Sabirlər Günü
Mədəniyyət
12 Mart 2020, 09:30
1406
Və ya Şirvanın iki böyük
şairinin ziyarətində
O gün səhər duman Bakını
bürümüşdü. ''Qış dumanı qar gətirər, yaz dumanı bar'', - deyiblər ulularımız.
Təqvimdə hələ qış idi, amma ayın neçəliyini unudan, deyərdi ki, artıq bahar
gəlib. Əslində bu il Bakı nə qar gördü, nə də şaxta. Aran bölgələri də payızdan
üzü bəri bir selləmə yağışa həsrət qaldı. Nə ot boy verə, nə də torpağa səpilən
toxum cücərə bildi. Elə bu gün də əkin-biçin adamları "yağış” deyib lalayır.
Yenə şükür Xudanın kərəminə, qışı yola salmaq üzrəyik. El-obamız Novruz
çərşənbələrinin sevincini yaşamaqdadır. Hansı şəhərə və kəndə getsən, Novruz
havası yaşanır.
"Vətəni el-el gəzək" layihəsi çərçivəsində növbəti
səfərimiz qədim söz-sənət beşiyi, zəngin tarixi keçmişə malik, daim narahat
torpaq - Şamaxıya və dolayları sürücülərin gözünə duran, aranlı-dağlı Ağsuya
oldu. Səfər çərçivəsində müxtəlif tarixi məkanlara, sənət ocaqlarına baş
çəkdik, ayrı-ayrı insanlarla, o cümlədən dostlarımızla görüşdük. Bizi
sevindirən məqamlar da oldu, kövrəldən anlar da.
Gəncliyimin şəhəri - Şamaxı
Dağların sinəsində qərar
tutmuş müasir Şamaxı gəncliyimin şəhəridir. Səfər yoldaşım, sənətşünaslıq
doktoru Ziyadxan Əliyevlə bu şəhərdə tanış olmuş, dostlaşmışıq. O şəhərin
təqribən qırx il əvvəlki görkəmi, mehriban insanları, o illərdə baş verən
olaylar bu gün də ürəyimdə yaşayır. Şamaxı rayon qəzetində işlədiyim illərdə,
mən, demək olar ki, aranlı-dağlı bütün kəndləri, üzüm plantasiyalarını,
biçənəkləri, qışlaqları gəzmişəm. İndiki Qobustan rayonu onda Şamaxının
tərkibində idi. Rayon ərazisindəki Taxta yaylağından Hacıqabula yaxın Uduluya
bir günə ancaq gedib qayıtmaq mümkün idi. O illərdə Şamaxı respublikada ən böyük
üzümçülük rayonu sayılırdı. Şəkidən sonra ən çox taxıl istehsal edən də Şamaxı
rayonu idi - 50 min ton. Hara baxırdın ya üzümlük, ya da taxıl zəmiləri
görünürdü. Heyf ki, o plantasiyalar məhv edildi. İndi-indi bəzi ərazilərdə
üzümlüklər boy atır...
Acıdərədən Sabir qəsəbəsinə
doğru yol tutanda Şamaxı Gülüstan qalasının sinəsinə sərilmiş xalıya bənzəyir.
Şəhər son illər xeyli böyüyüb, müasirləşib. Bu təzadlar şəhərinin başına nələr
gəlməyib. Dağıdıcı zəlzələlər, güclü düşmən orduları dəfələrlə şəhəri yerlə
yeksan edib. İndi nəinki Bakıda və
respublikanın bir çox rayonunda, eləcə də qonşu ölkələrdə, xüsusilə Aşqabadda
əslən Şamaxıdan olan nəsillər yaşayır. Nadirqulu xan 1735-ci ildə Şamaxıya
hücum edib, şəhəri dağıdandan sonra indiki Ağsunun bir neçə kilometrliyində
yeni şəhər saldırıb və Şamaxı əhalisinin xeyli hissəsi ora köçürülüb. Şair Zülali
Şirvani səyahətdən qayıtdıqdan sonra öz əzizlərini o şəhərdə tapıb və məşhur
misralarını yazıb:
Qürbətdə deyirdin ki, Zülali, vətənim var,
Ensin gözünə qarə su, Ağsu vətən
oldu…
O vaxtdan şairin bu sözləri
ağsuluların başına, pis çıxmasın, "qaxınc" olub. Təbii ki, şair doğma
ocağı viran qaldığından belə deyib, yoxsa axarlı-baxarlı Ağsunun nəyi pisdir
ki?...
"Bənzərəm bir qocaman
dağa ki..."
Əvvəlcə Şamaxı ilə üzbəüz
qədim qəbiristanlığa getdik. Məqsədimiz böyük şairimiz, ağlar-güləyən Mirzə
Ələkbər Sabirin məzarını və Şirvan
xanlarının dəfn edildiyi Yeddi günbəzi ziyarət etmək idi. Təəssüf ki, Şamaxının
ətəyindən qəbiristanlığa doğru uzanan cəmi 2-3 kilometr yol yordu bizi. Elə
Yeddi günbəzin də bərpaya böyük ehtiyacı var.
Bir neçə il olar ki, şairin qəbirüstü abidəsi yenilənib və həmin
ərazi abadlaşdırılıb. Abidə qiymətli daşdan olmasa da, sadə, orijinal
formadadır və milli ornamentlərlə bəzədilib. Onu da deyim ki, neçə illər əvvəl
şair Gülağa Tənha Sabirin günbəz formalı qəbirüstü məqbərəsini öz vəsaiti
hesabına inşa etdirmişdi.
Qəbiristanlıq hündürdə yerləşdiyindən, Yeddi günbəz tərəfdən Şamaxı
şəhərinin çox hissəsi aydın görünür. Hava xoş və günəşli olduğundan şairin
qəbri üstündə xeyli dayandıq və növbə ilə Sabirin şeirlərindən parçalar
söylədik.
Ziyadxan müəllim "Sabir
təsviri sənətdə" adlı kitabının yaranması ilə bağlı danışdı. Dedi ki,
Sabir yaradıcılığı hər zaman rəssamların ilham qaynağı olub. Görkəmli rəssamlar
Əzim Əzimzadə, Şmerlinq Sabirin şeirlərinə gözəl karikaturalar çəkiblər. Onu da
deyim ki, Sabirin əsərlərinə uyğun rəsmlər çəkmək rəssamdan böyük istedad tələb
edir....
Mən isə şairin məşəqqətli
həyatından bəzi məqamları günün qonaqlarına çatdırdım.
Şirvan xanlığının paytaxtı Ağsu
Rayonun Ülgüc kəndinin
yaxınlığında yerləşən və ağsuluların Xaraba şəhər adlandırdıqları Orta əsr Ağsu
şəhəri Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunda da olduq. Qoruğun rəhbəri, tarix üzrə
fəlsəfə doktoru Fariz Xəlilli bizə belə dedi:
"2010-cu ilin mart ayında "MİRAS” Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai
Birliyinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya
İnstitutunun Ağsu arxeoloji ekspedisiyası professor Qafar Cəbiyev və mənim
rəhbərliyimlə bu şəhər ərazisində qazıntılara başlayıb. 2012-ci ilin dekabr
ayınadək 3 il ərzində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı 1,5 hektar sahə
öyrənilib, şəhərin qala divarı, sənətkarlıq məhəllələri, yaşayış evləri, Cümə
məscidi, hamam, buzxana, su anbarları, su və kanalizasiya xətləri və s. iri
tikililər aşkar olunub. 5 qazıntı sahəsindən 8000-dən çox qızıl, gümüş, mis,
saxsı, şüşə, daş, sümük və s. eksponatlar inventarlaşdırılaraq götürülüb, bir
qismi muzeylərə təhvil verilib, qalanları Orta əsr Ağsu şəhəri Dövlət
Tarix-Mədəniyyət Qoruğunda saxlanılıb.
2011-2013-cü illərdə 3 qazıntı sahəsində 7000 kvadratmetr sahənin
üzəri örtülərək içərisində sərgilər qurulub. Qazıntını əks etdirən kitablar,
jurnallar, filmlər, 3D roliklər, veb-səhifələr hazırlanıb, xaricdə və respublikada
onlarla məqalə və məruzə nəşr edilib. Təkcə 2019-cu ildə 800-ü xarici olmaqla,
8000 nəfər turist Orta əsr Ağsu şəhəri Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunu ziyarət
edib. 2012-ci ildə IV Beynəlxalq Avrasiya Arxeologiyası konfransı, 2014-cü ildə
Mədəni İrsin Konservasiyasında Gənclər Beynəlxalq Konfransı (materialları
Kembric Alimləri Nəşriyyatında nəşr olunub) burada keçirilib.
Orta əsr Ağsu şəhəri Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun
formalaşmasında, öncə qeyd etdiyim kimi, həmyerlimiz, arxeoloq Fariz Xəlillinin
fədakar əməyi böyükdür. Çox xoşdur ki, ötən il oktyabrın 23-də Azərbaycan
Respublikasının Prezidentinin sərəncamı ilə Orta əsr Ağsu şəhəri Dövlət Tarix-Mədəniyyət
Qoruğu elan olunub”.
" Söndü gözlərimdə alışan arzum..."
Bir dəfə yazmışdım ki,
yuxusuzluq sindromu ilə yaşamaq insanı bezdirir, bəzən hətta dəlilik həddinə
çatdırır... Ha çalışırsan ki, hamı kimi yatıb rahatlanasan, amma yuxulaya
bilmirsən. Fikri-fikrə calayırsan, özün özünlə dünən olanı, sabahkı
gözləntilərini də çək-çevir edirsən, nəyi düz, nəyi əyri etdiyini yəqin etməyə
çalışırsan. Dəqiqələr dönüb saat olur. Durub saata baxırsan, görürsən ki, gecə
yarı olub, ancaq bir çimir eləyə bilməyibsən. Qaranlıqda pəncərə qarşısında
oturub könülsüz-könülsüz vaxtsız banlayan ları xoruzların kal səsinə qulaq
asırsan. İşə bax ha, şəhərdə də xoruz saxlayanlar varmış... Deyirsən, onda
keçim mətbəxə, bir xoruzquyruğu çay... (Xoruzun quyruğu məgər qırmızı olur?
Pipiyi qırmızı olur. Bəs niyə xoruzquyruğu deyirlər? ) Əşi, gecənin bu vaxtında
nə xoruzbazlıqdı, yıxıl yat, da! Yenə girirsən yatağa. Gah sol tərəfin üstünə
çevrilirsən, gah da sağ tərəfin, ancaq zəhrimar yuxu qaçaq düşür səndən...
Hardasa bir körpə ağlayır... Yaxın küçələrin birindən bir yük maşını ötüb
keçir...
Ağrılı günlərim idi. Ağsuda, Vəzirxan qardaşımın evində tək qalırdım.
Gündüzlər başımı qarışdırmaq üçün həyətdə ağacları suvarır, təmizlik işləri
görür, sonra da oturub bundan sonra tək-tənha necə yaşayacağımı fikirləşirdim.
Qardaşım başqa rayonda işləsə də, mənə görə tez-tez gəlirdi. Olub-keçənlər mənə
yuxu kimi gəlirdi. Amma gecələr yata bilmirdim. Belə gecələrdə dostlarımdan bir
neçəsi ilə telefonla söhbətləşirdim. Onlardan biri həmyerlim, şair Sabir Sarvan
idi. Onunla qiyabi tanışlığımızın tarixi orta məktəb illərinə təsadüf eləyir.
Hər ikimiz orta məktəbdə
oxuyanda rayon qəzetinə xəbərlər yazardıq. Çox vaxt hər ikimizin imzası,
nədənsə, qəzetdə "S. Məlikov" kimi qeyd edilirdi. Bir-birimizi qəzet
vasitəsilə qiyabi tanıyırdıq. Bəzən sinif yoldaşlarım və müəllimlərim bilmədən
deyirdilər ki, yazını oxudum. Halbuki, o xəbər Sabirin olurdu. Yəqin ki, mənim
xəbərim çıxanda da ona belə deyirdilər. Mən səkkizinci sinfi Ağsu şəhərində
bitirib, doqquz-onu Bakıda oxudum. Sabir isə orta təhsilini rayonun qabaqcıl
təhsil ocağı sayılan Pirhəsənli kənd orta məktəbində başa vurdu.
Sabir aktyorluğu bitirdi. Bir
müddət Lənkəran Teatrında işlədi. Amma şairliyi aktyorluğunu kölgədə qoydu. Az
yazırdı, amma əzbərlənəcək şeirlər yazırdı. Elə bil ürəyi qəm, nisgil üstə
köklənmişdi. Bir dəfə, lap cavan vaxtımızda "Azərbaycan"
nəşriyyatında vestibüldə yanaşı oturmuşduq. Necə oldusa, söhbət eləməyə
başladıq. Söhbətimiz tutdu. "Gənclik" jurnalında redaktor müavini olduğunu
deyən kimi tanıdım onu. Sonra qayıtdıq məktəb illərinə... O vaxtdan arabir
zəngləşir, hal-əhval tuturduq. İllər bizə çox şey verdi, amma zaman ötdükcə
payımıza düşən ən qiymətli şeyləri, ən əziz adamlarımızı əlimizdən almağa
başladı.
Ona da taleyin vaxtsız zərbəsi
dəydi, övlad dağı gördü və ömrünün sonunadək bu itki onu göyüm-göyüm göynətdi:
Bir qəbirdə atam, birində balam,
Daha nə əvvəlim, nə də sonum var.
Söndü gözlərimdə alışan arzum,
Bitdi taleyimdə gedən qovğalar.
Yatmadığımız yay gecələrinin
birində Sabir yaşadığı Sumqayıtdan mənə zəng eləmişdi. Eyvanda ay işığında
oturub Ağsuçayın quru, daşları ağaran yatağına baxa-baxa qalmışdım. Sabir dedi
ki, bilirəm, indi orada gözəl hava var, kaş yanında olaydım, bəlkə darıxmazdım.
Sonra dedi ki, gəl sənə bir şeir oxuyum. Oxudu da:
Vaxtında ölmədim, indi də
gecdi,
Hər nəsə bu ömrü yaşayam
gərək.
Çox da ki gözlərim doyub
dünyadan,
Çox da ki, sinəmdə soyuyub
ürək.
Qarışıb rəngləri, dünyanı
daha,
Təkcə ağ-qaraya bölmək
çətindi.
Ömrüm uzun çəkdi, düşmən
qazandım,
Düşmən qazandınsa, ölmək
çətindi.
Qoymaz gecələri çimir
etməyə,
Bəlkə də o mənnən sayıqdır
ancaq.
Bir gözüm yuxuya getsə də
mənim,
Bir gözüm həmişə oyaq
qalacaq...
Martın 14-ü Sabirin xatirə
günüdür. Yaşasaydı, 64 yaşı olacaqdı. Ancaq elə bilirəm ki, o, elə həmişə cavan
yaşındadır. Sabir ancaq şeirlərində yaşından qoca görünür.
O, şeirlərindəki kimi yaşayıb
vaxtsız, yuxuya həsrətlilər kimi köçdü bu dünyadan. Ürəyimdə kövrək səsi, iki
şeir kitabı qaldı məndə. Özünün yazdığı kimi, O, özünü, dərdini, bu dünya ilə
"alış-verişini" və sözünü şeirə çevirib getdi... Nədənsə, daha çox
yatmadığım gecələrdə arabir Sabir düşür yadıma.
Onun elə şeirləri var ki,
oxuyub dişini-dişinə sıxmalı olursan, dilinə gətirsən, yəqin göz yaşlarını
saxlaya bilməzsən. Görkəmli şairimiz Məmməd Aslan bir dəfə söhbət zamanı
Sabirin öz həyat yoldaşına həsr etdiyi şeirdən bir bəndi söyləyib dedi ki,
etirafın böyüklüyünə baxın ey:
Başıma yağan daşlardan
Saray yapdım, taxt eylədim.
Özüm bədbəxt doğulmuşdum,
Səni də bədbəxt elədim,
Abbas əmimin qızı.
Dostlar məni qırmadılar. Bahar
ovqatlı qış günündə Ağsu dolaylarından enib magistral yolun kənarındakı kənd
qəbiristanlığının alaqapısı ağzında maşından düşüb içəri keçdik. Otlar bir
qarış boy vermişdilər, səhəngsındıran çiçəyini bu yerə elə bil əllə
səpələmişdilər. Lap yola yaxın bir
mərmər başdaşından Sabir sakit-sakit bizə baxırdı.
O gün martın 7-si idi. Həmin
gün bundan sonra mənim yaddaşımda Şirvanın iki böyük şairi - Sabirlər günü kimi
yaşayacaq. Ruhunuz şad olsun, Sabirlər!
Səməd Məlikzadə
Digər xəbərlər
