bu təqvim Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb. 15 iyun olmasa
idi, nə Azərbaycan, nə də müstəqil dövlət olmayacaqdı. Ulu öndər Heydər Əliyevin
ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycan dövlətini, müstəqilliyini,
xalqımızın qürurunu, tarixini, bu gününü özünə qaytardı. Bu baxımdan 15 İyun- Milli
Qurtuluş Günü sadəcə təqvim bayramı deyil, böyük ictimai, siyasi və tarixi əhəmiyyətə
malik bir gündür. Vətənini, xalqını sevən, həmin çətin, ağrılı günlərin dəhşətlərini
yaşayan, hadisələri gözləri ilə görən insanlar üçün 15 iyun əsl qurtuluş
tarixi, Azərbaycan xalqının ölüm-dirim mübarizəsinin tarixidir. Bu tarixi
yaradan isə Azərbaycanın inkişafında, müstəqilliyində, gələcəyində müstəsna rol
oynayan, daim xalqına arxalanan və xalqına arxa, dayaq olan Heydər Əliyevdir.
- Sizin də
xatırlatdığınız kimi, ulu öndər Heydər Əliyev ikinci dəfə Azərbaycanda siyasi
hakimiyyətə gətirilməzdən öncə Naxçıvanda yaşayıb, orada Ali Məclisin sədri
olub. Ulu öndərin Naxçıvanda olduğu illərdə orada ictimai-siyasi vəziyyət necə
idi?
- Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəlində bütün Azərbaycanda
olduğu kimi, Naxçıvanda da hakimiyyət boşluğu hökm sürürdü. Muxtar
Respublikada Ali Məclisin sədri seçilməli idi. "Demblok”, "komblok” deyilən
qüvvələr və bu qəbildən olan digərləriNaxçıvanda, necə deyərlər, öz
adamlarını hakimiyyətə gətirmək üçün müxtəlif vasitələrə əl atırdılar. Belə gərgin
vəziyyətdə muxtar respublikanın gələcəyini düşünən insanlar Ali Məclisin sədri
vəzifəsinə böyük idarəçilik təcrübəsi olan Heydər Əliyevin seçilməsini tələb
edirdilər. Mən Ali Məclisin sessiyasında iştirak edən bir şəxs kimi bildirmək
istəyirəm ki, ulu öndər həmin vəzifəyə getmək istəmirdi. Mən və digərləri
sessiyada çıxış edərək mövqeyimizi qəti şəkildə ortaya qoyduq, bildirdik ki,
Heydər Əliyevin Naxçıvanda alternativi yoxdur, əgər o, Muxtar Respublikanın rəhbəri
seçilməsə, ermənilər Naxçıvana təcavüz edəcəklər. Sessiyada Heydər Əliyevin
namizədliyini müdafiə edənlərə, o cümlədən də mənə qarşı kəskin təzyiqlər göstərilsə
də, biz 1991-ci il 3 sentyabr tarixində ulu öndərin Naxçıvan Ali Məclisinin sədri
seçilməsinə nail olduq. Bu baxımdan hesab edirəm ki, Qurtuluş gününün əsası məhz
3 sentyabrda Heydər Əliyevin Naxçıvan Ali Məclisinin sədri seçilməsi ilə
qoyulub. Çünki Heydər Əliyev 3 sentyabr 1991-ci il tarixində Naxçıvanda rəhbərliyə
gəlməsə idi, hadisələrin gedişi müxtəlif cür ola bilərdi. Ulu öndər Ali Məclisin
sədri kimi Naxçıvanda çox böyük işlər gördü. Açıq deyək, həmin dövrdə Naxçıvanı
yalnız Ermənistan blokadaya almamışdı. Elə Azərbaycanda mərkəzi hakimiyyət də
Muxtar Respublikaya son dərəcə biganə münasibət bəsləyirdi. Çətin durumda olan
Naxçıvana heç bir kömək göstərilmirdi, mərkəzi icra orqanlarının təmsilçiləri
Muxtar Respublikanın problemləri ilə əsla maraqlanmırdılar, ora ayaq basmaq belə
istəmirdilər. Elə təsəvvür hasil olurdu ki, sanki Naxçıvanın ermənilər tərəfindən
işğal edilməsinə məqsədli şəkildə şərait yaradılırdı. Heydər Əliyev Ali Məclisin
sədri seçildikdən dərhal sonra Muxtar Respublikanın müdafiəsini təmin etmək məqsədilə
müdafiə komitəsi yaratdı. Naxçıvanda ulu öndərin təşəbbüsü ilə islahatlara
start verildi. Mən yaxşı xatırlayıram, respublikamızda torpaq islahatına məhz
Naxçıvanda 1992-ci ilin mart ayında start verildi, özəlləşdirmə aparıldı. Beynəlxalq
miqyasda böyük nüfuza malik olan Heydər Əliyev İran və Türkiyə ilə əlaqə
saxladı. İranın o vaxtkı prezidenti Rəfsancani Heydər Əliyevin arxasınca öz şəxsi
təyyarəsini göndərdi. Ulu öndər İran İslam Respublikasına gedərək orada bir
sıra müqavilələr imzaladı. Heydər Əliyev həmçinin, Türkiyəyə səfərlər etdi,
dost ölkənin prezidenti Süleyman Dəmirəllə görüşüb burada da müqavilələr
bağlanmasına nail oldu. Heydər Əliyevin bu səfərlərindən sonra istər İrandan,
istərsə də Türkiyədən Naxçıvana yardımlar gəlməyə başladı. Ulu öndər
1991-1993-cü illərdə Naxçıvanı, Muxtar Respublikanın əhalisini bu yardımlar
hesabına saxladı. Düzdür, yerli istehsal da müəyyən qədər artırdı, ancaq həmin
dövrdə yardımlar olmadan Naxçıvanın müxtəlif mallara, ələlxüsus da ərzağa olan
tələbatını ödəmək mümkün deyildi. Belə çətin vəziyyətdə Heydər Əliyev Naxçıvanı
yalnız qoruyub saxlamadı, həm də onu inkişaf etdirdi. Naxçıvan əhalisi bütün
bunları böyük minnətdarlıq hissi ilə həmişə xatırlayır. Biz Ulu öndərin ruhu
qarşısında baş əyirik ki, o, Naxçıvanı yalnız aclıqdan deyil, həm də erməni
işğalından xilas etdi. Sevindirici haldır ki, ulu öndərin Naxçıvanda başlatdığı
islahatlar, quruculuq-abadlıq tədbirləri onun siyasi kursunun layiqli davamçısı
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin
sədri Vasif Talıbov tərəfindən indi də davam etdirilir.
- Ulu öndər Heydər Əliyevin
xilaskarlıq missiyasını mərhələlərə bölsək, bunu necə xarakterizə edərdiniz?
- Ulu Öndər Heydər Əliyevin xalqımız qarşısında xidmətləri
böyük və zəngindir. Azərbaycanın qazandığı uğurlar onun həyat və fəaliyyəti ilə
birbaşa bağlıdır. İlk dəfə 1969-cu ildə Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbər
seçilməsi, əslində çağdaş tariximizə ölkəmizin sürətli və uzun müddətli inkişafının
əsasını qoyması kimi daxil olub. 1993-cü ildə xalqın təkidli tələbi ilə Heydər Əliyevin
ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə gətirilməsi isə tariximizə Azərbaycanın xilas
edilməsi kimi düşüb. Bir qədər əvvəl qeyd etdiyim kimi, ulu öndər Heydər Əliyev
hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra qısa müddət ərzində ölkədə sabitliyi bərpa edib,
separatçı qüvvələri zərərsizləşdirib. Hətta 1994 və 1995-ci illərdə dövlət
çevrilişi cəhdlərinin qarşısını da qətiyyətlə alıb. Məhz bu mərhələlərdən sonra
xalqımız sakit həyat tərzi sürməyə başlayıb. Məhz onun fəaliyyəti sayəsində Azərbaycan
parçalanmaqdan, bir dövlət kimi məhv olmaqdan xilas edildi. Xilaskarlıq
missiyasına başlayan ulu öndərin atdığı ilk addımlardan biri də 1994-cü ildə atəşkəs
haqqında sazişin əldə edilməsi oldu. Bu, olduqca mühüm addım idi. Çünki, ölkəni
böhrandan çıxarmaq üçün ilk öncə müharibə dayandırılmalı, daxildə
ictimai-siyasi sabitlik təmin edilməli idi. Bütün bunları həyata keçirə bilən
Heydər Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatının dirçəldilməsi istiqamətində mühüm qərarlar
qəbul etdi. Hələ Naxçıvanda olarkən aqrar islahatlara başlayan ulu öndər Azərbaycanda
da bu prosesi sürətləndirdi, torpaq islahatları aparıldı. Ən önəmlisi isə "Əsrin
müqaviləsi” kimi tanıdığımız neft müqaviləsinin imzalanmasına, xarici sərmayədarların
ölkə iqtisadiyyatına sərmayə qoymasına, təbii sərvətlərimizin beynəlxalq
bazarlara çıxarılmasına nail oldu. Bunun sayəsində də ölkəyə valyuta axını başladı
ki, son nəticədə regionların inkişafı, ordu quruculuğu, beynəlxalq təşkilatlarla,
dünya dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrin qurulması istiqamətində addımlar atıldı.
Biz onun xilaskarlıq missiyası, mərhələli şəkildə gördüyü işlər barədə
saatlarla danışa, faktlar, sübutlar sadalaya bilərik. Azərbaycanın Heydər Əliyevin
adı ilə bağlı olan sürətli inkişafının bu gün də yüksək dinamika ilə davam etməsi,
o dövrdən başlayan yüksəliş strategiyasının böyük zaman kəsiyini əhatə edən
dövlətçilik konsepsiyasını yerinə yetirdiyini qətiyyətlə sübut edir. Ümummilli
lider Heydər Əliyev həmişə Azərbaycan xalqının mənafeyini düşünən bir öndər
olub, bu istiqamətdə apardığı ardıcıl və məqsədyönlü siyasət onun bütün fəaliyyətinin
əsasını təşkil edib. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, Cənub Qaz Dəhlizi,
o cümlədən TANAP, TAP kimi qlobal iqtisadi layihələrin də əsası məhz ulu öndər
Heydər Əliyevin zamanındı atdığı addımlarla, həyata keçirdiyi xilaskarlıq missiyası
ilə birbaşa bağlıdır. Ona görə də ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının
tarixinə müstəqilliyimizin memarı və qurucusu kimi daxil olub. Onun yorulmaz,
çoxşaxəli və zəngin fəaliyyəti ölkəmizi sürətli inkişaf yoluna çıxarıb və şübhə
yoxdur ki, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında müasir Azərbaycan gələcəkdə
də dünyanın ən güclü dövlətlərindən biri kimi tanınacaqdır.
Rufik İSMAYILOV