Bakı 25°C
“Xalqımız öz qanı ilə yazacaq ki, Qüds Fələstinin paytaxtıdır”
Donald Trampın Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması tək Yaxın Şərq
regionunda deyil, bütün dünyada gərginliyə səbəb ola bilər. Müsəlman dünyasının
etirazlarına, hətta Roma Papası Fransiskin çağırışına baxmayaraq, ABŞ
prezidenti Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıdı. Əslində Donald Trampın bu
qərarı verəcəyi gözlənilən idi. Hələ seçki prosesi yeni başlayanda, özünün
platformasına bu məsələni salmış, yəhudilərə Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi
tanıyacağı vədini vermişdi. Lakin çoxları elə düşünürdü ki, Trampın bu bəyanatı
seçkiqabağı vəddir. Tramp isə bu riskə getdi.
ABŞ prezidentinin bu qərarına qarşı narazılıq getdikcə yüksəlir. Qərarın
fəsadları kəskin şəkildə özünü göstərməkdə davam edir. Məsələn, Fələstinin əsas
partiyası FƏTH-in (Fələstin Azadlıq Təşkilatı Hərəkatı) hərbiləşdirilmiş
dəstələrindən biri işğal edilmiş ərəb ərazilərində öz tərəfdarlarının ümumi
səfərbərliyini elan edib. Hərəkatın döyüş qruplaşmalarının nümayəndələri "işğal
edilmiş bütün Fələstin torpaqlarındakı şəhər və kəndlərdə İsrail işğalçılarına
qarşı ümumi səfərbərliyə və müqavimətə” çağırıblar. Bəyanatda Trampın Qüdsü
İsrailin paytaxtı elan etməsinə cavab olaraq "müqavimətin bütün qanuni,
həmçinin silahlı metodlarından istifadəyə hazır olduğu” göstərilib. "Fələstin
xalqı öz qanı ilə yazacaq ki, Qüds Fələstinin paytaxtıdır”, - deyə bəyanatda
vurğulanıb. Fələstinlilərin "Həmas” qrupunun lideri İsmayıl Haniyə Qüdsün
tanınmasının "təhlükəli eskalasiya”ya səbəb olacağını bildirir. Bu fikri
"Əl-Ərəbiyyə” və "Əl-Jazeera” kimi aparıcı media qurumlarında çıxış edən ərəb
liderləri də təkrarlayır. Sosial mediada da ABŞ-da səslənən bəyanat hiddət və
qəzəbli reaksiyalara səbəb olub.
Qüds niyə müqəddəs şəhər
sayılır?
Qüds və ya Yerusəlim duyanın ən qədim şəhərlərindən olub, tarixən müxtəlif
dövlətlərin tərkibində yer alıb. 1517-ci ildən 1917-ci ilədək şəhərə Osmanlı
İmperiyası nəzarət edib. Burada müsəlman, yəhudi və xristianlar tərəfindən
müqəddəs sayılan yerlər var. Məsələn, xristianların inancına görə, İsa
peyğəmbər məhz Qüdsdə çarmığa çəkilib. Daha sonra onun nəşi yaxınlıqdakı bir
mağarada saxlanılıb. Üç gündən sonra isə İsa peyğəmbər dirilib və qeybə
çəkilib. Hazırda Diriliş kilsəsində İsa peyğəmbərin müsəlla daşı saxlanılır və
xristian zəvvarlar o daşı öpə-öpə öz "həcc” ibadətlərini yerinə yetirirlər.
Yəhudilərə görə isə, öz tarixi imperatorluqlarının qurucusu olan Süleyman
peyğəmbərin sarayı Qüdsdə olub.
İslam inamına görə, Qüds ilk qiblə olduğu kimi, həm də Məhəmməd
peyğəmbərin Merac möcüzəsinin gerçəkləşdiyi məkandır. Quranda bildirilir ki, peyğəmbərimiz
Cəbrayıl tərəfindən Məscidi-Haramdan Məscidi Əqsaya aparılmış və buradan
Allahın qatına ucalmışdır.
Qüdsün yəhudiləşdirilməsinə
nə vaxt başlanılıb?
Qüdsün yəhudiləşdirilməsi 1917-ci ildən, şəhərin ingilislər
tərəfindən işğalı ilə başlayıb. Böyük Britaniya baş naziri Artur Balfurun
1917-ci ildə yayımladığı bəyannamədən sonra yəhudilər Fələstin torpaqlarında
paytaxtı Qüds olan yəhudi dövləti yaratmaq haqqı əldə etdilər. Qüdsün
işğalından sonra dünyanın müxtəlif yerlərindən Fələstin torpaqlarına axın-axın
yəhudi ailələri köçürüldü. Bununla da, təkcə Fələstinə deyil, bütövlükdə Yaxın
Şərqə ciddi problemlər yaradacaq münaqişə start götürdü. 1917-ci ildə başlayıb,
indiyə qədər davam edən ərəb-yəhudi münaqişəsi II Dünya müharibəsi ərəfəsində
qismən səngisə də, Hitler Almaniyasının məğlubiyyətindən sonra daha da qızışmağa
başladı və bununla da bütün Yaxın Şərqin taleyini dəyişən ağır savaşlara yol açıldı.
BMT-nin ilk müzakirə etdiyi problemlərin sırasında Qüds məsələsi lider idi.
Təşkilatın 1947-ci ildə çıxartdığı 181-ci qətnaməyə görə, Qüds heç bir dövlətə
aid olmayacaq, 3 səmavi dinin müqəddəs məkanı kimi beynəlxalq bölgə elan
ediləcəkdi.
Qüds – İsrailin əsas
hədəfinə çevrildi
Ümumiyyətlə, İsrail tərəfindən Qüdsün paytaxt kimi elan olunması bu
günün işi deyil. İsrail özünün ilk quruculuq illərindən bu hədəfini açıqlayıb
və addımbaaddım hədəfə doğru irəliləyib. Belə ki, ilk dəfə 1948-ci ildə Qüds
İsrailin paytaxtı elan edildi. Adını isə yəhudi dilində sülh şəhəri mənasına
gələn Yerusəlim qoydular. 1948-ci il mayın 14-də Milli Yəhudi Şurası tarixi
Fələstin torpaqlarında İsrail dövlətinin yaradıldığını elan etdi. Ərəb-İsrail
müharibələri nəticəsində Tel-Əviv BMT-nin 1947-ci ildə qəbul edilmiş planının
əksinə olaraq, öz ərazilərini genişləndirdi. Bundan sonra Qərbi Qüds İsrailin,
Şərqi Qüds isə İordaniyanın nəzarətinə keçdi. Şəhər ərəblərlə bir neçə dəfə
böyük müharibələrə səbəb olub. İlk böyük ərəb-İsrail müharibəsi də məhz Qüdsün
paytaxt elan edildiyi 1948-ci ildə baş verib. Həmin il mayın 14-də Britaniyanın
rəsmən Fələstin torpaqlarından çıxdığını elan etdiyi günün sabahısı İordaniya,
Misir, İraq və Suriyanın birgə hücumlarına məruz qalan İsrail öz Qərb
havadarlarının yardımıyla müharibədən qalib ayrıldı. Qalib İsrail 1949-cu ildə
Qüdsün paytaxt kimi möhkəmləndirilməsi üçün özünün bir çox dövlət orqanlarını,
o cümlədən parlamentini bu şəhərə köçürdü. Beləcə, Qüds iki yerə - Qərbi və
Şərqi Qüdsə bölündü. Şəhərin qərb hissəsi yəhudilərin, şərq hissəsi isə
müsəlmanların nəzarətinə keçdi. Bu iki yerə bölünmə 1967-ci ildə baş verən 6
günlük savaşa qədər davam etdi. Şərqi Qüds 1967-ci ildə "altıgünlük müharibə”
nəticəsində İsrail tərəfindən işğal edildi. 1969-cu il savaşında erkən tərpənən
İsrail bütün ərəb ölkələrinin təyyarələrini məhv etdiyindən, müharibədən tam və
qəti qələbə ilə ayrıldı. Hətta Misirin və İordaniyanın bir çox yerlərini işğal
etməyi bacardı. SSRİ-ninməsələyə qarışmasıyla işğal etdiyi ərazilərdən
çəkilmək məcburiyyətində qalan İsrail savaşın qalibi kimi öz qənimətlərini də
aldı. 1977-ci ildə Misir prezidenti Ənvər Sədat İsrailə səfər etdi və Qüdsdə
oldu. Bununla da o, Qüdsü İsrail ərazisi kimi tanıyan ilk ərəb lideri kimi
tarixə düşdü. Bundan iki il sonra Misir və İsrail arasında ABŞ-ın vasitəçiliyi
ilə Kemp-Devid razılaşması imzalandı. O dövrdən sonra bir daha İsrailə qarşı
müharibə aparmağa cəsarət etməyən ərəblər Fələstini İsrailin ümidinə buraxıblar.
Bununla belə, beynəlxalq güc mərkəzləri indiyə qədər Qüdsü İsrailin
paytaxtı kimi tanımayıblar. İsrail parlamenti isə dəfələrlə çıxardığı
qanunlarla bu israrını davam etdirir. Sonuncu belə qanunlardan biri 1980-ci ildə
qəbul olunmuşdu. "Qüds qanunu” adlanan sənəd Şərqi və Qərbi Qüdsün
birləşdirilməsi və İsrailin paytaxtı elan olunmasıyla bağlıdır.
Trampın qərarı BMT
qərarlarının pozulmasıdır
Lakin BMT Təhlükəsizlik Şurası həmin il çıxardığı 478 saylı qətnamə
ilə bu qanunu etibarsız saymış və dərhal ləğvini tələb etmişdi. Trampın son
addımı da BMT qətnamələrinə hörmətsizlikdir. İsrail BMT Təhlükəsizlik Şurasının
478 nömrəli qətnaməsini tanımadı və Qüdsdəki qanunsuz fəaliyyətini davam
etdirərək İordaniya ilə razılaşmanın şərtlərini pozdu. 25 sentyabr 1996-cı ildə
Əqsa məscidi ətrafında aparılan qazıntılar nəticəsində Ağlama Divarına gedən
tunel aşkar edildi. Bu, Fələstin əhalisinin etirazına səbəb oldu. Bir neçə gün
ərzində baş verən toqquşma nəticəsində 63 fələstinli həlak oldu, 1600 nəfər
yaralandı. 2003-cü ildən etibarən İsrail Əqsa məscidinin həyətinə yəhudi
vətəndaşların polis nəzarəti altında gəlməsinə şərait yaradır. Zaman-zaman
İsrail bəzi müsəlmanların məscidə girməsi üçün yaş senzi tətbiq edir. 23 dekabr
2016-cı ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası Şərqi Qüds və Fələstinin digər
rayonlarında qanunsuz məskunlaşmaların dayandırılması ilə bağlı qətnamə qəbul
edib. Münaqişənin vurduğu ən böyük zərbə fələstinlilərə dəyib - dünyanın əksər
ölkələrinə səpələnən fələstinli qaçqınlarınsayı hazırda6 milyondan
çoxdur.
Azər
