Tikinti sahəsində gizli iqtisadiyyatın əhatəsini daraldacaq qərar
Ekspertlərin fikrincə, Vergi Məcəlləsində edilən
dəyişiklik tikinti sferasında müsbət dəyişikliklərə səbəb olacaq
Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən 29 noyabr 2019-cu il tarixdə qəbul
edilmiş "Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda bina tikintisi fəaliyyətinin
vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı Vergi Məcəlləsinə bəzi dəyişikliklər edilib.
Vergilər Nazirliyindən bildirilib ki, 1 yanvar 2020-ci il tarixdən etibarən
bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərin sadələşdirilmiş vergi
ödəyicisi olmaq hüququnun ləğv edilməsi və həmin şəxslər tərəfindən vergi
öhdəliklərinin vahid metodla - ƏDV və mənfəət vergisinin ödəyicisi kimi yerinə
yetirilməsi nəzərdə tutulur. Həmin tarixədək tikinti obyektinin
tikinti-quraşdırma işlərinə başlamış və sadələşdirilmiş vergitutma metodunu
tətbiq edən vergi ödəyicisi tikinti-quraşdırma işləri üzrə vergiləri əvvəlki
qaydada ödəyir. Tikinti-quraşdırma işlərinə 2019-cu il 1 dekabr tarixindən
başlamış vergi ödəyiciləri isə həmin tikinti-quraşdırma işləri üzrə vergitutma
metodunu 2020-ci il 1 yanvar tarixinədək seçmək imkanına malikdir. Qanunun
2.2-ci maddəsinə əsasən, tikinti-quraşdırma işlərinə 2019-cu ilin 1 dekabr
tarixindən sonra başlamış vergi ödəyicisi həmin tikinti-quraşdırma işləri üzrə
seçdiyi vergitutma metodu barədə məlumat formasını 2020-ci il 1 yanvar
tarixinədək qeydiyyatda olduğu vergi orqanına təqdim etməlidir. Əks halda
tikilən binalar üzrə yaranan vergi öhdəlikləri "Azərbaycan Respublikasının
Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında” Qanunla müəyyən olunmuş
qaydada, yəni ƏDV və mənfəət (gəlir) vergisi metodu ilə hesablanacaqdır. Bu
səbəbdən bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarlar tərəfindən
2019-cu ilin dekabr ayında tikinti quraşdırma işlərinə başladıqları binalara
görə vergi metodu barədə (sadələşdirilmiş vergi və ya ƏDV və mənfəət vergisi) 1
yanvar tarixədək məlumat verilməsi əsas şərt kimi müəyyən olunur.
Görəsən
yeni qərar tikinti sektoruna necə təsir edəcək? Bu sahədə hansı dəyişikliklər
gözlənilir?
İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənovbildirdi ki, bu qərar gizli iqtisadiyyatın əhatə dairəsini kiçildəcək: "Ötən
ilin sonuna qədər Azərbaycanda fəaliyyət göstərən tikinti şirkətlərinin
sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ var idi. Ümumiyyətlə,
sadələşdirilmiş vergi növünün əhatə dairəsinin azaldılması istiqamətində son
iki ildə müəyyən addımlar atılır. 2018-ci ilin dekabr ayında Vergi Məcəlləsinə
dəyişiklik edilərkən bu istiqamətdə ciddi addımlar atılıb. Hazırda bir sıra
fəaliyyət istiqamətləri üzrə sadələşdirilmiş vergi növü ləğv edilib. 2019-cu
ildə məcəlləyə dəyişiklik edilən zaman sadələşdirilmiş vergi növünün
azaldılması əsas hədəflərdən biri idi. İqtisadiyyatın əhəmiyyətli sahələrindən
biri olan tikinti sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlərin artıq
sadələşdirilmiş vergi hüququ ləğv edilib. Qeyd edim ki, hansı sferada fəaliyyət
göstərməyindən asılı olmayaraq, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri dəyər
zəncirinin digər halqalarından əldə etdikləri mal və xidmətlərin sənədlərini
toplamaq və aidiyyəti qurumlara təqdim etmək məcburiyyətində deyil. Çünki bu
şirkətlər müxtəlif formada sadələşdirilmiş vergi ödəyir. Məsələn, bəziləri
dövriyyənin müəyyən faizi qədər vergi ödəyir ki, onların mal və xidmətlərin uçotunun aparılmasına
ehtiyac olmur. Bəziləri isə ümumiyyətlə, heç bir göstəriciyə görə deyil, sadəcə
olaraq aylıq müəyyən məbləğdə vergi ödəyir. Tikinti şirkətləri də tikinti
sahəsinə uyğun olaraq vergi ödəyirdi. Belə olduğu təqdirdə şirkətlər aralıq
istehlakın uçotunu aparmaqda maraqlı olmur. Bu isə öz növbəsində illeqal və
gizli iqtisadiyyatın formalaşmasına gətirib çıxarır. Tikinti şirkətlərinin bu
hüququnun ləğv edilməsi, yəni onların
bundan sonrakı dövrdə əlavə dəyər vergi ödəyicisi olması, şirkətlərin öz
xərclərini sübut etməsi zərurəti yaradır. Əks halda, onların dövriyyələri
gəlirləri kimi görünəcək. Bu da şirkətlərin mənfəət və digər xərclərinin ciddi
şəkildə artmasına gətirib çıxaracaq. Belə olan halda, şirkətlər məcbur olaraq
uçotu daha da dəqiqləşdirəcək. Uçotun dəqiqləşdirilməsi isə dəyər zəncirinin
digər halqalarında sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən subyektlərin öz fəaliyyətini
leqallaşdırılmasına gətirib çıxaracaq. Beləliklə, gizli iqtisadiyyatın əhatə
dairəsi müəyyən qədər kiçiləcək”.
Əmlak məsələləri üzrə ekspert Ramil Osmanlı bildirdi
ki, tikinti şirkətləri əvvəllər əsas
vəsaitlərini nağd şəkildə almağa üstünlük verirdi. İndi tikinti şirkətlərinin
bütün xərcləri dəqiq olaraq nəzərə alınacaq: "Yəqin ki, şirkətlər bundan sonra
alğı-satqı əməliyyatları zamanı nağdsız ödənişlərə üstünlük verəcək. Bu zaman
onların vergi yükü müəyyən qədər aşağı düşəcək. Vergi hesablanması zamanı
şirkətlərin bütün xərcləri nəzərə alınır. Ümumiyyətlə götürdükdə, bu qərarın
müəyyən üstünlükləri var. Hesab edirəm ki, sadələşdirilmiş vergidə konkret
olaraq sahələr üzrə vergi ödənişləri şirkətlərə əlavə problem yaradır. Əsas
məqamlardan biri, tikinti şirkətlərinin əməliyyatlarla bağlı aidiyyəti
qurumlara konkret məlumat verməsi ilə bağlıdır. Artıq bundan sonra şirkətlər öz
fəaliyyətinin hesabatını verməli olacaq. Düşünürəm ki, yeni qaydalar bu sahədə
müəyyən müsbət dəyişikliklərə səbəb olacaq”.
Şəbnəm Mehdizadə