Ötən il 90 milyon dollar. Bəs növbəti illərdə?
Neftin qiymətinin düşməsi fonunda inkişaf etdirilməsi
vacib olan kənd təsərrüfatı sahələrindən biri də fındıqçılıqdır. Ötən il bu məhsulun
ixracı ölkəyə 90 milyon dollar gəlir gətirib.
Pezident İlham Əliyev
Nazirlər Kabinetinin 2016-cı ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının
yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında bu barədə
danışarkən bildirmişdi ki, fındır çox valyuta gətirən məhsullardan biridir:
"Ancaq qeyd etməliyəm ki, dövlət fındıqçılığın inkişafına o qədər də böyük dəstək
verməyib. Keçən il fındığın ixracından Azərbaycana 90 milyon dollar vəsait gəlib.
Fındıqdan sonra ən çox valyuta gətirən məhsul xurmadır. Yəni, bütün bunları biz
bilməliyik və bu sahələrə çox ciddi dövlət dəstəyi verilməlidir. Ona görə, mən
Prezident Administrasiyasına, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, İqtisadiyyat
Nazirliyinə, digər aidiyyəti qurumlara göstəriş verirəm ki, bu sahələrdə çox
ciddi dövlət dəstəyi olmalıdır və beləliklə, biz yığılan məhsulun həcmini
artırmalıyıq. Fındıq istehsalında Azərbaycan dünya miqyasında 3-cü, 4-cü yerdədir.
Bizim məhsulumuza çox böyük tələbat var. Təkcə şimal-qərb zonasında deyil, bir
çox rayonlarda fındıq istehsalı mümkündür. Ona görə, bütün rayonlar üzrə araşdırmalar
aparılmalıdır, harada münbit iqlim şəraiti var, dövlət burada çox ciddi dəstəyini
göstərməlidir ki, fındıqçılıq sürətlə inkişaf etsin və insanlar daha çox pul
qazansınlar”.
"Nazirliyin iştirakı
aqrotexniki məsləhət xidmətindən ibarətdir”
Kənd Təsərrüfatı Nazırliyinin bitkiçilik şöbəsinin
müdiri İmran Cümşüdov mətbuata açıqlamasında bildirib ki, 200 hektardan çox sahədə
yeni fındıq bağı salınıb. Yaxın bir neçə ildə Azərbaycanda 40 min hektar yeni
fındıq bağının salınması planlaşdırılır: "Nazirlik imkanları araşdırmaq məqsədilə
yerlərdə sorğu keçirdi, mütəxəssislər rayonlarda ehtiyatları təhlil etdilər. Şəki-Zaqatala,
Quba-Xaçmaz bölgələrində, Yevlax və İsmayıllıda, yəni 12 rayonda həm özəl, həm
də bələdiyyə və ehtiyat fondu torpaqlarında fındıq əkmək potensialı müəyyən
olundu. Hazırda bu rayonlarda əkinə kömək qərargahları işləyir”.
Nazirlik nümayəndəsi deyib ki, bu işdə nazirliyin
iştirakı aqrotexniki məsləhət xidmətindən ibarətdir. Hesablamalara görə, yeni
fındıq bağlarının salınması üçün 11 milyondan çox ting və pöhrə gərəkdir.
Nazirlik bunu Elmi-Tədqiqat Çayçılıq və Subtropik Bitkilər İnstitutunda - tinglik
təsərrüfatlarında yetişdirməyi planlaşdırır. Fındıq barvermə yaşına gec çatır
deyə, nazirlik yeni fındıq bağları salan fermerlərə dövlət yardımıyla bağlı təkliflərini
hökumətə verib.
"20 hektar ərazidə findıq tingləri yetişdiriləcək”
Meyvəçilik və
Çayçılıq Elmi Tədqiqat İnstitutunun direktoru İlham Qurbanov qəzetimizə açıqlamasında bildirdi ki, fındıqçılıq
perspektivli sahədir və bu istiqamətdə inkişafa nail olunması üçün işlər
görülür: "40 min hektar ərazidə yeni fındıq bağı
salınması planlaşdırılır. Əsasən Şəki, Zaqatala, Xaçmaz və s. dağlıq ərazilərdə
əkilməsi məqsədəuyğundur. Ümumiyyətlə, fındıq yüksək aqrotexniki şərait tələb
etməyən bitkidir. Amma ölkəyə valyuta gətirən məhsuldur”.
İ.Qurbanovun sözlərinə görə, fındıq
indiyə qədər tingliklərdə yetişdirilmirdi. Amma bundan sonra institutun nəzdində
tinglik təsərrüfatları yaradılacaq: "20 hektar ərazidə findıq tingləri yetişdiriləcək.
Əsasən yerli sortlar olacaq. Amma Türkiyədən yeni sortların gətirilməsinə də çalışacağıq.
Yaxınlarda Giresun Fındıq Araşdırmaları İnstitutunda olduq, müəyyən danışıqlar
apardıq. Onların daha yaxşı sortları var. Biz onların da ökəmizə gətirilməsinə
çalışacağıq”.
İnstitut direktoru deyir ki,
fındıqçılığın inkişafı planlaşdırılır, amma əhali fındıq əkməyə məcbur edilmir:
"Elə insanlar var ki,
instituta müraciət edib deyirlər, 5 hektar yerim var, fındıq bağı salmaq istəyirəm.
Amma bu dəqiqə fındıq əkilən topaqların əksəriyyəti bələdiyyə torpaqlarıdır.
Tam münbit torpaqlar deyil. Böyük əraziləri olanlar bu istiqamətdə işlər görməyə
çalışırlar, 1-2 hektar ərazisi olanlar fndıqçılığa çox az hallarda gedirlər. Bu
prosesdə məcburiyyət yoxdur. Perspektivli sahədir, inkişafı üçün işlər görülür,
amma kəndli fındıq əkməyə məcbur edilmir. Bu, könüllü bir işdir”.
"Fındıqçılıqda normal
becərmə üsulları tətbiq etmirik”
İ.Qurbanovun sözlərinə görə, bu il fındıq məhsulu əvvəlki
illərə nisbətən az olsa da, yüksək qiymətə alındığı üçün insanlar bundan daha çox
gəlir götürə biliblər: "Həm də fındıq elə bir kənd təsərrüfatı məhsuludur ki,
onun bazarlama müddəti çox böyükdür. Məsələn, gilas yetişdikdə, uzağı bir həftə
saxlaya bilərsən. Onu tez satmalısan ki, qalıb xarab olmasın. Amma fındığı bu
il sata bilməsən, gələn il də bazara çıxara bilərsən”.
İ.Qurbanov bildirdi ki, bundan sonra badamın, qozun
da əkininin genişləndirilməsi ilə bağlı işlər görülsə, yaxşı olar. O deyir ki,
bizdə dağlarda, meşələrdə boş ərazilər var. Həmin yerlərdə dövlət tərəfindən əkin
işləri aparılıb, insanlara icarəyə verilsə, daha yaxşı olar: "Bu, Türkiyədə tətbiq
olunan bir sistemdir. Belə bir iş görülsə, həm dövlətə, həm də insanlara xeyri
olur”.
İnstitut direktoru onu da vurğuladı ki,
fındıqçılıqda məhsuldarlığın çox olması üçün də müəyyən işlər görülməlidir:
"Fındıqçılıqda normal becərmə üsulları tətbiq etmirik. Nə olsa, olar. Alma,
armud, gilas meyvələrinə olunan qulluq fındıq ağaclarına edilmir. Ağac əkilir,
suvarılır və nə bar versə, verir. Normal qulluq edilsə, fındıqçılıqda məhsuldarlıq
daha çox olar. Hazırda qarşıya qoyulan əsas məqsəd mövcud bağları
cavanlaşdıraraq, aqrotexniki tədbirləri gücləndirərək daha çox məhsul almaqdır. Bu proqramın özündə iştirak edirik.
Hazırda insitutumuz tərəfindən müxtəlif əyani vəsaitlər hazırlanır. Bu
yaxınlarda hazır olacaq”.
"Kəndli gərək bu işdə
maraqlı olsun”
İqtisadçı ekspert
Oqtay Haqverdiyev deyir
ki, fındıq ölkəmizdə hər zaman müəyyən qədər yetişdirilib. Amma məhsulun daha çox
yetişdirilməsi ixrac potensialını gücləndirər ki, bu da ölkəyə əlavə valyuta gəlməsi
deməkdir: "Türkiyənin bu sahədə yaxşı təcrübəsi var. Bu təcrübədən biz də
yararlana bilərik. Proqram var, onun maliyyləşməsi aparılmalı, yeni fındıq
bağları salınmalıdır. İndiyə qədər fındıqçılıq pərakəndə bir əkin olub, daha çox
fərdi təsərrüfatlarda əkilib. Amma bu sahəni inkişaf etdirib, daha böyük həcmdə
məhsul istehsal etmək olar”.
O.Haqverdiyevin sözlərinə görə, fındıq əkildikdən
bir il sonra məhsul vermir. Əkilən ağaclardan məhsul əldə edilməsi 3-4 il vaxt
aparacaq. Bu sahənin inkişafı üçün də investisiya lazımdır: "Düzdür, dövlət
diqqət ayırıb, bu sahədə işlər görüləcək. Amma yaxşı olar ki, özəl sektor bu
istiqamətdə işlər görməyə maraqlı olsun. Türkiyədə bu təcrübə var. Onlar bu
istiqamətdə sənaye səviyyəsinə qədər işlər görüblər. Bizdə də bu sistemi qurmaq
olar. Bunun üçün maliyyə ilə yanaşı, müəyyən vaxta da ehtiyac var. Birillik
bitkilərlə yanaşı, çoxillik bitkilər var. Məsələn, pambığı əkirsən, bir il məhsul
əldə etdin, gələn il yenə əkməlisən. Amma üzümçülükdə tinglər əkildikdən sonra
bar verməsi üçün 5 il gözləmək lazımdır. Fındıq da elə. Kəndlinin qazanc əldə
etməsi cəhətdən çox yaxşıdır. Həm şərait yaradılmalıdır, həm də inkişafı üçün
işlər görülməlidir”.
İqtisadçı onu da bildirdi ki, fındıqçılığın ölkəmizdə
inkişaf etdirilməsi üçün lazım olan hər bir şey var. Amma əsas məqamlardan biri
kəndlinin bu məhsulu yetişdirməyə maraqlı olmasıdır. O deyir ki, bu istiqamətdə
də müxtəlif addımların atılması vacibdir: "Kəndli gərək bu sahədə maraqlı
olsun. O marağı yaratmaq üçün məsələn, müəyyən vergi güzəşti tətbiq etmək olar.
Əhalini fındıq əkininə cəlb etmək üçün stimullaşdırıcı işlər görülməlidir. Bu
sahənin inkişafı üçün vacib amillərdən biri də əhalinin fındıq yetişdirməyə
maraqlı olmasıdır. Bu istiqamətdə işlər görülməsi üçün böyük sahələri fermerlərə,
özəl sektora ayırmaq olar. Məsələn, şəhərdən maliyyəsi olan biri kənddə təsərrüfat
yaradıb, kəndliləri işə cəlb edib, bu istiqamətdə iş görə bilər. Türkiyə kimi
bir çox ölkələrdə fındıqçılığın inkişafı ilə bağlı təcrübələr var. Bizimkilər o
təcrübələri öyrəniblər, yəqin ki, tətbiq edəcəklər”.
Aygün Asimqızı