Yüksək zorakılıq səviyyəsi aşağı təhsildən doğur
"Bir
kişi elm alarsa, o ancaq təhsilli bir insan olar. Amma əgər bir qadın təhsil alıbsa,
o həm təhsilli qadın, həm də bilikli, savadlı bir anadır. Savadlı anaların isə
gələcəkdə düzgün cəmiyyətin qurulmasında əhəmiyyəti böyükdür”. Bu sözlər Azərbaycanın
ən böyük xeyriyyəçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyevə məxsusdur.
Qızların,
qadınların təhsil almasınının vacibliyini Tağıyev hələ 116 il bundan öncə
ictimailəşdirmiş və müsəlman şərqində ilk dünyəvi qız məktəbini açmışdı. 116 il
keçdi. Amma biz hələ də təhsilsizliyin fəsadlarını görə-görə gəlirik... Bununla
bağlı mətbuatda yayılan son statistika həyəcan təbili çalmağa əsas verir. Belə
ki, Azərbaycanda məişət zorakılığını törədən şəxslərin təhsil səviyyəsi
açıqlanıb.
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin
İnformasiya və analitik araşdırmalar şöbəsinin müdiri Elgün Səfərov komitənin kollegiya iclasında bildirib ki, məişət
zorakılığını törədənlərin 92 faizi orta təhsillidir: "Məişət zorakılığını törədən
şəxslərin 1,1 faizi ali, 3,8 faizi orta ixtisas, 3,2 faizi ilk peşə ixtisas,
91,9 faizi isə tam orta təhsillidir.Ailə-məişət zəminində törədilən cinayətlərə,
zorakılıq hallarına gəldikdə, deməliyəm ki, cinayətlərin 95,7 faizi kişilərin,
4,3 faizi isə qadınların payına düşür”.
Komitə sədri Hicran Hüseynova da az təhsilli və iqtisadi asılılığı olan
qadınların daha çox zorakılığa məruz qaldığını vurğulayıb: "Belə qadınlar
fiziki, psixoloji problemlərlə yanaşı, həm də iqtisadi problemlərlə üzləşirlər.
Təəssüf ki, görülən işlərə baxmayaraq, hələ də zorakılıq faktlarına rast gəlirik.
Xüsusilə hərbi münaqişələrdə ilk zorakılığa məruz qalan qadın və uşaqlar olur.
Yaşadıqları stress, fiziki və psixoloji zorakılıq uzun müddət, bir çox hallarda
isə həyat boyu davam edir. Məhz buna görə də zorakılığa məruz qalan qadınlara
psixoloji, tibbi, hüquqi yardımın göstərilməsi və onların reabilitasiya
olunaraq yenidən ailəyə, cəmiyyətə reinteqrasiya edilməsi vacibdir. Dövlətin əsas
prioritetlərindən biri qadınların öz hüququnu bilməsi, onların fəallığını
artırmaqdır. Lakin bəzi hallarda qadınların məlumatsızlığı bir çox çətinliklər
yaradır”.
Nə etməliyik?
Mətbuatın, aidiyyatı qurumların apardığı kampaniyalardan təhsilsiz insanların xəbəri
olurmu? Bəs sosial şəbəkələr? Bölgələrdə yaşayan "orta təhsilli” zorakılıq
qurbanları sosial şəbəkələrdən istifadə edirmi ki, oradakı kampaniyalardan xəbərdar
olsun? Bəlkə problemə baxış bucağını dəyişək?
Suallarımıza
cavab tapmaq üçüm ekspertlərlə söhbətləşdik.
"Savadlı cəmiyyət savadlı anadan keçir”
Millət vəkili Qənirə Paşayeva mətbuata açıqlamasında bu problemə toxunub və
zorakılığa məruz qalan qadınların əksəriyyətinin təhsilsiz qadınlar olduğunu
bildirib: "Toplumun və dünyanın inkişafı qadınların təhsilindən və inkişafından
keçir. Unutmamalıyıq ki, zorakılığa məruz qalan qadınlar arasında savadsız, təhsilsiz,
heç bir peşənin sahibi olmayan, iqtisadi baxımdan özünü idarə edə bilməyənlər,
öz hüquqlarını bilməyən qadınlar əksəriyyət təşkil edir. Savadlı cəmiyyət
savadlı anadan keçir. Çox ciddi narahatlıq doğuran və təəssüf yaradan fakt
ondan ibarətdir ki, getdikcə zorakılığın müxtəlif növlərindən əziyyət çəkən
qadınların sayı artır. İnsan alveri qurbanlarının əksəriyyətini qadınlar təşkil
edir. Bundan başqa, bu gün geniş yayılmış qadınlara qarşı məişət zorakılığı ilə
mübarizə sahəsində də fəaliyyətimizi daha da gücləndirməyə ciddi ehtiyac var.
Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin olduğu, qadınlara qarşı zorakılığın geniş
yayıldığı, gender bərabərliyinin təmin olunması istiqamətində fəal iş
aparılmayan ölkə və cəmiyyətlər uğursuzluğa düçardır”.
"Ali təhsillilər də zorakılıq qurbanı olur”
"Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin sədri
Mehriban Zeynalovadüşünür ki, zorakılığa məruz qalanlar arasında orta təhsilli insanların sayı
çox görünsə də, ali təhsillilər də az deyil: "Bizə də müraciət edənlər daha çox
orta təhsillilərdir. Çünki bu şəxslər iqtisadi cəhətdən asılıdırlar. İqtisadi
asılılıqları onları hər şeyə dözməyə vadar edir. Bu baxımdan onlar son mərhələdə
belə, polisə müraciət etmirlər. Lakin zorakılığa məruz qalan ali təhsillilər də
az deyil. Yayda bizim sığınacağa bir həkim xanım müraciət etmişdi. Əri tərəfindən
zorakılığa məruz qalırdı və qorxusundan sığınacağa gəlməyə cürət etmədi. Kifayət
qədər ziyalı ailədən idi. Amma buna baxmayaraq, evdən çıxa bilmədi. Bəzi
hallarda təhsilli xanımlar bu barədə susurlar. Ona görə ki, öz nüfuzlarına xələl
gətirmək istəmir və vəziyyəti açıqlamağa cürət etmirlər. Bütün peşə sahibləri
arasında bu və ya digər formada fiziki də olmasa, psixoloji zorakılıq faktorlu
var. Rayon yerlərində bu barədə ümumiyyətlə danışmırlar və bəzi hallarda
zorakılığın mahiyyətini də dərk etmirlər. Bunu ənənə və ya qaydalar kimi qəbul
edirlər, hər hansı formada polisə müraciət onların özləri üçün qəbuledilməzdir”.
Mətbuatda
və sosial şəbəkələrdə aparılan kampaniyalara gəldikdə isə, həmsöhbətimiz
düşünür ki, zorakılıq qurbanlarının əksəriyyətinin bunlardan xəbəri olmur: "Bəli,
mən düşünürəm ki, zorakılığın elə pis forması ilə üzləşən insanlar var ki,
onlar hara müraciət etməklə bağlı kifayət qədər məlumatlı deyillər. Televiziyada
xidmət paketləri göstərən təşkilatlarla bağlı roliklər göstərilməlidir. Ən əlçatan
mənbə televiziyalardır. Təəssüf olsun ki, bizdə reklam roliklərinin verilməsi
üçün kifayət qədər imkanlar yoxdur. Düzdür, çox az ödəniş tələb olunsa da, belə
layihələri görmürük. Yaxud rolikləri elə vaxtda yayımlayırlar ki, tamaşıçıların
çoxu baxa bilmir... Əslində televiziyalar özləri bu işdə maraqlı olmalıdır.
Rusiya və digər ölkələrdə belə sosial reklamlar pulsuz verilir”.
"Arvad mənimdi, özüm bilərəm”
Sosioloq Cavid İmamoğlu isə hesab edir ki, məişət zorakılığı bütün Azərbaycanı
cənginə alan epidemiyadır: "Məişət zorakılığı elə bir epidemiyadır ki, bütün Azərbaycanı
cənginə alıb. Azərbaycanda qadınlara qarşı zorakılıq bir çox sahələrdə
mövcuddur. Təəssüflər olsun ki, ailə daxilində həyat yoldaşı tərəfindən
zorakılığa məruz qalmış xanımların sayı da çoxluq təşkil edir. Qohumluq münasibətlərindən
istifadə etməklə heç bir kişinin haqqı yoxdur ki, qarşı cinsin nümayəndəsinə
zorakılıq tətbiq etsin. Ailədaxili zorakılığın baş verməsinin bir sıra səbəbləri
var. Təbii ki, onlardan ən başlıcası təhsil və maarif faktorudur. Yəni, ər-arvad
nə qədər çox bilik və məlumatlı olarlarsa, bir-birlərinə qarşı münasibətdə
qeyri-zorakı rəftara üstünlük verərlər. Statistikaya görə, ən çox zorakılıq
orta təhsilli kişilər tərəfindən edilir. Təbii ki, orta təhsil insanın
bacarıqlarının formalaşmasında çox vacib bir mərhələdir və orta təhsilli şəxslərin
ailə qurduqdan sonra zorakı rəftarı yolverilməzdir. Orta təhsil bizə ünsiyyətə
girmək, qanunlara əməl etmək kimi vacib təlimləri verir. Məişət zorakılığı
haqqında qanunda ailədaxili zorakılıq etmiş istənilən şəxs üçün ciddi cəzalar nəzərdə
tutulub. İstər qardaş-bacı münasibətləri, istərsə də ər-arvad münasibətlərində
zorakılıq etmiş şəxslər üçün maliyyə sanksiyasından tutmuş, azadlıqdan məhrum
etməyə qədər cəzalar müəyyənləşdirilib. Təəssüflər olsun ki, bir çox kişilərimiz
bu haqda məlumatlı olsalar da, etdikləri zorakılıqdan sonra bəzi vaxt özlərini
haqlı bilmələri, "arvad mənimdi, özüm bilərəm” prinsipi ilə yanaşmaları, cəmiyyətin
və polisin də məsələyə "ailədaxili məsələ” kimi baxışı qadınlarımızı çıxılmaz vəziyyətdə
qoyur. Düşünürəm ki, təhsilimiz inkişaf etdikcə, orta təhsilli kişilər tərəfindən
zorakı rəftar azalacaq. Bundan ötrü məktəblərdə həyat bilgisi, insan hüquqları,
cinsi yetişkənlik və s. mövzulara üstünlük verilməlidir ki, 18 yaşına çatmış hər
bir gənc ailə qurarkən öz hüquq və vəzifələrini, məsuliyyət və öhdəliklərini
anlasın və ailədaxili zorakı rəftar etməsin”.
"Həyati əhəmiyyətli mövzular tədrisə daxil ediləcək”
Bəs insanın hüquqlarını bilməsi üçün orta
təhsil kifayət etmirmi? Məktəblərdə
ailə ilə bağlı hansı fənnlər tədris olunur və ya olunmalıdır?
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qəzetimizə açıqlamasında bildirdi ki, orta məktəblərdə
tədris olunan dərsliklərdə və fənlərdə bu məsələ o qədər də təbliğ olunmur: "Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının və Təhsil haqqında qanunun tələblərinə görə,
orta ümumtəhsil məktəblərinin şagirdləri onlara tədris olunan fənlərin nəticəsində
şəxsiyyət kimi formalaşmalıdır, dövlətini, cəmiyyəti, insanları sevməli və
insan hüquqlarına hörmət edən bir fərd kimi cəmiyyətə qədəm qoymalıdır. Lakin
son illər ərzində baş vermiş ağır cinayət hadisələri, xoşagəlməz hallar, ailədaxili
münaqişələr onu göstərir ki, bu sahədə ciddi problemlər var. İlk növbədə tədris
proqramına nəzər salsaq, görərik ki, orta məktəblərdə tədris olunan dərsliklərdə
və fənlərdə bu məsələ o qədər də təbliğ olunmur. Düzdür, Həyat Bilgisi dərsliyində
bununla bağlı müəyyən paraqraflar olsa da, dünya təcrübəsi ilə müqayisədə çox
azdır. Əvvəllər İnsan və cəmiyyət, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası fənləri
tədris olunurdu ki, bu fənlərin müəyyən paraqraflarında müəllimlər ailə dəyərləri,
insani rəftar kimi məsələlər ətrafında geniş məlumat verir, maarifləndirici
söhbətlər aparırdılar. Lakin bu kimi faydalı fənlər ləğv olundu. Bundan sonra
orta məktəb dərsliklərində şagirdlərin gələcək həyat və fəaliyyəti barədə məlumat
verəcək fənlər salınmadı. Hesab edirəm ki, bu barədə ciddi şəkildə müzakirə
aparılacaq və həyati əhəmiyyətli mövzu və fənlər tədrisə daxil ediləcək. Çünki
orta məktəb insanları həyata hazırlayır. Əgər bu barədə məlumat yoxdur və öyrədilmirsə,
hazırlıq necə həyata keçirilə bilər?”
Aygün
ƏZİZ