Teatrlar var, “səsini çıxardan” yoxdur
Azərbaycanda
teatr jurnal(lar)ının olmaması bu sahənin sönükləşməsinə, cəmiyyətdən ayrı düşməsinə
səbəb olur
Teatr prosesi, tamaşalar,
aktyorlar haqda məqalələrin yazılması çox vacibdir. Bu gün Azərbaycan teatrının
tarixi haqqında, zamanında qələmə alınmış yazılar hesabına məlumat alır, təhlil
etmək üçün məhz onları tapıb, araşdırmalı oluruq. Hazırda teatr haqqında
materiallar çox az sayda mətbuat orqanında dərc olunur. Bu, mövzunun bir başqa
tərəfidir.
Təəssüf hissi ilə qeyd edək
ki, hazırda teatr aləminə güzgü tutmağı bacaran və bugünkü prosesləri özündə əks
etdirən ixtisaslaşmış jurnallar, nəşrlər ümumiyyətlə yoxdur. Əslində bir neçə dəfə
buna cəhd olunsa da, maliyyə səbəbindən yarıda qalıb. Tarixən də teatrın gəlirli
sahə olmadığı bəllidir. Teatrı sevənlər fədai olmağı seçiblər və bu yolda gecəli-gündüzlü
çalışıblar. Mədəniyyətin bu sahəsi cəmiyyət üçün nə qədər vacibdirsə, onun
işıqlandırılması da o qədər önəmlidir. "Niyə bizim 146 yaşlı teatrımızın bir
üzağardan dərgisi yoxdur" sualı ilə ekspertlərə üz tutduq. "Hətta
üzqaraldan dərgiyə də razıyıq” - deyənlər də oldu...
Yazıçı, ssenarist, dramaturq Əli Əmirli bizimlə söhbətində
indiki zamanda daha çox internet jurnalı hazırlamağı münasib gördüyünü, amma
onun aqibətinin uğurlu olacağına inanmadığını
bildirdi: "Əlbəttə, vəziyyət o qədər də ümidsiz deyil. Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanları
kimi, Mədəniyyət Nazirliyinin və ya Teatr Xadimləri İttifaqının nəzdində də dövlət
dəstəyi hesabına "Teatr və müasir
dramaturgiya" adlı jurnal nəşr etmək olar. Beş-altı nəfərdən ibarət
peşəkar, prinsipial, cəsarətli komanda bu işin öhdəsindən gələ bilər.
Teatrlarla bağlı olduğum otuz ildə vaxtaşırı bu sualın meydana çıxmasının
şahidi olmuşam, az-çox müzakirələr də aparılır və nəhayət, bakılılar demiş, mətbəx
evin dalına düşür. İndiki halda, mətbəx, əlbəttə, maliyyədir. Amma hər şeyi də
maliyyənin ayağına yazmaq düzgün olmazdı. Dərgini ilk növbədə maraqlı, faydalı
materiallarla təmin etmək lazımdır, elə materiallar ki, ona tələbat olsun, oxunsun,
teatr həyatımızı yaxşısı və pisi ilə göstərməyi bacarsın, düzü-düz, əyrini-əyri.
Heç olmasa, teatrla bağlı adamları maraqlandırsın. İlkin coşqu, entuziazm hesabına bir, ya iki maraqlı nömrə buraxarsan,
bəs sonra? Müəlliflərə qonorar verilmir, jurnalın daimi əməkdaşları normal əməkhaqqı
almır, teatr yazarları nəinki teatrsevərləri, heç teatr yaradıcılarını tərpədəcək
gücdə yazılar yazmır... Bu yerdə bir vaxt belə bir təşəbbüsün olduğu yadıma düşür.
Teatrı sevən imkanlı bir şəxs teatr jurnalı yaratmaq ideyasını bəyənir, nəticədə,
Əsəd Cahangirin baş redaktorluğu ilə "Teatral" adlı jurnalın 1-ci
sayı çıxır, yaxşı bir təqdimat mərasimi də düzənlənir və... yenə də bakılılar
demiş, fəso! Sponsorluq eləyən kəs görür ki, bu xına o xınadan deyil, aylıq
jurnal aylıq da maliyyə dəstəyi istəyir, gəlir adlı nəsnənin isə heç iyi də
yoxdur. Elə bircə madar nömrə ilə də jurnal ömrünü başa vurur".
Ədəbi
tənqidçi Əsəd Cahangir baş redaktorluq
etdiyi "Teatral" jurnalının fəaliyyətindən danışdı:
"Hardasa 9 il bundan öncə "Teatral" jurnalının dərcinə başladıq.
Mən jurnalın baş redaktoru idim. Jurnalın təsisçisi var idi. Jurnalın ilk sayı
dərc olundu və bu dərgi olduqca yaxşı qarşılandı. Belə ki, jurnal aktyorlar və
aktrisalar, teatr cameəsi tərəfindən böyük sevinclə qarşılandı. Jurnalımıza
maddi dəstək göstərməsi üçün o zaman Mədəniyyət Nazirliyinə müraciət etdim.
Jurnalın təsisçisi bildirmişdi ki, o ancaq bir nömrəyə yardım edəcək. Jurnalın
xərci də ayda 1000 manat təşkil edirdi. Belə ki, dizaynerə, müəlliflərə və sair
zəhmət haqqı verməli idim. Ancaq Mədəniyyət Nazirliyi mənim bu təklifimə ciddi
yanaşmadı və heç bir dəstək göstərilmədi. Mən də bir sıra teatr kollektivlərinə
müraciət etdim ki, jurnala abunə olsunlar, heç olmasa, abunə haqqı ilə bu
jurnalı yaşatmaq mümkün olardı. Ancaq onlardan da heç bir səs çıxmadı. Abunə
olmaq istəyən yeganə aktyor Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktyoru İlham Əsədov
oldu. Teatr rəhbərləri, aktrisalar səsimə səs vermədilər. Mən böyük təəssüf
hissi ilə "Teatral" jurnalının nəşrini dayandırmalı oldum. Halbuki, o
jurnalı böyük sevgi və həvəslə nəşr etdirmişdim. Hətta şəxsi büdcəmdən bəzi müəlliflərə
qonorar vermişdim. Təəssüf ki, jurnalın davamlı dərc olunması mənim maddi
imkanlarımı aşırdı".
Ə.Cahangir teatr dərgisini
nəşr etdirməyə böyük ehtiyacın olduğunu vurğuladı: "Bizdə kino, ədəbiyyat,
musiqi ilə bağlı müxtəlif jurnallar fəaliyyət göstərsə də, teatrla bağlı xüsusi
nəşrlərimiz, jurnallarımız yoxdur. Teatra dəstək məqsədilə dövlət başçımız tərəfindən "Azərbaycan teatrı 2008-2018-ci illərdə” Dövlət
Proqramı həyata keçirilmişdi ki, bu proqram çərçivəsində teatr binaları
təmir edildi. Amma məsələ təkcə teatrın binasını təmir etməkdən ibarət deyil.
Bu qədər maliyyənin fonunda, bu gün bizim teatr dərgimiz yoxdur. Doğrudur ki,
teatr sənəti gəlir gətirməyən sahədir. İnsanlar fədakarlıq hesabına bu işdə
çalışır və nələrsə etməyə səy göstərirlər. Teatr jurnalının olması üçünsə, ya
da dövlət tərəfindən maliyyə dəstəyi olmalıdır, ya da elə bir mesenat olmaldır
ki, bu dərginin nəşrini öz himayəsinə alsın. İnanıram ki, Hacı Zeynalabdin
Tağıyev sağ olsaydı, bu dərginin maliyyəsini öz boynuna götürərdi".
Xalq
artisti, rejissor Firudin Məhərrəmov bizimlə söhbətində teatr
jurnalının Azərbaycan teatrı üçün faydalı olacağını qeyd etdi: "Təbii ki,
teatrdan bəhs edən və bizim tamaşalarımızı özündə ehtiva edən məqalələrin
jurnalda çap olunması teatrın inkişafında müstəsna rol oynayardı. Sovet dönəmində
Moskvada çıxan teatr jurnallarının aylıq buraxılışını həsrətlə gözləyirdik.
İndi də o həvəs və o ruh bizdə qalıb. İndi müasir dövrdür. Amma insanlar hər nə
qədər informasiyanı internet vasitəsi ilə əldə etsə də, o jurnalların, dərgilərin
yeri əvəzsizdir. XXI əsrdə, təbii ki, Azərbaycan teatrı üçün bir jurnalın
olması vacib məsələlərdəndir. Elə bir jurnal ki, orada Azərbaycandakı bütün
teatrlar öz əksini tapsın. Çox maraqlı olardı. Bu dərgilər teatrlarımız üçün
güzgü rolunu oynayardı. Əvvəllər biz pyes tapmayanda, rus teatr jurnallarından
yararlanırdıq. İndi bir jurnalımız da yoxdur ki teatrla bağlı xəbərləri ordan
oxuyaq".
Sənətşünas
Ənvər Börüsoy təkcə Gürcüstanda 9 teatr jurnalının çap olunduğunu bildirdi:
"Ölkənin 3-cü böyük şəhəri olan Kutaisidə belə, teatrdan bəhs edən 2
jurnal nəşr olunur. Bir jurnal postmodern dünya teatrı və teatr dramaturgiyası,
ikinci jurnal isə ənənəvi gürcü teatrı haqqındadır. Baxmayaraq ki Gürcüstanda əhali
ağır şəraitdə yaşayır, ancaq mədəni həyatlarını zənginləşdirmək üçün dərgilərə
xüsusi önəm verirlər. Mən demirəm ki, onlar yüksək səviyyədə jurnallardır, amma
hər nə də olsa, təşəbbüs var. Bizdə isə teatr jurnalının dərc olunması ilə
bağlı bir neçə dəfə təşəbbüs olsa da, elə orda da alıb. Vaxtilə mədəniyyət
naziri olan Əbülfəs Qarayev sözdə bu layihəyə dəstək versə də, əməldə dəstək
vermədi. Bu işlə əslində Teatr Xadimləri İttifaqı məşğul olmalıdır. Ancaq onlar
da öyrəşiblər sovet sistemi ilə teatrları idarə etsinlər. Gözləyirlər ki, nə
vaxt dövlət teatrlara maliyyə ayıracaq, o zaman da o maliyyə ilə nəsə edəcəklər.
Cənab prezident ötən il bəzi teatrlara dəstək üçün müəyyən miqdarda maliyyə
ayırdı. Sorğu keçirsək ki bu pullar teatrlarda nələrə sərf olundu, inanın ki,
ortaya ələ gələsi heç nə çıxmayacaq. Sənədlərdə cavab veriləcək ki, guya teatra
texniki avadanlıqlar alınıb. Amma o texniki avadanlıqların heç birinə 1 qəpik də
verilməyib. Elə gözləyirlər ki, dövlət nəsə etsin".
Ə.Börüsoy teatrlarımızda
direktor siyasəti aparıldığı üçün Teatr Xadimləri İttifaqı ilə Mədəniyyət Nazirliyinin
birlikdə son 25 ildə bir dəfə də olsun Azərbaycan teatrının problemlərinin həlli
ilə bağlı bir konfrans keçirmədiyini bildirdi: "Zakir Bağırov mədəniyyət
naziri olanda, teatrlarımızda 25 nəfərlik şura var idi. Çox tanınmış sənətkarlar
bu şuranın üzvləri idi. Orada teatrların illik repertuar siyasəti müzakirə
edilirdi. Rəhmətlik Şəmsi Bədəlbəyli Teatr Xadimləri İttifaqının sədri idi, özü
ilə bərabər tanınmış teatrşünasları, teatr yazarlarını bölgə teatrlarında
tamaşalara baxmağa aparır, sonra həmin tamaşaları müzakirəyə çıxarırdı. Bölgə
teatrlarında hazırlanan tamaşalar, beləcə, paytaxtda mədəni hadisəyə
çevrilirdi. Təkcə Bakı ilə iş bitmir. Teatr haqqında yazırıqsa, bu, paytaxt
tamaşaları ilə bitməməlidir. Ona görə də ölkədə paytaxt və bölgə teatrlarında
baş verən hadisələri özündə əks etdirən jurnala ehtiyac var".
Xəyalə Rəis