Siqaret satışı ilə bağlı qanunvericilik sərtləşdirilir
Azərbaycanda yetkinlik yaşına çatmayanlara tütün məmulatlarının
(siqaret) satışı, yetkinlik yaşına çatmayanların tütün ticarətinə cəlb edilməsi
qadağan edilir, bütün satış məntəqələrində tütün məmulatlarının satışı zamanı
yaş həddinin müəyyənləşdirilməsi üçün şəxsiyyəti təsdiq edən sənəd tələb
olunacaq. Parlamentin yeni qəbul etdiyi "Tütün məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması
haqqında” qanun layihəsinin 13-cü (Yetkinlik yaşına çatmayanlara və yetkinlik
yaşına çatmayanlar tərəfindən tütün məhsullarının satışının və tütün istifadəsinin
qadağan edilməsi, bu prosesə uşaqların cəlb olunmasının qadağan edilməsi) maddəsində
göstərilir ki, yetkinlik yaşına çatmayanlara və yetkinlik yaşına çatmayanlar tərəfindən
tütün məhsullarının satışı, alınması və ya verilməsi, tütün məmulatlarından hər
hansı üsulla istifadənin təklif olunması və ya tələb edilməsi yolu ilə tütün
istifadəsi prosesinə uşaqların cəlb olunması qadağan edilir. Maddədə göstərilir
ki, tütün məhsullarının buraxılmasını bilavasitə həyata keçirən şəxs (satıcı)
tütün məhsulunu istifadə edən şəxsin (alıcının) yetkinlik yaşına çatmasına şübhə
etdikdə, satıcı alıcıdan onun şəxsiyyətini təsdiq edən və ya yaşını müəyyən etməyə
imkan verən sənəd tələb etməlidir. Sənədlərin siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
Maddədə həmçinin bildirilir ki, alıcının yetkinlik
yaşına çatmasına şübhə olduqda, alıcının şəxsiyyətini təsdiq edən və onun
yaşını müəyyən etməyə imkan verən sənəd təqdim edilmədikdə, satıcı tütün məhsulunu
alıcıya satmaqdan imtina etməyə borcludur. Maddənin sonunda o da qeyd olunur
ki, yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin tütündən istifadəsinə icazə verilmir”.
Bununla
yanaşı, qanuna digər bir dəyişiklik də edilib.
Belə ki, Azərbaycanda televiziya və radio efirlərində hər ay 90
dəqiqədən az olmayaraq tütün (siqaret) əleyhinə verilişlər hazırlanacaq. Bununla
bağlı həmin radio və ya televiziya Milli Televiziya və Radio Yayımı Şurasına
hər ay hesabat verəcək. Qeyd edək ki, sözügedən qanun
layihəsi 17 maddə 3 fəsildən ibarətdir və
dünən Milli Məclisdə səsə
qoyularaq, birinci oxunuşda qəbul olunub.
Bəs görəsən qanunvericilik aktına edilən bu dəyişikliklər
ölkədə siqaret çəkənlərin ümumi sayına təsir edəcəkmi? Ümumiyyətlə,
sanksiyaları sərtləşdirməklə bu problemi həll etmək mümkündürmü?
Dəyişikliklər
nəticəsində bu məsələyə daha da aydınlıq gətirilmiş olacaq
İnsan
Hüquqları XXI əsr - Azərbaycan Fondunun sədri Şahin Camalov mövzuya
dair fikirlərini bölüşərək, qeyd etdi ki, atılan addımlar siqaretin əlçatımlığını
azaldacaq ki, bu da ölkədə siqaret çəkənlərin sayına əhəmiyyətli təsir göstərəcək:
"Qanuna əsasən 18 yaşına çatan şəxslərə siqaretin satışı qadağan olunub. Amma
burada qanun birmənalı olaraq bildirmirdi ki, 18 yaş necə müəyyən edilsin. Edilən
dəyişikliklər nəticəsində bu məsələyə daha da aydınlıq gətirilmiş olacaq. Bir
neçə il bundan öncə biz də bu məsələyə toxunduq və sorğu həyata keçirdik.
Sorunun nəticələrdən belə bəlli oldu ki, Azərbaycanda demək olar ki, heç bir
market və köşklərdə azyaşlılardan yaşını müəyyən etmək üçün sənəd tələb
olunmur. 5 yaşında biri ilə 18 yaşında birini təyin etmək asan məsələdir. Amma
15-16 yaşlarında olan yeniyetmələrin 18 yaşının tamam olub-olmadığını təyin etmək
çətin məsələdir. Ona görə də hesab edirəm ki, qanunvericiliyin sərtləşdirilməsi
və daha doğrusu aydınlaşdırılması müsbət nəticə verəcək və siqaret çəkənlərin
sayına təsir göstərəcək. Bu, bütün dünya ölkələrində də belədir. Məsələn,
Avropada siqaret satılan xüsusi elektron köşklər var ki, hətta həmin elektron
köşklərdə belə sənəd tələb olunur. Bu vaxtında atılan addımdır və öz müsbət təsirini
göstərəcək. Ola bilsin ki, dəyişikliyin böyüklər üçün əhəmiyyətli təsiri
olmasın, lakin azyaşlıların siqaretə
olan meylliliyini və siqaretin əlçatımlığının azalması baxımından çox əhəmiyyətli
bir addımdır”.
"25-ci kadrla
tamaşaçının beyninə siqaretin zərərlərini, fəsadlarını yeritmək vacibdir”
Sosioloq Lalə
Mehralı bu dəyişikliyin
faydalı olacağını düşünmür: "Şəxsiyyəti təsdiq edən sənədə onsuz da ehtiyac yoxdur, çünki mağazaların əksəriyyətində
siqareti 13-15 yaşlı yeniyetmələrə satırlar. Bu günə qədər görünüşündən 12-13
yaşlı uşaq olduğu dəqiqliklə bilinən birinə "sənin yaşın siqaret almaq üçün
münasib deyil” deyən bir mağaza görmədik, çətin ki bu gündən sonra da görə bilək.
Yaşının az olduğunu görə-görə siqaret satan bir müəssisə, alıcısından şəxsiyyəti
təsdiq edən vəsiqə istəməyəcək, çünki ona satış etmək sərfəlidir. Yeniyetmə və
uşaqlar adətən kiçik dükanlardan, qəzet köşklərindən ədədlə siqaret alırlar,
ona o siqareti dənə-dənə satan da bilir ki, cəriməsi var, amma etinasız
yanaşır. Necə ki, qadağan olunmuş yerlərdə siqaret çəkənlər üçün cərimələr nəzərdə
tutulub, eynilə də yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərə siqaret satan müəssisələrə
də cərimə tətbiq etmək ədalətlidir. Məncə yeniyetmə və uşağa siqaret satan
satıcı və mağazaya yüksək məbləğdə cərimə tətbiqi daha effektiv ola bilər. Gün ərzində
50-60 qutu siqaret sataraq bu cərimənin qat-qat artığını qazanan bir müəssisə
üçün bu cəriməni ödəmək o qədər də çətin deyil. Ona görə də cərimənin məbləğini
yüksəltmək lazımdır. Məktəb dalanlarındakı, yaxın küçələrdəki mağazalarda
siqaret alveri günü-gündən "çiçəklənir”, künc-bucaqlarda siqaret tüstülədən
şagirdlərin sayı hər gün artır”.
Sosioloq bəzi məqamları da vurğuladı: "Efirə bir yazı qoyub "siqaret çəkmək sizin
sağlamlığınıza ziyandır” yazmaq sosial çarx deyil. Bunun üçün psixoloqlar,
sosial işçilər, həkimlər birlikdə işləməli, dəyərli bir rejissor işi ortaya
qoyulmalıdır. Siqaretin aldığı canlar, onun çarəsiz xəstəliyə yoluxdurduğu
insanlar bu çarxlarda çəkilməli, göstərilməlidir. Bir az qəddarcasına səslənsə
də, gözü çıxan qardaşdan dərs almalıdır tamaşaçılar. Hamımız yazırıq, araşdırma
edirik, amma onu neçə nəfər oxuyur? Gənclər oxuyurmu, ümumiyyətlə? Efirin gücü
böyükdür, təsir dairəsi genişdir, siqaretə aludə olan yeniyetmələrə birbaşa
nüfuz edə bilir. Düşünürəm ki, televiziyalar bunu ictimaiyyətə borcludur. Subliminal
mesajları bu cür sosial çarxlarda gizlətmək lazımdır, 25-ci kadrla tamaşaçının
beyninə siqaretin zərərlərini, fəsadlarını yeritmək vacibdir”.
Şəbnəm
Mehdizadə