Bakı 13°C
Özbəkistan İran limanlarına çıxış planı hazırlayıb
Daşkənd və Kabul Məzari-Şərif-Herat avtomobil və dəmir yolunun və
Özbəkistandan Əfqanıstanın Baqlan vilayətinə elektrik xəttinin inşasına
başlayacaqlar. Bu barədə razılıq Daşkənddə Əfqanıstan və Özbəkistan
prezidentləri Məhəmməd Əşrəf Qəni və Şavkat Mirzoyeyev arasında keçirilən
danışıqların yekununda əldə olunub. İki ölkənin sərhədində artıq "Termez-Karqo”
loqistik mərkəzi yaradılıb. "Bu mərkəzin funksiyası tək ixrac deyil, eləcə də
Əfqanıstanın idxal əməliyyatlarında istifadə olunacaq”,- deyə Özbəkistan
prezidentinin xüsusi nümayəndəsi İsmatilla İrqaşev bildirib. İki ölkənin
liderləri bu il ərzində dəfələrlə görüşüblər. Lakin bu görüşlər qeyri-rəsmi
olub və müxtəlif tədbirlər çərçivəsində baş tutub. Əfqan liderin indiki səfəri
son 16 ildə baş tutan ilk dövlət səfəridir. Bundan əvvəl tərəflər iqtisadi
əməkdaşlığı nəzərdə tutan "yol xəritəsi”ni razılaşdırıblar. Onun reallaşması
ilə iki dövlət arasında ticarət dövriyyəsinin həcmini 1,5 mlrd. dollara
çatdırmaq mümkün olacaq. Bunu sürətləndirən digər amil ümumi dəyəri 500 mln.
dollar olacaq 40-dan artıq ixrac sazişinin imzalanması ola bilər. Özbəkistan
Əfqanıstana elektrik enerjisi, inşaat materialları, dərman preparatları,
avtomobillər, düyü və məişət texnikası göndərəcək. Əfqanıstan özünün faydalı
qazıntıları ilə də zəngindir. Bunlara qızıl, kobalt, dəmir filizi, mis,
alüminium, gümüş və litiy daxildir. Bu yataqlar ötən sərin 70-ci illərindən
başlayan daimi müharibələr və qarşıdurmalar səbəbindən işlənilməmiş qalır.
Onu da qeyd edək ki, iki ölkə prezidentinin apardığı danışıqlarda
Əfqanıstanın və bütövlükdə Mərkəzi Asiyanın təhlükəsizliyi məsələsi əsas
müzakirə mövzusu olub. Bu səbəbdən də Ş.Mirzoyeyev və Ə.Qani danışıqların
yekununda iki ölkənin sərhədində yerləşən "Hayroton” körpüsünün
təhlükəsizliyinin təmin olunması barədə sazişə imza atıblar. Bundan sonra yol
özbək tərəfinin 2010-cu ildə inşa etdiyi Məzari-Şərifə doğru gedir. Ekspertlər hesab
edir ki, yolların və müvafiq infrastrukturun olmaması Əfqanıstan
iqtisadiyyatının inkişafını ləngidir. "Özbəkistan son vaxtlar Əfqanıstanla
özünün ticarət-iqtisadi münasibətlərini aktivləşdirib. Ölkələr arasında ticarət
dövriyyəsi 25 faiz artıb, əfqan biznesmenləri üçün müəyyən güzəştlər tətbiq
edilib, ticarət-iqtisadi münasibətlərin dərinləşməsi yolundakı baryerlər aradan
qaldırılıb. İki ölkə sərhədində Termez-Karqo loqistik mərkəzi yaradılıb.
Sentyabr ayında onun prezentasiyası keçirilib və tədbirdə əfqan biznesmenləri
də iştirak ediblər. Layihə onların çox xoşuna gəlib. Belə ki, bu hab müasir
anbarlara və soyuduculara malikdir. Həm də maraqlı olan odur ki, onun öz
gömrüyü var. Burada həmçinin, bankların nümayəndəlikləri də açılıb və dəmir
yolu xətti çəkilib. Yeni hab mərkəzi Əfqanıstanla tək ixrac əməliyyatlarında
deyil, həm də idxal əməliyyatlarında iştirak edəcək”, - deyə Özbəkistan
prezidentinin Əfqanıstan üzrə xüsusi nümayəndəsi İsmatilla İrqaşev bildirib.
Diplomatın sözlərinə görə, Hayraton-Məzari Şərif dəmir yolu xəttinə əlavə
Məzari-Şərif-Herat xətti də çəkiləcək. Paralel olaraq avtomobil yolu da inşa
ediləcək. Bu xətt bütün infrastrukturlarla təchiz olunacaq və Əfqanıstanın qərb
sərhədlərini İranla birləşdirəcək. "Tehran öz tərəfindən vəd edir ki, yaxın
vaxtlarda Xauf şəhərindən Herata kimi uzunluğu 200 km-ə çatacaq dəmir yolunu
inşa edəcək. Bu iki şəhərin birləşdirilməsi tək Əfqanıstana deyil, Mərkəzi
Asiyanın digər dövlətlərinə də İranın Bəndər Abbas və Çabaxan limanlarına tranzit
yükdaşımaları aparmağa imkan verəcək”, - deyə İrqaşev bildirib. Onun
qənaətincə, bu, əfqan xəzinəsinə xeyli vəsaitin köçürülməsini də təmin etmiş
olacaq. Minlərlə əfqan dinc əməyə cəlb olunacaq. Beləliklə də, 40 ildir ki,
döyüşən xalq öz əməyinin bəhrəsini avtomat və yaxud tiryək satmaq yolu ilə
deyil, dinc yolla əldə etmiş olacaq. Lakin Müasir Əfqanıstanın Tədqiqi
Mərkəzinin direktoru Ömər Nessar bu infrastruktur planlarının tam şəkildə
reallaşdırmanın mümkünlüyünə şübhə ilə yanaşır. Misal kimi də bir neçə il
bundan əvvəl təntənə ilə elan edilən TAPİ (Türkmənoistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan)
qaz kəməri layihəsini göstərib. Hələ də bu layihə ilə bağlı işlərə
başlanılmayıb. "Daşkəndin özü üçün əsas götürdüyü layihələrin reallaşması
Əfqanıstanda təhlükəsizlik və sabitliyin dərəcəsindən asılı olacaq”, - deyə
əfqan ekspert vurğulayıb.
Ekspertin sözlərinə görə, ölkədə belə bir trend
formalaşıb ki, bu və ya digər ölkə nəqliyyat layihəsi reallaşdırmaq istəyirsə,
dərhal Əfqanıstanda vəziyyət gərginləşir. "Məsələn, Bədəxşan vilayətini misal
göstərmək olar. Çin Bədəxşan dəhlizinə maraq göstərən kimi bölgədə vəziyyət
ağırlaşdı. Bir sıra ölkələr regionlarda sabitliyi təmin edə bilməyən hökumət
qüvvələri və asayiş keşikçilərinin zəifliyindən istifadə edir. Bundan regionda
rəqiblərini sıradan çıxarmaq üçün yararlanırlar. Özbəkistan da istisna deyil”,
- deyə Nessar bildirib. "Bəs hansı qüvvə konkret layihələrin təhlükəsizliyini
təmin edə bilər” sualını isə "yalnız hökumət qüvvələri” deyə cavablandırıb.
Rəsmi Kabul bəyan edib ki, bu məqsədlə xüsusi dəstələr formalaşdırılmalıdır.
Lakin bu dövlətin reallıqları nəzərə alınarsa, nəzərdə tutulan ssenariyə
inanmaq çətindir. İstənilən halda, gərginliyi doğuran qüvvələrlə razılaşma əldə
olunmalıdır. İlk növbədə söhbət ölkənin şimalında məskunlaşan "Taliban”, İŞİD
və keçmiş Şimal Alyansına daxil olan qüvvələrdən gedir.
Azər NURİYEV
