Rusiya narahatdır

11.11.17 15:30 3749

Postsovet məkanına daxil olan bir sıra ölkələrdə son vaxtlar qəbil edilən qərarlar Rusiyanın müəyyən dairələrində, daha çox imperiya xülyası ilə alışıb-yanan mərkəzlərində narahatlığa səbəb olub. Onların qənaətincə, bu ölkələr keçmiş Çar Rusiyasını, eləcə də sovet dövrünü xatırladan abidə və yaxud hansısa bir hadisəni yaddaşlardan silməyə çalışmamalıdırlar. Hətta bəziləri bunu təhlükəli hal kimi qələmə verməyə çalışır. Həmin dairələri ən çox özündən çıxaran bu yaxınlarda Qırğızıstan prezidenti Almazbek Atambayevin Oktyabr inqilabı ilə bağlı bayram təqvimində dəyişiklik etməsi və qazaxların əlifba islahatları olub. Məlumat üçün bildirək ki, postunun tərk etməyə hazırlaşan prezident A.Atambayev noyabrın 7-nin bundan sonra ölkədə Əcdadların tarixi və yaddaşı günü kimi qeyd edilməsi barədə qərar qəbul edib. Bundan sonra noyabrın 7-8-də həm də 1916-cı ildə yaşanan Türküstan üsyanı zamanı qətlə yetirilən insanların xatirəsi anılacaq. O zaman yerli əhali müharibə zamanı arxa cəbhədə işləmək istəmədiyindən çar hökuməti onların üzərinə qoşun göndərmişdi. Minlərlə insan qətlə yetirilmişdi. A.Atambayevin qəbul etdiyi qərarda göstərilir ki, xalq azadlığa can atmaq istədiyindən bu cür hadisələr yaşanmışdı.

Öz növbəsində Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev də bu istiqamətdə inqilabi addım atıb. Onun imzaladığı sərəncama əsasən, respublika hökumətinə qazax dili əlifbasının latın qrafikasına keçidi üzrə milli komissiya yaradılıb, komissiyaya 2025-ci ilədək mərhələ-mərhələ latın qrafikasına keçidi təmin etmək tapşırılıb. Prezident bildirib ki, latın qrafikasına keçiddə dərin məntiq var: "Bu, müasir texnologiya, mühit və kommunikasiya, həmçinin 21-ci əsrin təhsil və elmindəki proseslərin özəllikləri ilə bağlıdır. Uşaqlarımız məktəb yaşlarından ingilis dili keçir və latın hərflərini öyrənir. Ona görə də gənc nəsil üçün heç bir çətinlik və maneə yaranmamalıdır”.

Qazaxıstan prezidenti məqaləsində qeyd edib ki, 2018-ci ildən yeni əlifbanın tədrisi üzrə mütəxəssislərin və orta məktəblər üçün dərsliklərin hazırlanmasına başlamaq lazımdır. Nazarbayev məqaləsində ilk dövrdə latın qrafikası ilə yanaşı, kiril əlifbasının da istifadə olunacağını qeyd edib.

Qeyd edək ki, keçmiş sovet məkanında hazırda latın qrafikasından Baltika ölkələri, Moldova, həmçinin türkdilli Azərbaycan, Türkmənistan və Özbəkistan istifadə edir. Ancaq ekspertlər hesab edir ki, keçmiş SSRİ-nin tərkibində olan Qazaxıstanın belə bir qərar verməsi Rusiyanı qıcıqlandıracaq və belə də olub. Etiraz edənlər əsas fakt kimi də Qazaxıstanda hazırda 6 milyona yaxın rusun yaşamasını qabardırlar. Qeyd edək ki, qazaxlar müstəqilliklərinin yalnız 25-ci illiyində latın əlifbasına keçidlə bağlı qərar veriblər. Qeyd edilir ki, Rusiya postsovet ölkəsində rus dilinin əsas və rəsmi dil olmasını istəyir. Bu yöndə artıq Rusiyada konsepsiya da var və bunu ölkənin təhsil naziri də açıq şəkildə bildirib. Nazarbayevin addımı isə bu konsepsiyanın reallaşmasında əsas maneəyə çevrilə bilər.

Yeri gəlmişkən, latın əlifbası ilə yanaşı, Qazaxıstanda çar Rusiyası zamanı yaşanan milli-azadlıq hərəkatı hadisələri zəminində yol verilən qətliamlar da diqqət mərkəzinə çıxarılıb. Qırğızıstanda olduğu kimi, Qazaxıstan ərazisində də xalq üsyanları zamanı insanların kütləvi qətliamı yaşanmışdı.

Rusiyanın nüfuzlu "Lenta.ru” portalı Mərkəzi Asiyadakı bu antirusiya ritorikanın səbəblərini araşdırmağa çalışıb. Müsahib kimi də rusiyalı alim Sergey Volkov seçilib. Ekspert maraqlı bir yanaşma ilə çıxış edib. İddia edib ki, Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi mahiyyət etibarilə özünü Rusiya imperiyasının deyil, SSRİ-nin varisi adlandırır: "Bu səbəbdən də postsovet ölkələri çarizmi ittiham etməlidirlər. Lakin Ukrayna və Pribaltika ölkələri məhz indiki Rusiyanın məsuliyyət daşımalı olduğunu iddia edirlər. Bu da düz yanaşma deyil. Ötən əsrin əvvəllərində mübarizə əsasən çarizmə, xalqların müstəmləkə rejiminə qarşı mübarizəsinə həsr olunmuşdu. Bu mübarizə sosial, bir çox hallarda isə milli mübarizə forması alırdı. Bu qiymətləndirmə də heç bir zaman dəyişməyib”. Rus alim iddia edir ki, o zaman heç bir halda milli azadlıq hərəkatının getməsindən söhbət belə gedə bilməz. Onun qənaətincə, üsyanı pantürküst və panislamizm ənənənin yayılmasını istəyən qüvvələr etmişdi.

Yeri gəlmişkən, bir çox postsovet xalqları tək çarizm deyil, SSRİ dövründə kütləvi qətliamlara məruz qalıblar. Ukraynada Qolodomoru misal çəkmək olar. Aclıq illərində milyonlarla insan tələf olub. İndi isə rəsmi Kiyev bununla bağlı məsələ qaldıranda Rusiyada etirazlar qalxır. Eləcə də xalqların deportasiyasını buna misal çəkmək olar. Postsovet məkanında ruslara qarşı ən güclü nifrət Pribaltika ölkələrində qeydə alınıb. Burada hakim olan əsas fikir odur ki, ölkənin bütün bəlaları məhz Rusiyadan və sovetlərdən gəlib. Bu səbəbdən də hər üç ölkədə mütəmadi olaraq antirusiya aksiyaları keçirilir, faşist təmayüllü təşkilatların aksiyalar keçirmələrinə icazə verilir.

Maraqlıdır ki, Rusiyanın digər nəşrləri də Qırğızıstanda prezident qərarı və Qazaxıstanda son vaxtların ən aktual məsələsi olan Kirill əlifbasının latınla əvəz olunmasını da bura daxil edirlər. Onların qənaətincə, N.Nazarbayev bu addımı atmalı deyildi. Rus alimlərin qənaətincə, Qazaxıstanda hakimiyyət hər vəchlə rus təsirindən uzaqlaşmağa çalışır. Elə paytaxt Alma-atanın Astana ilə əvəzlənməsini də bura daxil edirlər. Məsələ ondadır ki, Almatı əksəriyyət tərəfindən az qala rus şəhəri kimi ad çıxarmışdı. Rus analitikləri və müəyyən imperiyapərəst dairələrin gəldiyi qənaət budur ki, çarizm və sovet dövrünü xatırladan nə varsa aradan qaldırılmalı deyil. Lakin istənilən halda tarixdə yaşananlar obyektiv qiymət almalıdır. Baş verənlərə müasir prizmadan yanaşılmalıdır. Hər bir xalq, dövlət üçün prioritet milli özünüdərk hissinin qorunub saxlanılmasıdır və adları yuxarıda qeyd olunan dövlətlər də bu hissi aşılamağa çalışırlar. Təəssüf doğuran isə müstəqil dövlətlərin bu istiqamətdə atdıqları addımlara verilən reaksiyalardır.

Azər NURİYEV