Avropanın Zəngəzur dəhlizi təklifi nə dərəcədə realdır? - TƏHLİL

Brüssel görüşündə Azərbaycan və Ermənistanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Ümumdünya Gömrük Təşkilatının dəstəyini almağa razılaşdıqları açıqlandı. Amma hələlik Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlarda konkret hansı təkliflərin irəli sürüldüyü məlum deyil.   

Avropa İttifaqının (Aİ) təşəbbüsü ilə Brüsseldə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında keçirilən görüşün nəticələri ilə bağlı səsləndirilən bəyanatda ən çox diqqəti cəlb edən məqamlardan biri Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı oldu. Aİ Prezidenti Şarl Mişel bildirdi ki, tərəflərin, xüsusən də Naxçıvan vasitəsilə dəmir yolu əlaqəsinin bərpası ilə bağlı mövqeyi bir-birinə çox yaxındır. Bunun üçün Ümumdünya Gömrük Təşkilatının (ÜGT) dəstəyini almağı da razılaşıblar. Maraqlıdır, bu açıqlama nədən xəbər verir? Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı hansı perspektivlər gözlənilir? 

“Brüssel görüşündə ciddi addımlar atıldı”

Mövzu ilə bağlı “Kaspi” qəzetinə açıqlamasında Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramov bildirdi ki, Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə bağlı işlər daha intensiv şəkildə həyata keçirilib və son Brüssel görüşündə praktiki olaraq bu istiqamətdə kifayət qədər ciddi addımlar atılıb: “Ümumdünya Gömrük Təşkilatının dəstəyi ilə bu istiqamətdə aparılan müzakirələr ondan xəbər verir ki, Azərbaycan tezliklə Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasını həyata keçirə biləcək. Nəzərə almaq lazımdır ki, artıq Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycana aid olan hissəsinin 75 faizindən çoxu hazırdır. Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə bağlı infrastruktur və digər fəaliyyətlər həyata keçirilib. Bu da təbii ki, dəhlizin yaxın zamanlarda reallaşması üçün imkan yaradır”. 

“Zəngəzur dəhlizi region ölkələri üçün vacibdir”

V.Bayramov qeyd etdi ki, Zəngəzur dəhlizi yalnız Cənubi Qafqaz deyil, bütövlükdə region ölkələri üçün vacibdir: “Nəzərə alsaq ki, Rusiya və İrana qarşı sanksiyalar var, bu, Orta Dəhlizin əhəmiyyətini daha da artırır. Zəngəzur dəhlizi Orta Dəhlizin reallaşması baxımından vacib layihələrdən biridir. Orta dəhliz vasitəsilə daşınan yüklərin həcmində artımlar var və Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi bu layihəyə marağın daha da artmasına imkan verəcək”.

“Müraciət ilə bağlı fikirlərdə konkretlik yoxdur”

Politoloq Rəşad Bayramov bildirdi ki, Şarl Mişelin və ümumiyyətlə Aİ-nin ÜGT-yə müraciət olunması ilə bağlı fikirlərində konkretlik yoxdur: “Onun detalları ilə bağlı hər hansı bir açıqlama da verilməyib. Amma ÜGT-nin özünün prinsipləri var.  O, özündə beynəlxalq gömrük standartlarının nədən ibarət olduğunu və s. ehtiva edir. Beynəlxalq gömrük işini təşkil edən şirkətlər də mövcuddur. ABŞ, İngiltərə, Fransa şirkətləri var ki, haradasa müəyyən müddət üçün gömrük işinin təşkili ilə bağlı olaraq iştirak edirlər, təkliflərini verirlər, məşvərətçi kimi yol göstərirlər. Amma söhbət indiki mərhələdə, Naxçıvana və əks istiqamətdə, yəni Zəngəzur dəhlizindən qatarların hərəkəti zamanı ÜGT-nin nə edə biləcəyindən gedirsə, bununla bağlı detallar yoxdur. Üçtərəfli bəyanatda həmin yolda nəzarətin təşkili Rusiyanın sərhəd qoşunlarına verilmişdi. İndi Rusiyanın prosesdən təcrid olunması üçün ÜGT-nin bu işi özü həyata keçirməsi nəzərdə tutulur. Başqa sözlə desək, Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan ərazisinə giriş və çıxış istiqamətlərində İrəvan tərəfindən gömrük postları qoyulacaq. Bu postların sırf ermənilərin nəzarətində olmaması, Azərbaycan yüklərinin gediş-gəlişinə hər hansı bir maneçilik törədilməməsi üçün ÜGT-nin orada iştirakı nəzərdə tutulur. Amma düşünmürəm ki, bununla bağlı nə isə ola, yaxud ÜGT hansısa konkret addımlar ata bilər. Bu təşkilat işin təşkili ilə bağlı tövsiyələr, məsləhətlər verə bilər. Beynəlxalq gömrük təşkilatı elə bir qurum deyil ki, gəlib sərhəddə dayansın, Ermənistanın, yaxud Azərbaycanın yerinə gömrükdən keçən malları tənzimləsin və ya oradan keçən insanların sənədlərini yoxlasın. Belə bir təcrübə yoxdur”. 

Detallar imzalanacaq sənədlərdə əksini tapacaq

R.Bayramovun sözlərinə görə, Azərbaycanın istəyi ondan ibarət idi ki, həmin yolda, misal üçün, Laçın yolu üzərindəki gömrük məntəqəsində olduğu kimi çox rahat şəkildə hərəkət tənzimlənə bilsin: “Ümumiyyətlə, Zəngəzur dəhlizi ilə hərəkət edən qatar həmin ərazidə dayanmadan hərəkət edir. Bu həm yüklərin daşınmasına, həm də nəqliyyatın hərəkətinə aiddir. Sadəcə olaraq, sensor qurğular vasitəsilə nə daşınması müəyyənləşdirilir. Məsələn, 30 tonluq qatarın keçməsi zamanı hansı miqdarda rüsumun ödənilməsi kimi məsələlər müəyyən olunur. Yenə qeyd edirəm ki, bu müraciət detallar və tövsiyələr üçündür. Azərbaycanın və ya Ermənistanın ÜGT-yə üzv olub-olmamağı burada önəmli rol oynamır. Sadəcə, burada söhbət təşkilatın tövsiyələri, prinsipləri, işin təşkili qaydası ilə bağlı müraciət olunmasından gedir. Sonrakı mərhələdə nə olacaq, bu da təbii ki, sənədlər imzalananda detallarda öz əksini tapacaq”.

Bəxtiyar Məmmədli