Vergi mədəniyyətini necə yüksəltməli?
Milli Məclisdə
2017-ci ilin büdcə müzakirələri gedərkən vergilər
naziriFazil Məmmədov təqdim olunmuş qanun layihələrinin nağd
hesablaşmaların azaldılmasına, elektron ticarətin vergiyə cəlb olunmasına,
vergi yükünün azaldılmasına, vergi inzibatçılığının sadələşdirilməsinə, vergi
ödəyicilərinin hüquqlarının genişləndirilməsinə, vergi orqanlarının göstərdiyi
xidmətlərin keyfiyyətinin daha da artırılmasına yönəldiyini bildirib.
Nazir
qeyd edib ki, Vergi Məcəlləsinə 115 yeni maddə, 83 dəyişiklik, 3 maddənin ləğvi
də daxil olmaqla 201 dəyişiklik nəzərdə tutulur. Onun sözlərinə görə, bunlardan
123 maddə vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi, uçot-qeydiyyatın
asanlaşdırılması, 34 maddə vergi ödəyicilərinin hüquqlarının genişləndirilməsi,
8 maddə vergi yükünün azaldılması, azadolma və güzəştləri əhatə edir. Nazir deyib ki, Vergi Məcəlləsinə təklif edilən dəyişikliyə
əsasən, toylarda, şənliklərdə və digər tədbirlərdə aparıcılıq, çalğıçılıq, rəqqaslıq,
aşıqlıq, məzhəkəçilik və digər oxşar fəaliyyətlə məşğul olanlar sadələşdirilmiş
vergi ödəyicisi olmaq hüququna malikdir. Onun sözlərinə görə, bu fəaliyyət növləri
üzrə fiziki şəxslər sadələşdirilmiş vergi üzrə aylıq sabit məbləğ, yəni 30
manat ödəyəcəklər. Bundan başqa, fərdi foto, audio-video xidmətləri ( foto
studiyalar istisna olmaqla) sahəsində fəaliyyət göstərən fiziki şəxslər sadələşdirilmiş
vergi üzrə aylıq sabit məbləğ olaraq 30 manat ödəyəcək. Sadələşdirilmiş vergi
ödəyicisi olmaq hüququna malik olan çəkməçi, pinəçilər isə sadələşdirilmiş
vergi üzrə aylıq sabit məbləğ olaraq 5 manat ödəyəcək. Saat, televizor,
soyuducu və digər məişət cihazlarının təmiri, eləcə də fərdi yaşayış evlərində
və mənzillərdə ev qulluqçusu, xəstələrə qocalara və uşaqlara qulluq xidməti,
dayə fərdi sürücülük, ev təsərrüfatında təmizlik, bağban, aşbaz, gözətçi və digər
analoji işlərlə məşğul olanlar sadələşdirilmiş vergi üzrə aylıq sabit məbləğ
olaraq 10 manat ödəyəcək. Naqqaşlıq emalatxanalarının fəaliyyəti üzrə fiziki şəxslər
sadələşdirilmiş vergi üzrə aylıq sabit məbləğ olaraq 20 manat ödəyəcək.
Qeyd edək
ki, bu günə kimi müxtəlif kiçik və orta sahibkarlıqla məşğul olan, repetitor kimi
fəaliyyət göstərən, yaxud bu və ya digər yolla gəlir əldə edən şəxslər dövlət
büdcəsinə vergi verməkdən yayınırdılar. Belə ki, onların böyük əksəriyyəti vergi
ödəmək əvəzinə, dolayı yolla müxtəlif yerlərə "haqq” ödəyirdilər. Əslində bu
halda onlar özləri də bilmədən daha çox vəsait sərf etmiş olurdular. Bəs görəsən
yeni dəyişiklik bu kimi halların qarşısını ala biləcəkmi? Ümumiyyətlə, insanlar
arasında vergi mədəniyyətini formalaşdırmaq üçün nə etmək lazımdır?
Sosial-psixoloq Əhəd
Kazımov bizimlə söhbətində bildirdi ki, cəmiyyətdə vergi mədəniyyətinin formalaşdırılması üçün ilk növbədə
maarifləndirmə işi aparılmalıdır: "Həmin sahibkarları başa salmaq lazımdır ki,
onların ödəyəcəkləri vergi dövlət büdcəsinə gedir. Bu büdcədən isə müxtəlif sosial
təbəqələrə müavinətlər, təqaüdlər və maaşlar ödənilir. Vergi ödəmək əslində sosial
məsuliyyətdir, yəni insanın cəmiyyətə
qarşı sosial məsuliyyətidir. Əgər dövlət sənə pul qazanmaq, gəlir əldə etmək
imkanı yaradırsa, sən də öz öhdəliyini yerinə yetirərək ən azı, dövlət büdcəsinə
vergi ödəməlisən”.
Sosioloq
deyir ki, vergi ödəyən sahibkar öz haqqını daha rahat şəkildə tələb edə bilir:
"Dövlət həmin vergiləri müxtəlif sosial proqramlar üçün xərcləyir. Hər kəs vətəndaş
olaraq başa düşməlidir ki, vergi ödəmək onun borcudur. Müxtəlif sahələrdən gəlir
əldə edən şəxslər səhlənkarlıq edərsə və vergi ödəməzsə, buna görə cərimə edilə
bilər. Cərimə isə həm sahibkarın özünə, həm də onun ətrafında olanlara mənfi təsir
göstərə bilər. Düşünürəm ki, müxtəlif proqramlar, sosial çarxlar
hazırlanmalıdır ki, sahibkar həmin verginin dövlət büdcəsinə getdiyini anlasın.
Dövlətə gedən pul isə sənə və digər Azərbaycan vətəndaşına başqa bir yolla geri
qayıdır. Sən bu vergini ödəməsən, digər insanların haqqına girmiş olursan. Bu
bütün dünyada belədir. Əgər pul qazanırsansa, mütləq onun vergisini ödəməlisən.
İnsanların maaşları, müxtəlif infrastruktur layihələri məhz buradan
qaynaqlanır. Vətəndaş öz borcunu yerinə yetirərsə, deməli, cəmiyyətdə inkişafdan
söhbət gedə bilər”.
İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov da bizimlə öz fikirlərini bölüşdü: "Bəzən dövlət
büdcəsinə vergi ödəmək bəzi insanlar tərəfindən itki kimi qəbul olunur. Həmçinin
sahibkarlar üçün bəzən verginin mənəvi əhəmiyyəti olmur. Belə ki, ödənən vəsaitlərin
kimlərinsə fərdi maraqlarına yönələcəyi baxışları belələrinin vergi ödəməmək
kimi mövqe və davranış sərgiləmələrinə gətirib çıxarır. Bu baxımdan, hesab edirəm
ki, ilk növbədə həll edilməli məqam vergi ödəyicisinin hökumət tərəfindən
inandırılmasıdır. Sahibkar əmin olmalıdır ki, ödədiyi vəsait həqiqətən də öz
ünvanına çatacaq və bu proses şəffaf şəkildə həyata keçiriləcək. Həmçinin
sahibkar addım-addım maliyyə hesabatlılığı barədə məlumatlandırılacaq.
İnandırma məsələsi həll olunduqdan sonra artıq digər məsələlərin həllinə
çalışmaq lazımdır”.
Müsahibimiz
məmur-sahibkar "sövdə”sindən də söz açdı: "Yəni müəyyən marjinal qruplar öz fərdi
maraqları üçün qanunvericiliyin tələblərini pozmaqla daha çox gəlir əldə etməyə
çalışırlar. Bu cür cinayət əməllərinin qarşısını almaq üçün nəzarət mexanizmi gücləndirilməlidir.
Bütün dünyada bu problem hökm sürməkdədir. Yəni bütün dövlətlərdə yığımlar 100
faiz həyata keçirilə bilmir. Müxtəlif ölkələrdə müəyyən itkilərin olması qaçılmazdır.
Həmçinin dünyada vergidən yayınma halları da geniş yayılıb. Hesab edirəm ki, son
dəyişikliklər vergi mexanizminin daha da şəffaflaşmasına və hökumətin biznesin
leqallaşmasında səmimi olmasını sahibkara göstərməsinə xidmət edəcək”.
İqtisadçı
deyir ki, bu məsələdə şəffaflıq böyük əhəmiyyət kəsb edir: "Sahibkar hiss etməlidir ki, onun üçün tətbiq olunan
qaydalar digər bütün vergi ödəyiciləri və iqtisadi subyektlər üçün də tətbiq edilir.
Heç kimin əlavə üstünlükləri olmamalıdır. Məsələn, bizdə bəzən məmur biznesi hallarına
da rast gəlinir. Belə hallar subyektiv yanaşmalara, himayədarlığa gətirib
çıxarır. Bu isə haqsız rəqabət mühitinin formalaşmasına və yaxud da digər bazar
iştirakçılarının bu məqamdan hiddətlənərək illeqal fəaliyyət cəhdləri ilə öz rəqabət
gücünü qorumağa çalışmasına səbəb olur. Hesab edirəm ki, bu kimi problemlər də
öz həllini tapmalıdır. İkinci bir addım kimi məmurların bizneslə əlaqələri kəsilməli
və himayədarlıq aradan götürülməlidir. Beləliklə, orta və uzunmüddətli dövr ərzində
vergi mədəniyyətinin formalaşması, nöqsanlı halların aradan qaldırılması reallaşa
bilər”.
Şəbnəm Mehdizadə