Trampdan müsəlman dünyasına çağırış
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində keçirilən
Ərəb-İslam-Amerika Sammiti dünya mediasının və ekspertlərin əsas müzakirə mövzusuna
çevrilib. "Birlikdə güclüyük” devizi altında ilk dəfə keçirilən sammitdə qlobal
təhlükəsizlik, sabitliyin təmin edilməsi, zorakılıq, terrorizm və ekstremizm
ilə mübarizə və bu sahədə mövcud əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi barədə
müzakirələr aparılıb. Sammit iştirakçı ölkələr arasında işgüzar, mədəni və
siyasi əlaqələrin tolerantlıq və əməkdaşlığa müştərək inam vasitəsilə daha da
gücləndirilməsinə xidmət edir. Tədbirin məqsədlərindən biri də ölkələr
arasındakı münasibətlərdə yeni başlanğıcın və hamı üçün daha parlaq gələcəyin
təməlinin qoyulmasıdır. Ən önəmlisi isə şübhəsiz ki, tədbirdə ABŞ prezidenti
Donald Trampın iştirak etməsi olub. İlk xarici səfərini Səudiyyə Ərəbistanına
edən Birləşmiş Ştatlar prezidenti Trampın burada keçirdiyi görüşlər və
səsləndirdiyi fikirlər dünya mediasının və siyasilərinin ən çox müzakirə etdiyi
məsələlər sırasındadır. Bəlli olduğu kimi, prezident kampaniyası dövründə
müsəlmanlara qarşı çıxışlarıyla diqqət çəkən Tramp hətta 7 müsəlman ölkəsindən
(Səudiyyədən başqa - müəl) gələnlərin ölkəsinə girişinə müvəqqəti qadağa
qoymağa çalışsa da, bu cəhdi alınmayıb.
Ekspertlər hesab edir ki, Trampın ilk
olaraq Səudiyyə Ərəbistanına getməsi presedenti olmayan bir hadisədir. Ən
maraqlısı odur ki, Tramp çıxışında müsəlman dünyasını radikallığa qarşı
mübarizədə birliyə çağırıb. ABŞ prezidentiYaxın Şərqdə ekstremizmin
kökünün kəsilməsindən ötrü "millətlərin koalisiyası”nı qurmağa çağırıb. Nitqində "radikal islamçı terror” sözlərini
işlətməkdən çəkinən ABŞ prezidenti daha çox "terrorçu” kəlməsini işlədib. Yeri
gəlmişkən, əksəriyyət gözləyirdi ki, ABŞ prezidenti əsas diqqəti İŞİD-ə
yönəldəcək. Lakin Tramp çıxışında diqqəti daha çox İranın üzərində quraraq,
Tehranı regionda qeyri-sabitlikdə rol oynamaqda ittiham edib. O az qalıb ki,
hətta İranda hakimiyyət dəyişikliyinə də çağırsın. "Livandan İraqa və Yəmənə
qədər İran regionda dağıntılar və qarışıqlıq yaradan terrorçuları, yaraqlıları
və ekstremist qrupları silahlandırır və onlara təlim verir”, - deyə Tramp
bildirib. O, Əl-Riyada toplaşmış 55
müsəlman liderini öz ölkələrindəki terrorçuluğun kökünü kəsməyə çağırıb. ABŞ
prezidenti deyib ki, "terrorizmə qarşı mübarizə günahsız müsəlmanların
öldürülməsi, qadınların əsarəti, yəhudilərin təqibləri və xristianların
qətllərinə qarşı birgə dayanmaq deməkdir. Dini liderlər bunu tam aydın
etməlidirlər: vəhşilik sizə şöhrət gətirməyəcək, şər qüvvəyə baş əymək sizə
şərəf gətirməyəcək”. O daha sonra nitqində deyib: "Amerika suveren bir ölkədir
və bizim bir nömrəli prioritetimiz vətəndaşlarımızın təhlükəsizliyidir. Biz
mühazirə oxumaq üçün, başqalarına necə yaşamalı, nə etməli olduqlarını, nəyə
ibadət etməli olduqlarını demək üçün burada deyilik. Bunun əvəzinə, biz hamımız
üçün daha yaxşı gələcək naminə bölüşdüyümüz birgə maraqlar və dəyərlərə
əsaslanan tərəfdaşlıq üçün buradayıq. Hər dəfə bir terrorçu günahsız insanı
öldürəndə və yalandan Allahın adını çəkəndə bu, hər bir mömin üçün təhqir
olmalıdır”. Tramp bildirib ki, hazırda terrorizm bütün dünyada yayılıb. "Sülhə
aparan yol burada, bu qədim torpaqda, bu müqəddəs torpaqda başlayır” - deyə o
əlavə edib. ABŞ prezidenti deyib ki, Amerika birgə maraqların və ümumi
təhlükəsizliyin təmin edilməsində müsəlman ölkələri ilə çiyin-çiyinə dayanmağa
hazırdır.
Yeri gəlmişkən, sammitdə səudiyyə kralı Salmanla yanaşı,50-dən
çox lider iştirak edir. Qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan prezidentiİlham
Əliyev də sammitdə iştirak edib. İlk dəfədir təşkil edilən bu tədbirdə
ölkəmizin iştirakı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Türkiyəni isə xarici işlər naziri
Mövlud Çavuşoğlu təmsil edib.
Beləliklə, əksəriyyətin qənaətincə, Trampın Səudiyyə Ərəbistanına
səfərini uğurlu hesab etmək olar. Birincisi, Tramp Ər-Riyadda dünya tarixində
bənzəri olmayan böyük silah anlaşmasına imza atdı. Bu anlaşmaya görə, Amerika
10 il ərzində Səudiyyə Ərəbistanına astronomik məbləğdə – 350 milyard dollar
civarında silah və müxtəlif hərbi avadanlıqlar satacaq. Bu anlaşma Səudiyyə
Ərəbistanının hərbi imkanlarını dəfələrlə artırmağa və Fars körfəzində əsas
gücə çevrilməsinə şərait yaradacaq. Tramp üçün isə bu anlaşma onun xarici və
daxili siyasətdə ilk böyük uğuru sayıla bilər. Çünki, bu anlaşma hesabına
Amerikanın gəlirləri artıracaq və on minlərlə yeni iş yeri açılacaq. "Vaşinqton
Post” yazır ki, Trampın Səudiyyə Ərəbistanına səfərinin ikinci hissəsi
Ərəb-İslam-Amerika Sammitində iştirak idi. Reallıqda isə söhbət Ər-Riyadda
"İslam NATO”su deyilən qurumun yaradılmasının təməlinin atılmasından gedirdi.
Bu ideya ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obamaya məxsusdur. Qərb mətbuatı
Trampın yeni planını bir vaxtlar Birləşmiş Ştatların Avropa dövlətlərinə qarşı
həyata keçirdiyi "Marşall planı”na bənzədiblər. O zaman həmin plan çərçivəsində
Qərbi Avropa ölkələri indiki kursla 130 mlrd. dollar yardım almışdılar. Belə
bir fikir də var ki, ABŞ Səudiyyəni gücləndirməklə, onu İrana qarşı qoymağa
çalışır. Yeni silah anlaşması Səudiyyənin hərbi qüdrətinin artırmış olacaq.
Azər