Turizm - mənim gələcək peşəm
Turizm sektoru dünyada ən sürətlə inkişaf edən və
perspektivli sahələrdən hesab olunur. Bu isə turizmi özünə peşə seçən insanın
heç vaxt və heç yerdə «uduzmayacağı» deməkdir. Azərbaycanda da turizm neft
sektorundan sonra əsas prioritet sahələrdən hesab olunur.Belə ki, son
illərdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində həyata keçirilən
məqsədyönlü islahatlar, iqtisadiyyatın prioritet istiqamətləri üzrə qarşıya
qoyulan məqsədlərin reallaşdırılması nəticəsində ilk peşə-ixtisas təhsilinin
rolu artıb. Əgər əvvəllər bu biznesə təsadüfi adamlar gəlirdisə, indi turizm
sənayesinə bütün dünyada, həmçinin bizdə də peşəkar kadrlar tələb olunur.
Peşəkar kadrların yetişdirilməsi üçün prezident
İlham Əliyev 2006-ci ildə Azərbaycan
Turizm İnstitutu, sonradan isə onun bazasında Turizm və Menecment
Universitetinin (ATMU) yaradılması haqqında sərəncam, Təhsil Nazirliyi yanında
Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması və fəaliyyətinin təmin
edilməsi haqqında fərman və digər mühüm sənədlər, o cümlədən 2016-cı ilin
dekabr ayında «Azərbaycan Respublikasında peşə təhsili və təliminin inkişafına
dair Strateji Yol Xəritəsi»nin təsdiq edilməsi haqqında fərman imzalayıb.
Sənəddə peşə təhsilinin inkişafı ölkənin əsas prioritet istiqamətlərindən biri
kimi müəyyənləşib.
Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs
Qarayevin ölkədə turizm
sahəsində təhsilin formalaşdırılması, peşə məktəblərinin açılması məsələsinə
dair səsləndirdiyi fikirlər də bu sahədəki problemlərdən qaynaqlanır: "Turizm
təhsili inkişaf etdirilməlidir. Bu sahədə problemlər mövcuddur”.
İstirahətinizi kim maraqlı edəcək?
Bu sahədə ilk və ən vacib məsələ qonaqpərvərliyi
öyrənməkdir. Sonra isə ixtisasa uyğun - gələcək xadimələrin təmizlik işlərinə
nədən başlamağı, yatağı necə səliqəyə salmagı, gələcək administratorun ideal
təmiz yığışdırılmış nömrənin necə olmalı olduğunu, barmenin hansı içkini hansı
ilə qarışdırmaq və hansi bokalda təqdim etməyi, ofisiantın necə qulluq etməyi
və s. öyrənməsi vacibdir. Bu arada, həmcinin qonaqların yerləşdirilməsi
(mehmanxana, motel, otel, pansionat, sanatoriya və s.) və onların
qidalanmasının təmin edilməsi üzrə (restoran, yeməkxana, kafe, qəlyanaltı,
kafeteri, bar və s.) xidmətlər, turistin səfər etdiyi ölkədə sərnişin
nəqliyyatının müxtəlif növləri (qatar, dəniz və çay gəmiləri, avia çarter
reysləri, avtobuslar və s.) və hərəkəti, habelə qonağın mənəvi tələbatlarının
ödənilməsi (teatr, kino, konsert zalları, muzey, sərgi, rəsm qalereyası,
parklar, tarixi və təbiət qoruqlarına gedişlərin təşkili, tarix və mədəniyyət
abidələrinə baxışların keçirilməsi, festivallarda, idman yarışlarında və digər
tədbirlərdə iştirakın təmin edilməsi) üzrə göstərilən xidmətlər təəssürat
baxımından cox önəmlidir.
Tanışlıq, qohumluq
prinsipinə əsaslananda
Təəssüf ki, Azərbaycanda hələ ki turizm sektoru
üzrə yerli kadrların fəaliyyəti ürəkacan deyil. Turizm kimi inkişaf etməkdə
olan sahəyə əmək resurslarının cəlb olunmasına və şəraitin yaradılmasına
baxmayaraq, bu sahədə hələ də problemlər mövcuddur. Turizmin inkişafına hələ də
mane olan səbəblərdən biri ele kadr çatışmazlığıdır ki, onun da «sayəsində»
xidmət səviyyəsi qeyri-qənaətbəxşdir. Belə ki, 5 ulduzlu oteldə əgər turizm
xidməti sahəsində bosluqlar mövcuddursa (nömrədə yataq dəstinin və ya hamam əşyalarının
cirkli olması, axsam saat 11-dən sonra maraqlı vaxt keçirmək ücün nəinki
animator, adi əyləncənin belə tapılmaması, ad günü qeyd etmək üçün ofisiant və
ya administratorun tort üzərinə qoymağa bir şam belə tapıb təşkil edə bilməməsi
və s.), qiymətləri hec də ucuz olmayan istirahət mərkəzlərində ümümi xidmət
orta səviyyədən aşagıdırsa (elə bu səbəbdən əksəriyyət həmin pula Gürcüstan,
Rusiya, Ukraynaya gedib rahat dincəlməyə üstünlük verir), onda qalan digər
məkanların xidmət səviyyəsindən və bunun sayəsində aztəminatlı insanların
animator kimi peşənin varlıgından xəbərsiz olduğu barədə danışmaga gərək
yoxdur.
Turizm təhsilinin cəmi 11 yaşı olduğunu deyən Azərbaycan Turizm və Menecment Universitetininrektor əvəzi
Eldar Aslanov əvvəlki dövrdə ölkədə nə turizm üzrə ixtisasın
olduğunu, nə də böyük peşəkar kadr hazırlığı aparıldığını deyir. Hazırda isə 10
ali məktəbdə 6 turizm ixtisası üzrə kadrlar hazırlanır. Əsas iş isə Azərbaycan
Turizm və Menecment Universitetinin və onun Bakı Turizm Peşə Məktəbinin üzərinə
düşür: "Bugünədək universitet məzunlarımızın sayı 2 mini kecib. Onların bir
qismi təhsilini davam etdirir, digərləri basqa sahədə işləyir, amma böyük qismi
turizm sektorunda çalışır. İnsaf naminə demək lazımdır ki, son 10 ildə məhz
aparılan işlər sayəsində turizm sektorunda xidmət keyfiyyətinin artımı müşahidə
olunur. Amma mövcud vəziyyət məni də bir vətəndaş kimi qane etmir. Mən də
düşünürəm ki, bundan qat-qat yaxsı ola bilər. Bu məqsədlə müəyyən işlər
planlaşdırılır”.
E.Aslanovun dediyinə görə, bu ilin sentyabr ayında
Şahdağ Regional Turizm Peşə Məktəbi fəaliyyətə başlayacaq. Bu, "Şahdağ Resort”
oteli ilə birgə Azərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin növbəti peşə
məktəbi olacaq: "Buraya məhz o zonadakı
yeniyetmələr cəlb olunacaq, peşə təhsili təşkil ediləcək. Növbəti illərdə
Masallı, Şəmkir, İsmayıllı, Şamaxı, Zaqatala istiqaməti üzrə regional peşə
məktəblərinin acılması planlaşdırılır ki, bu da yüksək personalın
hazırlanmasına töhfə olacaq”. E.Aslanov hesab edir ki, bu işi yalnız
universitetin və dövlətin büdcə vəsaitlərinin üzərinə atmaq olmaz. Burda özəl
sektor da maraqlı olmalıdır: "Dünyanın əksər inkişaf etmiş turizm ölkələrinə
baxsaq, orada özəl sektor, otellər, ayrı-ayrı turizm agentlikləri müxtəlif
təlimləri, bir sıra universitetlərlə birgə proqramları dəstəkləməklə bu təhsil
prosesinə öz töhfələrini verirlər. Məsələn, bir şirkət ali məktəbə və ya peşə
məktəbinə bir cıxarış verir ki, mənə növbəti ilə 5 bələdçi və ya 2 aşbaz
hazırlayın, onun təhsil haqqını mən ödəyəcəyəm. Və ya bəzi şirkətlər öz
işçilərinin təcrübələrinin artırılması üçün yerli və xarici mütəxəssisləri
dəvət etməklə öz daxili korporativ təlimlərini kecirirlər. Amma bu gün
Azərbaycanda təəssüf ki, barmaqla sayılacaq qədər turizm şirkəti var ki, bu işi
görür. Adətən 5 ulduzlu otellər bu işi görür – daxili korporativ və ya
universitetlə birgə təlimlərini verirlər. Paşa Travel şirkətinin bələdçi
hazırlığı ilə bağlı müsbət işini qeyd etmək lazımdır. Universitetlə müqavilə
əsasında Paşa Travel 20 nəfəri secdi, göndərdi, özü prosesə nəzarət etdi,
onların təhsil haqlarını ödədi. Bu yaxınlarda onlar attestasiya olundu,
əksəriyyəti də kecdi. Attestasiyadan kecməyənlər isə sentyabr ayında təkrarən
sınanacaqlar. Yaxşı olardı ki, bütün şirkətlər bu tip yanaşma ilə öz
əməkdaşlarının peşə bacarıqlarını artırsınlar. Təbii ki, universitet olaraq biz
öz işimizi davam etdirəciyik, sektor üçün peşə təhsili formasında tələbə və
şagirdlər hazırlayacağıq. Amma bizim hər il 300-350 məzunumuzla bu sektorda
işləyənlərin tam bilik və bacarıqlarını o səviyyəyə qaldırmaq mümkün olmayacaq.
Buna görə, sənaye özü öz işçilərinin peşəkarlığının artırılmasında maraqlı
olmalıdır. O mənada ki, məhz ixtisaslı işciləri işə qəbul etsinlər. Amma
vəziyyət fərqlidir: ixtisaslı işçilər ola-ola, tanışlıq, qohumluq prinsipinə
əsaslanaraq qeyri-peşəkarları işə götürürlər. Həmin ixtisas üzrə təcrübəsi olan
kadrları işə götürməmək ücün müxtəlif bəhanələr gətirirlər. Nəticə etibarilə
isə gündəmdə turistlərin məmnunluğu məsələsi durur ki, bu da ümummilli
məsələdir».
Keyfiyyət
göstəricilərinə üstünlük verilməlidir
Azərbaycanda turizm sahəsində peşəkar kadrların
yetişdirilməsi üçün xarici ölkələrdən universitetə təcrübəli mütəxəsssilər
dəvət edilməsinə, eləcə də bu sahə üzrə oxuyan tələbələrin xarici ölkələrə -
əsasən, Türkiyə, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti, Almaniya, Yunanıstana təcrübəyə
göndərilməsinə baxmayaraq, bu sahə lazımi qədər inkişaf etməyib. Bununla belə, Azərbaycan Turizm Assosiasiyası sədrinin
müşaviri Müzəffər Ağakərimov hesab edir ki, vəziyyət keçən illərlə müqayisədə xeyli yaxşılaşıb: «Çünki
əvvəllər Azərbaycanda turizm peşə təhsilinə o qədər də diqqət yetirilmirdi. Son
illər nəinki Bakıda, eləcə də Qəbələdə, İsmayıllıda, Mingəçevirdə turizm
kollecləri fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, Qusarda, Şəkidə turizm üzrə peşə
məktəblərində dərslər keçirilir. Lakin indi biz kəmiyyət deyil, keyfiyyət
göstəricilərinə üstünlük verməliyik. Sual yaranır ki, «turizm peşə
məktəblərində hazırlanan kadrlar müasir tələblərə cavab verir, ya yox? Əlbəttə,
diqqətlə müşahidə etsək, görərik ki, istədiyimiz səviyyədə cavab vermir. Bunun
üçün ilk növbədə peşə məktəblərinin proqramlarına bir daha baxılmalı, xüsusən
təcrübələrə diqqət yetirilməlidir”.
Ekspertin fikrincə, turizm üzrə peşə məktəbində
xarici dil bilikləri də tədris olunmalıdır. Çünki turizm elə sahədir ki, dil
bilmədən ünsiyyət qurmaq qeyri-mümkündür: "İlk növbədə xarici dil kursları
proqramları hazırlanmalıdır ki, burada oxuyan uşaqlar heç olmasa müəyyən
səviyyədə danışıq qabiliyyətinə malik olsunlar. Buradakı şagirdlər əgər
otelcilik, turizm agenti, turoperator üzrə oxuyurlarsa, mütləq şəkildə turizm
şirkətlərində, otellərdə təcrübə mübadilləsində iştirak etməli və bu, formal
xarakter daşımamalıdır”. Ekspertin sözlərinə görə, otelçilik üzrə qeydiyyatçı,
inzibatçı, aşbaz, ofisiant, barmen və s. hazırlayan pesə məktəbinin müvafiq
şəraiti yoxdursa, onların təcrübəsi üçün müəyyən otellər ayrılmalıdır: "Xaricdə
belə bir təcrübə var – «Treninq otellər». Misal üçün, Türkiyənin Kəmər
şəhərində mövcud olan otelə həm müştəri qəbulu var, həm də tələbə və şagirdlər
üçün təcrübə mübadiləsi keçirilir. Həmin "treninq otel”dən hal-hazırda
Azərbaycanda yoxdur və düşünürəm ki, olsa müsbət irəliləyiş olardı. Biz isə
hazırda nəzəri biliklərə yiyələnməyə çalışırıq. Amma indiki müasır zamanda
nəzəri bilik o qədər də önəmli deyil. Nəzəri biliklərə az, təcrübəyə isə çox
vaxt ayrılmalıdır”.
İsveçrə, Almaniya və digər ölkələrin təcrübəsindən
danışan M.Ağakərimov həmin ölkələrdə təcrübi biliklərə ayrılan saatların
nəzəriyyədən üç dəfə çox olduğunu bildirir. Yəni, bizim bu sahədəki təhsil
proqramlarımıza yenidən baxılmalıdır: "Eyni zamanda, əgər məktəb turoperator,
tur agenti buraxırsa, "Amadeus” sistemini orada öyrətməlidir. Axı tələbə,
şagird məktəbi bitirib, əlində diplomla işə düzəlməyə gedərkən, sahibkar "sən "Amadeus”,
"Tridleo”, "Otra” sistemini bilirsən?” – deyə soruşduqda, «yox» deyəcək. «3
səviyyəsində xarici dil bilirsən?» – sualına yenə «yox» cavabı... Bu halda onu necə işə
götürsünlər? Bunun ücün mütləq otel, müəssisə ilə təhsil ocaqları arasında
müqavilə imzalanmalıdır. Bunların sıx anlaşması, mübadiləsi, iş birliyi
olmalıdır. Otellər, iri müəssisələr həmin turizm peşə məktəblərinə müəyyən
köməklik də edə bilər, çünki turizm peşə məktəblərinin imkanları məhduddur”.
Görundüyü kimi, turizm peşəsi üzrə kadrlara böyük
önəm verilir və bu sahənin inkişafı üçün işlər aparılır. Xüsusən ölkəmizin
turizm məkanı kimi hədəf seçildiyi bir vaxtda buna daha çox ehtiyac var. Lakin ümümi
vəziyyət - iş bir komanda şəklində görüləndə dəyişəcək.
İlhamə Rəşidova
Məqalə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun
keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçündür.