Rusiyanın “dostları” və “düşmənləri”
Sosioloji
sorğu əsasında analitik təhlil
Hər zaman dəyişən geosiyasi reallıqlar şəraitində
ölkənin dostlarının, strateji müttəfiqlərinin, həmçinin düşmənlərinin müəyyənləşdirilməsi
aktuallıq kəsb edir. Xarici siyasət oriyentirlərinin və geostrateji prioritetlərin
müəyyənləşdirilməsi zamanı ictimai rəyin öyrənilməsi də mühüm rol oynayır. İctimai
rəydə insanların həyat hadisələrinə, siyasi partiyaların, ayrı-ayrı qurumların
fəaliyyətinə münasibəti öz əksini tapır. İctimai rəyi, bilavasitə
formalaşdıran, mövcud qənaətləri dəyişdirən və bəzən də gücləndirən amil və
ünsürlər təsir dinamikalarına görə çox əhəmiyyətlidir.Bu baxımdan, Rusiyada
"dostları” və "düşmənləri” ictimai rəydə öyrənmək məqsədilə növbəti sorğu
keçirilmişdir. Qeyd edək ki, bu tipli sorğular bütün dünyada geniş yayılıb, əsasən
periodikliyi ilə seçilir vəəldə edilmiş datalar əsasında tədqiqatçılar üçün
müqayisəli təhlil aparmaq daha da əlçatan olur.
Sorğunun
metodologiyası
"Levada Mərkəzi” tərəfindən20 - 26 avqust 2020-ci il tarixlərində Rusiya Federasiyasının 50 subyektində, 137 yaşayış məntəqəsində 18 yaşdan yuxarı 1601 nəfər arasında şəhər və kənd əhalisinin reprezentativ seçimi əsasında
ümumrusiya sorğusu keçirilmişdir. Qeyd edək ki, sorğu respondentin evində fərdi
intervü üsulü ilə aparılmışdır. Cavabların bölüşdürülməsi əvvəlki sorğuların məlumatları
ilə birlikdə rəyi soruşulanların ümumi sayına nisbətən faizlə verilmişdir.
Sorğuda 1600 nəfərlik seçim zamanı statistik xəta
(0.95 ehtimalı ilə) keçmir:
50% -ə yaxın göstəricilər üçün 3,4%
25% / 75%-ə yaxın göstəricilər üçün 2.9%
10% / 90%-ə yaxın göstəricilər üçün 2.0%
5% / 95%-ə yaxın göstəricilər üçün 1.5%
Sorğu zamanı
respondentlərə aşağıdakı suallar ünvanlanmışdır:
Rusiyanın ən
yaxın dostu, müttəfiqi adlandıra biləcəyiniz beş ölkəni seçin?(respondentlərə ölkələrin siyahısından ibarət cavab
kartı təqdim olunub və onlar bir neçə ölkəni seçə bilərdi; cavablar 2020-ci
ilin nəticələrinə əsasən azalan üzrə sıralanır; cədvəldə 2020-ci ilin avqust
ayında ≥ 1.5% toplamış ölkələr göstərilir).Əldə edilmiş
nəticələr əsasında tərtib edilmiş diaqrama nəzər salaq.
2020-ci ilin avqustunda keçirilən sorğuya görə ilk
pillələr aşağıdakı şəkildə sıralanıb.
- Belarus 58%;
- Çin 40%;
- Qazaxıstan 35%;
- Ermənistan 17%;
- Azərbaycan 13%.
- Hindistan - 13%
- Suriya - 12%
- Venesuela - 11%
Rusiyanın sadiq dostları arasında Belarus və
Qazaxıstan-ı hər zaman müşahidə edirik. Onlar hər zaman adıçəkilən tədqiqatla
bağlı tərtib olunan siyahının üst mövqelərində yer tuturlar.Keçirilmiş bütün
sorğuların nəticələrini təhlil edərkən bu sıraya 2015-ci
ildənsonra Çin-in də qoşulduğunu qeyd edə bilərik. "Levada”nın sosioloqlarının
hesabatına əsasən belə nəticəyə gəlmək olar ki,Rusiyada ictimai rəydə Ermənistana
münasibət ötən ilə nisbətən 5% aşağı düşüb. Respondentlər rəyinə əsasən ölkəmizin
də ötən ilə nisbətən 3% gerilədədiyi müşahidə olunsa da, Azərbaycan siyahıda
5-ci mövqedədir.
İlk növbədə, Rusiyanın dostları ilə bağlı ictimai rəyin
formalaşmasında rəsmi medianın verdiyi məlumatlarıngüclü təsiri olduğunu qeyd
etməliyik. Amma burada da təzadlı məqamlar var. Məsələn, Rusiya üçün ənənəvi
olaraq dost ölkə kimi olaraq qəbul edilən Serbiyaya ictimai rəydə münasibət 3
ildir ki, çox aşağıdır (cəmi 6%). Mərkəzin keçirdiyi sorğuda Serbiya ilə bağlı ən
yüksək göstərici 2015-ci ildə qeydə alınıb (8%).Suriya və Venesuela məsələsinə
gəldikdə, bu ölkələrçox yaxın zaman kəsiyində gündəmdə idilər, buna görə də
düşünürük ki, rusiyalı respondentlərin dost hesab etdikləri ölkələr siyahısında
ilk sıralarında olmaları dövlət mediasında verilmiş müvafiq qiymətləndirmələrlə
izah oluna bilər.
Maraqlıdır ki, rusiyalı respondentlər hər mənada
tamamilə fərqli olan dövlətlərəeyni münasibət göstərir və onlar arasında bərabərlik
işarəsi qoyur.Burada söhbət Yunanıstan və Monqolustan (3%) və ya Avstriya və
Türkmənistandan (2%) gedir. Belə qənaətə gəlmək olar ki, təbliğat nəticəsində ictimai
şüurda müxtəlif dövlətlərə simpatiya və antipatiyaeyni formada formalaşmır.
Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, rusiyalı
respondentlərin Belarusiyaya münasibəti müasir kütləvi şüurun ən maraqlı
fenomenlərindən biridir.Qeyd edək ki, baş verən siyasi proseslər fonunda
sorğuda Belarusa aid sual da respondentlərə təqdim olunub. Ümumiyyətlə, indi Belarusa necə yanaşırsınız?sualına2020-ci ilin
avqustunda rəyi soruşulanların 34%-i çox yaxşı, 51-i əsasən yaxşı, 6%-i əsasən
pis, 2%-i isə çox yaxşı cavab verib. Eyni zamanda 7% respondent bu suala cavab
verməkdə çətinlik çəkib.
Bununla yanaşı, respondentlərin 41% -nin fikrincə, "Rusiya
və Belarus iqtisadi əməkdaşlığı daha fəal şəkildə inkişaf etdirməlidirlər”. 32%
respondent isə belə düşünür ki, Rusiya və Belarus münasibətləri indiki səviyyədə
saxlamalıdır.
Keçirilmiş sorğuda digər sual aşağıdakı kimi
olmuşdur: Rusiyaya qarşı qeyri-dost, düşmənçilik
əhval-ruhiyyəsində olan hansı beş ölkəni seçin? (respondentlərə ölkələrin
siyahısından ibarət cavab kartı təqdim olunub və onlar bir neçə ölkəni seçə bilərdi;
cavablar 2020-ci ilin nəticələrinə əsasən azalan üzrə sıralanır; cədvəldə 2020-ci
ilin avqust ayında ≥ 1.5% toplamış ölkələr göstərilir).
Mərkəzin builki sorğunun nəticələrinə əsasənrespondentlər
Rusiyanın düşməni mövqeyində ilk pillələrdə aşağıdakı ölkələri görürlər.
- ABŞ 60%
- Ukrayna 35%
- Böyük Britaniya 29%
- Latviya 26%
- Litva 26%
- Polşa 26%
- Gürcüstan 16%
- Almaniya 15%
- Estoniya 11%
Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, sorğuda
"dostlardan” ibarət siyahıda 37, "düşmənlərdən” ibarət siyahıda isə 33 dövlətin
adınarast gəlmək olar. Bu amili sorğunun pozitiv amili kimi qəbul edə bilərik.
Digər tərəfdən, sözügedən tematika üzrə 2006-cı ildən
bəri keçirilən bütün sorğulardan"dost olmayan” ölkələr siyahısına ABŞ başçılıq
edir. Ötənilki sorğuya nisbətən rəqəmlərdə 7% eniş müşahidə olunur.Tədqiqata
görə, respondentlərin yalnız 6%-i ABŞ-a "çox yaxşı”, 36%- i "əsasən yaxşı” ,26%-i
əsasən pis, 20%-i "çox pis” münasibət göstərir.Eyni zamanda 12% respondent bu
suala cavab verməkdə çətinlik çəkib.
Baltikyanı ölkələr, xüsusilə Litva və Latviyanın
uzun müddətdir ki, tədqiq olunan mövzu üzrə siyahıda ən yüksək mövqedə qərarlaşır.Rusiyalı
respondentlərin bu ölkələri, eləcə də Ukraynanı, Böyük Britaniyanı və Polşanı
dost hesab etməmələrinin səbəblərini butədqiqatda müzakirə etməyəcəyik.
Bizim üçün maraqlı olan budur ki,rəyi
soruşulanların 2%-i Azərbaycanı da qeyri-dost ölkə hesab edir. Yeri gəlmişkən,
Ermənistanı da respondentlərin 2%-i düşmən ölkə qismində görür.
İlyas Hüseynov
STM-in
Daxili siyasətin təhlili departamentinin
baş
məsləhətçisi