Yetərli qədər pensiya almaq üçün nələrə diqqət etməliyik? - Gənclərə məsləhət
Hər
yaşın öz gözəlliyi var deyirlər. Uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik və qocalıq. Təhsilimizi
bitirdikdən sonra iş həyatına atılırıq. Həmin vaxtın enerjisi, işləmə qabiliyyətimizin
olması təəssüf ki, bəzi hallarda qocalığımızı düşünməyi bizə unutdurur. Məsələn,
bu gün maaşının müəyyən miqdarını Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ödəmək bəzi
hallarda bizi "narahat” edir. Amma pensiya aldıqda, miqdarının az olması, sözün
əsl mənasında bizi narahat edəcək. Bəs nə etməli? Təqaüd yaşımızda yetərli qədər
pensiya almaq üçün nələrə diqqət etməliyik?
İqtisadi Resursların Öyrənilməsi Mərkəzinin sədri,
iqtisadçı ekspert Ruslan Atakişiyev deyir ki, ilk şərt şirkətlə əmək müqaviləsinin
imzalanmasını tələb etməkdir: "Gələcəkdə yetərli qədər pensiya almaq üçün ilk
olaraq hər hansı şirkətə, müəssisəyə işə düzələn zaman əmək müqaviləsinin
bağlanmasına çalışmaq lazımdır. Artıq respublikada minimum əmək haqqı oktyabr
ayından 250 manat hesablanıb. Əmək müqaviləsi bağlanan zaman mütləq diqqət etmək
lazımdır ki, minimum əmək haqqı miqdarı müqavilədə və yaxud da ona bağlı digər
sənədlərdə öz əksini tapsın”.
Həmsöhbətimizin
sözlərinə görə, işçinin ikinci diqqət etməli olduğu məsələ əmək müqaviləsində
göstərilən məbləğlə, ona verilən məbləğin eyniliyidir: "Əgər işçi hər hansı bir
idarədə, müəssisədə çalışırsa və aldığı əmək haqqı, müqaviləsində göstərildiyindən
daha çoxdursa, məsələn, əmək müqaviləsində 350 manat göstərilib, amma o faktiki
olaraq 500 manat alır, bu zaman çalışmalıdır ki, həmin o əmək haqqı rəsmiləşdirilsin
və əmək müqaviləsində təsbit olunsun. Çünki rəsmiləşdiyi halda, sosial ödəmələr
həyata keçirilir. Bu ödəmələr sonradan onun pensiya fondunun formalaşmasına köməklik
göstərir. İşlədiyin yerdə qazandığın miqdara görə pensiya ödənildikdə, təqaüd
yaşında da öz zəhmətinin bəhrəsini alacaqsan”.
İqtisadçı
ekspert VÖEN-i olan vergi ödəyicilərinin də pensiya məsələsinə toxundu. Həmsöhbətimizin
sözlərinə görə, əmək müqaviləsi olmadan xidmət göstərənlər də hüquqlarını bilməlidirlər:
"Növbəti hal sırf VÖEN-i olan şəxslərlə bağlıdır ki, hansı ki, hər hansı əmək
müqaviləsi bağlamadan, xidmət göstərirlər. Yəni şəxs hər hansı müəssisədə rəsmi
şəkildə işləmir, amma xidmət göstərir. Məsələn şüşəsilmə, bərbərlik,
ofisiantlıq, yaxud dərzilik. Bu xidmətləri göstərən şəxslər də gələcəkdə
pensiya ehtiyatının formalaşması üçün mütləq vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatdan
keçməli və VÖEN almalıdır. VÖEN aldığı zaman bütün gəlirlərini rəsmiləşdirsə,
artıq o gəlirə görə Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ödəmələr həyata keçirir. Həmin
bu ödəmələr onun gələcək pensiya miqdarının formalaşmasında, iş təcrübəsinin müəyyənləşməsində
əhəmiyyət kəsb edir”.
Müsahibimizin
vurğuladığı sonuncu məsələ isə özəl pensiya fondlarının yaradılmasıdır: "Bu, hələ
Azərbaycanda inkişaf yolundadır. Özəl Pensiya Fondları yarandığı halda, şəxs
işlədiyi yerdən əlavə olaraq, özəl pensiya fonduna özü müstəqil şəkildə müəyyən
məbləğ köçürə bilir. Şəxs pensiya yaşı çatdıqdan sonra fonda toplanan məbləği əldə
edə bilər. Belə olduğu halda şəxs həm məcburi sosial ödəmələr nəticəsində
formalaşmış pensiyasını, həm də fonda köçürdüyü pulu əldə etmək imkanı qazanmış
olur”.
Nəzərə
almaq lazımdır ki, əmək haqlarının leqallaşdırılması ilk növbədə şəffaflıq
prinsiplərinin və işçilərin sosial maraqlarının təmin olunmasına yönəldilmişdir.
İşçilər işəgötürənlər tərəfindən onlara ödənilən qeyri-leqal əmək haqları ilə
razılaşmaqla, özlərini gələcəkdə dövlətin sosial təminatından məhrum etmiş
olurlar. Əmək haqqını qeyri-leqal alan işçilər məzuniyyət haqqının, xəstəlik və
işdənçıxma müavinətinin tam həcmdə ödənilməməsi ilə rastlaşır, ipoteka və digər
kreditləri almaq hüququndan və ən əsası, gələcəkdə layiqli pensiya təminatından
məhrum olurlar. İşəgötürənlə əmək müqaviləsi bağlamaqla və yalınız rəsmi əmək
haqqı ödəməyi tələb etməklə, hər bir işçi özünün firavan gələcəyini indidən
düşünmüş olur. Unutmayın ki, ödənilən rəsmi əmək haqları – sabah üçün işçinin
sabit sosial təminatının təməlini indidən qoymuş olur.
Aygün Əziz