Türk yaddaşının əbədiyyəti
Filologiya elmləri doktoru, professor
Aqşin Babayevin böyük türk şairi Nazim Hikmətlə bağlı yazdığı 17-ci kitabını bu
günlərdə birnəfəsə oxudum. Nazim Hikmət hələ şehli gəncliyimdən mənim çox
sevdiyim şairlərdən biri olub. "Sovetlər Birliyində hər şeyin yasaq edildiyi
bir zamanda Nazim Hikmət Türkiyə üçün kommunizmin, Azərbaycan üçün türklüyün
simvolu idi” (Anar). Əslində Nazim Hikmət günəş kimi zamanın və vaxtın fövqündə
dayanaraq, itkilərə, tapıntılara, sevgi və nifrətlərə, ən başlıcası,
ayrılıqlara şeirləri ilə meydan oxuyurdu:
Mən bir ceviz
ağacıyam,
Gülhanə
parkında,
Nə sən bunun
farkındasan,
Nə də polis
farkında.
Bir xatirə
çox mətləblərə aydınlıq gətirir
Nazim Hikmət ruhən, qəlbən həmişə
Azərbaycana yaxın olub. O, çəkdiyi yanğıları sanki Bakıya gəlişi ilə söndürməyə
çalışırdı. Bu böyük şair haqqında maraqlı kitablar, müxtəlif vaxtlarda 50-yə yaxın məqalə, xatirə
qələmə alan yazıçı-jurnalist Aqşin Babayev, öz tədqiqatlarında Nazim Hikməti
həmişə olduğu kimi oxuculara çatdırmağa çalışıb. O, bildirir ki, Nazim Hikmətin
Türkiyədən sonra ikinci sevdiyi ölkə Azərbaycan olub. Bu da səbəbsiz
deyildi. Doğma məmləkəti zamanın hansı
məqamındasa öz övladına biganə qaldığı illərdə, məhz Azərbaycan, Bakı Nazim
Hikməti doğması kimi bağrına basıb, onu
sevib, qiymətləndirib. Nazimin Bakıya hər gəlişi böyük hadisəyə çevrilərmiş. Professor
Aqşin Babayevin Nazim Hikmətlə tanışlığının bu il 60-cı baharı tamam olur.
Bütöv bir ömür! Maraqlıdır ki, bu ömrün az qala bütün illəri Nazim Hikmətlə
bağlı olub. O illərdə radio jurnalisti
olmağı da Aqşin müəllimin dadına yetib. Nazim Hikmətin səsini lentə alıb, bizə
yadigar edəndə məhz Aqşin Babayevdir. 1957-ci ildən başlanan bu ömür yolu
2017-ci ildə işıq üzü görən "Nazim Hikmət qalaktikası” ilə nəticələndi.
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turan ön sözdə maraqlı məqama toxunub:
"Tale bu kitabın müəllifinə Nazim Hikmətin ocağı başında olmaq, onunla
duz-çörək kəsmək səadətini də nəsib edib və elə buna görə də Aqşin Babayev
başqa tədqiqatçılardan fərqli olaraq, Nazim Hikmətlə bağlı araşdırmasında təkcə
arxiv sənədlərinə, Nazim Hikmət haqqında yazılmış başqa kitablara, yaxud Nazim Hikmətin əsərlərinə deyil, eyni zamanda Nazim Hikmətlə
canlı ünsiyyətdən doğan yaddaş materiallarına da istinad edə bilir və bu cəhət
" Nazim Hikmət qalaktikası”nın orijinal və müstəsna mahiyyətinə ayrıca bir
cazibədarlıq gətirir.” Aqşin Babayev və Nazim Hikmət! Bu ünsiyyətin məzmununu
dərindən dərk etmək üçün müəllifin bir xatirəsi çox mətləblərə aydınlıq gətirir
və bu bağlılığın mahiyyətini açır: "1957-ci ildə mən tələbə idim, III kursda
oxuyurdum. Nazim Hikmət Bakıya gəldi və Azərbaycan Dövlət Universitetində tələbələrlə görüş oldu. Mən də o görüşdə
iştirak edirdim. Siz təsəvvür edin ki, oturmağa yer yox idi. Mən lap arxada
ayaq üstə dayanmışdım. Əlbəttə, onda mən ağlıma da gətirə bilməzdim ki, gün
gələcək, Nazim Hikmətlə üzbəüz oturub saatlarla söhbət edəcəyəm, yaradıcılığı
haqqında dissertasiya müdafiə edəcəyəm, ona həsr olunmuş kitablar yazacağam. Bu
kitablardan biri də Türkiyədə işıq üzü görəcək”.
Bütün bu
dediklərim ömrümün bir parçasıdır…
Maraqlıdır
ki, o ilk görüşün səs yazısı bu günə qədər Aqşin Babayevin şəxsi arxivində
qiymətli bir ərməğan kimi qorunur. Bu il Nazim Hikmətin anadan olmasının 115
illiyidir. Azərbaycana ilk gəlişindən də 90 il ötür. Cəmi 61 il ömür sürüb.
Zillət və həsrət içində. Aqşin Babayev böyük sevgi və ehtiramla Nazim Hikmətin
həyat yolunu, yaradıcılığını, xarakterini oxuculara aça bilib. Doğrudur, Nazim
Hikmət haqqında ilk monoqrafiyanı yazan o vaxt Moskvada yaşayan məşhur türkoloq
alim Əkbər Babayev olub. Nazimşünaslığın əsasını o qoyub.
Elə Azərbaycanda da Nazimlə bağlı müxtəlif kitablar, məqalələr, bədii
əsərlər, xatirələr, esselər yazanlar çoxdur. Amma gəlin etiraf edək ki, Nazimşünaslığın
inkişafında Aqşin Babayevin xidmətləri əvəzsizdir. Aqşin Babayev çox sadə və
təvazökar şəxsiyyətdir. "Bunu mən etdim, mən dedim” fikrindən çox uzaqdır.
Aqşin müəllimin Nazim Hikmətə olan
sevgisində bir millət və vətən aşiqliyi var. Əslində Nazim Hikmət onun ömrünün
bir parçasına çevrilib . Tələbəlik
illərindən bu günə qədər Nazimsiz günü ,
ayı, ili və nəhayət yazısı olmayıb. Hər
gün yazı stolunun üstündəki şəkilinə baxaraq qələmi əlinə alıb və yazıb: "Bütün
bu dediklərim ömrümün bir parçasıdır… Tələbəlik illərindən bu günə qədər gəlib
çatan Nazim Hikmətlə bağlı ömür! İnanıram ki, gündən-günə şöhrəti ucalan Nazim
Hikmətin gələcək tədqiqatçıları heç olmasa bir yerdə mənim adımı çəkəcəklər. Bu,
mənim üçün böyük qürur olacaq. Həyatda olsam da, olmasam da… Amma hələ ki,
torpağın üstündəyəm. Nə qədər ki, torpaq üstündəyəm, Nazimdən deyəcək, Nazimdən
yazacağam.” Bu düşüncələr məni çox kövrəltdi. Aqşin Babayevin yaradıcılığına,
insani məziyyətlərinə bələd bir qələm sahibi kimi etiraf edim ki, bu, sinəsində
ensiklopediya gəzdirən insan qədər ölüm barəsində düşünən ikinci şəxsiyyət
görmədim. Bütün fəaliyyətinin sarı simi məhz bu düşüncələrdir. "Birdən yarımçıq
qalar…” fikri onun ürək və insanlıq həyəcanlarıdır. Əslində Aqşin Babayev kimi bir qələm sahibini, əsl
insanı, sədaqətli dostu, böyük ürəkli alimi, sadə, amma adi olmayan bu vətən
oğlunu yaxından tanıdığım və müasiri olduğum üçün Allahıma minnətdaram. Mən onun
bəzi cəhətlərini mətbuat salnaməçimiz Qulam Məmmədli ilə müqayisə edə bilərəm.
Gənclik illərində hansı mətbuat nümunəsi haqqında məlumat almaq istəsəydim,
mütləq Qulam müəllimə müraciət edərdim. O, da
hər şeyi mənə yerli-yataqlı ,bütün təfsilatı ilə anladardı. İndi də
hansı bir yazıçının, mədəniyyət xadimi barəsində nəyi isə öyrənmək istəsəm, dadıma
Aqşin Babayev yetir. Nə isə… Mətləbdən uzaq düşdüm. Əslində istəyirəm ki, Nazim
Hikmət barəsində müntəzəm yazan müəllifin öz məziyyətləri də oxucuya bəlli
olsun. Biz belə şəxsiyyətləri dərindən tanımalıyıq. Aqşin Babayev canlı
məktəbdir. Belə bir məktəbin nəinki məzunu, sadəcə, dinləyicisi olmaq da
fəxarətdir.
Özü faciəsini daha yaxşı bilirdi
Müəllif bu kitabını ömür-gün dostu
Müzəyyən xanıma ithaf edib. Bu, sadəcə bir qələm sahibinin həyat yoldaşına
ehtiramı, məhəbbəti deyil, Müzəyyən xanım həm də Aqşin Babayevin Nazim Hikmətli
günlərinin canlı şahididir. Bu xanımın da Nazimşünaslıqda öz xidməti var. O,
Türkiyənin məşhur jurnalisti və tədqiqatçısı Zəkəriyyə Sərtəlin Nazim Hikmətə
həsr etdiyi " Mavi gözlü Dev” kitabını dilimizə çevirib. Ailə bütövlükdə Nazim
Hikmətlə bağlıdır. Qızı Aytən xanım Nazim Hikmətin fəlsəfi görüşlərinə həsr
olunmuş dissertasiya müdafiə edib, fəlsəfə doktorudur. Oğlu Gündüz ailəsi ilə birlikdə beş ildir ki, Nazimin vətənindədir. Özü gözəl
deyir: " Nəvələrim Nazimin dilində təhsil alır”. Bu məqamda Azər Turanın bir fikri ürəyimdən
xəbər verir: " Ziyalılığın, aydınlığın və alimliyin alplıq mərtəbəsində asudə
ömür sürən professor Aqşin Babayevin varlığını qabsamış əhval Nazim Hikmətcəsinədir
və mənə elə gəlir ki, indi başqa dünyadan bizim aləmə yansıyan ruhunun bir
şöləsi də elə Aqşin Babayevin özüdür”. Dəqiq və dürüst yanaşmadır.
Kitabdakı
müxtəlif məqalələrin təkcə başlıqlarının özü bütöv bir fikrin, məramın
əks-sədasıdır: "Nazim Hikmətdə Azərbaycan, Azərbaycanda Nazim Hikmət”, " Nazim
Hikməti sevənlər və sevməyənlər”, " Nazim Hikmətlə bağlı insanlar”, " Türk
dramaturgiyası və Nazim Hikmət”, " Nazim Hikmət Türkiyədə”, " Vətən həsrətli gözlər”, "Nazim
Hikmət- əsrlərə sığmayan türk şairi”, "Bu dünyadan Nazim keçdi”, "Nazimi
yaşadanlar”, "Dünyada Nazim, Nazimdə dünya”…
Bütün bunlardan sonra Aqşin Babayev "kim
idi Nazim Hikmət” sualını belə
cavablayır: " Nazim mətin, yenilməz,
cəsur bir insan idi. Özü kimilərin zəfər şərqisi, marşı idi. Kərəm idi,
siqarasını qurşun yaxacaq fədai idi. Məmləkətindən insan mənzərələri yaradan
rəssam idi”. Nazim özü isə
"Tərcümeyi-hal” şeirində yazırdı:
Həbsxanalarda da
yatdım,
Böyük otellərdə
də.
Kimi balıqların
çeşidini bilir,
Mənsə
ayrılıqların.
Aqşin Babayevin bir qədirşünaslığını da
qeyd etməyi vacib saydım. Bütün ömrünü Nazim Hikmət yaradıcılığının tədqiqinə
həsr etmiş rəhmətlik Əkbər Babayev barəsində oxuculara ətraflı məlumat verməyi
də unutmayıb: " Onun Nazim Hikmət haqqında yazdığı iri həcmli kitabı rus və
türk dillərində nəşr olunsa da, hələ azərbaycanca çıxmayıb. Hələ onun elmi
məqalələrini, gözəl publisistik yazılarını demirəm… Əkbər Babayev Nazim
Hikmətin Bolqarıstanda işıq üzü görmüş 8 cildlik əsərlərinin də tərtibçisi,
redaktoru və ön sözünün müəllifi idi”. Bəli Aqşin müəllim haqlıdır, Əkbər
Babayevin həyatının və elmi fəaliyyətinin ciddi tədqiqata ehtiyacı var. Cəmi 61
il yaşamış Nazim Hikmət keşməkeşli bi ömrün sahibi olub. Ona 28 il, 4 ay həbs
cəzası kəsilib. Ömrünün qızıl cağlarının 13 ilini həbsxanada yatıb. İnandığı
ideyaların ucbatından sevgili Münəvvərindən, ciyərparası Mehmetindən,
bütövlükdə Türkiyəsindən ayrı düşüb. Əgər buna yaşamaq demək mümkündürsə, bu
illərdə həmişə təqib və təzyiqə məruz qalıb. Olumla ölüm arasında
çırpına-çırpına qalan Nazim Hikmət özü faciəsini daha yaxşı bilirdi. Demək olar
ki, bütün şeirlərində bu vurnuxan yolların yolçusu olduğunu, nigarançılığını
elə qəribə bildirirdi ki…
Qovaqlarını
öyməkdən
Quru-quruya
sevməkdən
Nə çıxar
ey məmləkətim?!
Vətən
həsrətində qovrulanlar üçün bu misraların nisgili indi də bizi ağladır. Var olun, Aqşin Babayev! Sağlığında
da, ölümündən sonra da Nazimə münasibət həmişə ziddiyyətli olub. Amma onu duyanlar yaxşı bilirlər ki,
kommunist ideyalarına inanan Nazim Hikmət aldandığını gözəlcə anlamışdı. Ona
görə də nəfəsi gedənəcən "məmləkətim” dedi:
Saçlarımın ağında,
Ürəyimin infarktında,
Alnımın qırışlarındasan,
Məmləkətim!
Flora XƏLİLZADƏ,
əməkdar jurnalist