“Teatr hər zaman ağlımda, fikrimdə, qəlbimdə olub”
Türkiyə teatrı və
kinosunun əfsanəvi aktrisası Yıldız Kenter tarixə qovuşdu
Yeni mövsümü Türkiyə kino cameəsi üçün bir o qədər
də uğurlu hesab etmək olmaz. Belə ki, qonşu ölkədə bizim də sevərək izlədiyimiz
Yeşilcam filmlərinin ulduzları bir-bir dünyasını dəyişərək tarix olurlar.
Beləliklə, türk teatr sənətinin inciləri bir-bir sıranı tərk edirlər. Teatrı,
səhnəni gənclərə təhvil verib, şəkillərə, yaddaşlara köçürlər. Noyabrın 17-də türk
teatrının və eləcə də kinosunun sevilən sənətçisi Yıldız Kenter 92 yaşında dünyasını
dəyişdi.
Bir müddətdir ki, ağciyər çatışmazlığı ilə mübarizə
edən və yaşı ilə bağlı problemlər yaşayan aktrisa 92 yaşında müalicə aldığı
xəstəxanada dünyasını dəyişib. Canlandırdığı obrazları ilə tamaşaçıların yaddaşında
silinməz izlər buraxan aktrisa, Azərbaycan tamaşaçısının da kifayət qədər
sevgisini qazanmışdı. Daha çox "Bəyaz Mələk”, "Hanım” filmlərindən tanıdığımız
aktrisa da tarixə çevrildi. Elə bir tarix ki, onu nə qurucusu olduğu Kenter
Teatrı, nə də türk kinosu unudacaq. Elə bir tarix ki, onun bir əsrə yaxın
salnaməsində Yıldız Kenterin izləri qalıb.
Yıldız ömrü
Əsl adı Ayşe Yıldız olan Yıldız Kenter 11 oktyabr
1928-ci ildə İstanbulda anadan olub. Anası ingilis əsilli Olga Chyntia sonradan
Türkiyə vətəndaşlığın qəbul edərək adını Nadide Kenter olaraq dəyişib. Ana
babasının İngiltərədə Şekspirin oyunlarını səhnələşdirən teatr qrupuolub.
Və düz 11 yaşında Yıldız Kenter aktrisa olmağa qərar verib. Anasından gizli,
atasının dəstəyi ilə Ankara Dövlət Konservatoriyasının yüksək
bölümünədaxil olub.O dövrün ənməşhur şair, yazıçısı və teatr
aktyorları olan Carl Ebert, Nurettin Sevin, Mahir Canova, Cahit Külebi,
Sabahattin Ali kimi isimlərdən dərs alaraq konservatoriyanı vaxtından tez bitirib.
11 il Ankara Dövlət Teatrında çalışıb və özünü,
bundan sonrakı ömrünü teatra həsr edib. "Rockefeller" təqaüdü
qazanaraq (American Theatre Wing, Neighbourhood Play House ve Actor’s
Studio-ing) Amerika Teatr Qanadı, Qonşuluq Oyun Evi və Aktyor Studiyasında
aktyorluq və aktyorluq tədrisində yeni üsullar üzərində çalışmalar aparıb.
Sonra isə Ankara Dövlət Konservatoriyasında pedaqoq olaraq çalışıb.
1959-cu ildə Dövlət Teatrından ayrılaraq Muhsin
Ertuğrul ilə birlikdə işləyir. Qardaşı Müşfik Kenter və həyat yoldaşı Şükran
Güngör ilə "Paytaxt Aktyorları Topluluğu” adlı birlik qurur. Sonrakı
illərdə ABŞ-da və İngiltərədə "Dəyişən təhsil metodları" və
"aktyorluq metodları" üzərində davamlı olaraq çalışır.
1962-ci ildə teatr xidmətlərinə görə "İlin qadını”
seçilir. 1968-ci ildə İstanbuldakı Kenter Teatrının inşasını başa çatdırır.
Film aktyoru kimi üç dəfə "Altın Portakal" mükafatına layiq görülür.
Sovet İttifaqı, ABŞ, İngiltərə, Almaniya, Hollandiya, Danimarka, Kanada,
Yuqoslaviya və Kiprdə ingilis və türk dillərində tamaşalar göstərir.
Rejissor olaraq 100-dən çox tamaşa hazırlayır, bir
o qədər də tamaşada rol alır. Şekspir, Çexov, Brext, İnoesco, Pinter,
Albee, Tennessi Williams, Alan Ayckbourn, Artur Miller, Brian Freil, Neil
Simon, Athol Fugard, Sergey Kokovkin, Melih Cevdet Anday, Necati Cumali, Güner
Sumer, Adalet Agaog, Zeki Özturanlı, Güngör Dilmen, Muzaffer İzgu və başqa türk
yazıçılarının səhnəyə qoyulan pyeslərində oynayır.
1984-cü ildə Romadakı İtalyan Mədəniyyət Dərnəyi
tərəfindən "Adalaide Ristori” mükafatına layiq görülür. Professor Yıldız
Kenter 37 il səhnə müəllimi olaraq fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda Koç Universitetində
teatr dərsləri verir.
1989-cu ildə Korsika Bastia Film Festivalında
"Hanım" filmindəki roluna görə "Ən yaxşı qadın aktrisa”mükafatını
alır.
1991-ci ildə teatrdakı xidmətlərinə görə Beynəlxalq
Aslanlar Klubunun "The Melvin Jones" mükafatına layiq görülür. İki
dəfə Ülvi Uraz "Ən yaxşı qadın aktrisa”, üç dəfə də eyni kateqoriyada Avni
Dilligil mükafatını qazanır.
1994-cü ildə "Konken Partisi" pyesindəki
Fonsla roluna görə "Möhtəşəm ifa” mükafatını alır. Finlandiyadakı Dünya
Qadınlar Təşkilatı tərəfindən "Əsrin ən uğurlu yüz qadınından biri” olaraq
mükafatlandırılır. 1995-ci ildə teatr sənətinə verdiyi töhfələrə görə Mədəniyyət
Nazirliyinin "Şərəf" mükafatını alır. Eyni ildə professor Kenter
teatr sənətinə verdiyi töhfələrə görə Mövlana Qardaşlıq və Barış Mükafatına
layiq görülür.
1996-cı ildə "Ramiz və Jülidə” oyunundakı
Jülide roluna görə Jurnalistlər Birliyi tərəfindən verilmiş "Ən yaxşı
aktrisa" mükafatına layiq görülür. 19 may 1997-ci ildə Beynəlxalq İstanbul
Festivalı tərəfindən teatr sənətinə ömrü boyu verdiyi töhfələrə görə fəxri
mükafat Dame Diana Rigg tərəfindən ona təqdim olunur.
2013-cü ildə "Sevgi həmişə varıydı..ş” adlı
xatirə kitabını yayımlayır.Karyerasına saysız-hesabsız gözəl işlər
sığdıran xanım,eyni zamanda UNİCEF-in xoşməramlı elçisi olub.
Ömrünü teatra həsr
edən aktrisa
Mərhum aktrisa bütün ömrünü teatra həsr edib.
Qurucusu olduğu Kenter Teatrında nümayiş etdirdiyi tamaşalardan zövq aldığını,
ancaq teatrın zaman-zaman bağlanma təhlükəsi ilə üz-üzə qaldığını bildirib.
Müsahibələrində hər zaman qeyd edib ki, teatrdan başqa işlə məşğul olmaq heç
zaman ağlının ucundan keçməyib: "Teatr hər zaman ağlımda, fikrimdə, qəlbimdə
olub. Bəzən deyirəm ki, başqa bir iş görsəydim, çox imkanlı olardım. Bütün
işimi, pulumu teatra həsr etdim. Çalışıram ki, Kenter Teatrını ayaq üstə tutum
və bunu əminliklə deyə bilərəm ki, mən öləndən sonra bu teatr satılacaq, onun
üçün ölməməyə çalışıram”.
Teatr bir dünyadır - deyirdi. Elə bir dünya ki,
orada estetika, musiqi, rəqs və fərqli bir atmosfer var. Teatrda çox istedadlı
aktrisaların olduğunu, ancaq tamaşaçılar tərəfindən bu gün teatrdan əyləncə vasitəsi
kimi istifadə edilməsinin onu məyus etdiyini bildirirdi: "Teatr bir kitabdır. Orada
fəlsəfə, musiqi, rəqs və ən əsası, insan var. Teatr həyatı özündə əks etdirən
bir sənətdir, özü də estetik sənət. Teatrda
çalışmaq çox çətindir. Bu o qədər də sizə asan gəlməsin. İnsanların teatra
baxış tərzi əvvəlkinə nisbətən heç də dəyişməyib. Düşünürlər ki, teatra gedərik,
orda aktrisa hanası gülməli bir söz deyər, gülüb gələrik”.
Çəkildiyi filmlərdən danışarkən isə, teatrın
filmdən fərqli olduğunu bildirirdi: "Film teatrdan çox fərqlidir. Çox yaxın
kimi görünsə də, çox fərqlidir. Teatrda olduğunuzdan böyük görünməlisiniz.
Kinoda isə tam əksinə. Var ilə yox arasında bir şey olmalısan. Hər ikisində
çalışmaq çox çətindir. Teatr 2 saat boyunca içinə girib ayrı bir aləmə qonaq
olacağınız bir dünyadır. Bu dünyanın hər şeyini bütün təfərrüatı ilə qəbul
etməli, onun insanı olmalısınız. Bu, göründüyü qədər asan bir şey deyil. Təqlid
etməklə deyil, yaşamaqla olur. Bu baxımdan teatr həm çətin, həm də yaşamı
artıran bir işdir. Teatrdan böyük həyəcan duyuram. Çünki səhnəyə çıxdıqda,
tamaşaçı ilə üz-üzə olursan, onların nəfəsini hiss etmək gözəl bir duyğudur”.
Aktrisa həyatı boyunca yaşatmağa çalışdığı Kenter
Teatrının son günlərdəki vəziyyətinə görə narahat idi. Teatrın maddi durumu
yaxşı olmadığından, satışa çıxarılması onu çox məyus etmişdi. Teatrı ayaqda tutmağın çətinliyindən
bəhs edən aktrisa, məyusluğunu belə ifadə edirdi: "Uzun müddətdir ki, bu teatra
böyük əmək sərf etmişəm. İndi belə bir teatr satılmalı deyil, yaşadılmalıdır.
Həyatda ən böyük arzum budur. Amma teatrı yaşatmaq üçün insanlara müraciət
etmək, onları ayağa qaldırmaq mənlik deyil”.
"Cəsədimi yandırın”
Ölümündən sonra Türkiyə mətbuatında mərhum sənətkar
haqqında müxtəlif yazılar dərc olundu. Sənətkarın sənət dostları onun haqqında
fikirlərini səsləndirdilər, xatirələrini bölüşdülər. Hər gün həyata gülərək
oyanmağa çalışan, bunun sirrinin yalnız eşq olduğunu deyən Yıldızın
arzularından biri də teatrının fəaliyyətini dayandırmaması idi.
Aktrisa son müsahibəsində deyib ki, öz cəsədinin
yandırılmasını istəyir: "Çünki bugünkü qəbiristanlıqların halını görürəm və bu
da məni çox kədərləndirir. Yol-iz yox, vəziyyət çox acınacaqlıdır. Mən qəbiristanlıqda
gedib anamın məzarını tapa bilmirəm”. Aktrisanın bu vəsiyyəti isə təbii ki,
Türkiyə mətbuatında və gündəmində böyük söz-söhbətə səbəb olmuşdu.
Noyabrın 17-də müalicə aldığı xəstəxanada gözlərini
həyata əbədi yuman Yıldız Kenter üçün çalışdığı teatrda vida mərasimi
keçirildi. Mərasimə qatılan sənətçilər mərhum sənətkarla bağlı xatirələrini
bölüşüb, onun haqqında xoş sözlər söyləyiblər.
Beləcə, türk
səhnəsindən "Söylənməmiş sevgilərdə açılmamış şərabların dadı var...” deyən bir
Yıldız Kenter də gəlib keçdi.
Xəyalə Rəis