““Qırxlı uşağın üstünə getməzlər” fikri tibbi cəhətdən tam əsaslandırılıb”
Tikilən
binanın möhkəm olması üçün birinci vacib faktor bünövrənin yaxşı olmasıdır.
Çünki dayaq möhkəm olanda, külək-boran ona çox da təsir edə bilmir. İnsan
orqanizmini də bir binaya bənzətsək, sağlamlığın qeydinə uşaq vaxtından
qalınmalıdır. Uşağın sağlamlığının diqqətdə saxlanması isə valideynlərdən asılı
olur. Son vaxtlar isə illər öncə ilə müqayisədə uşaqların tez-tez
xəstələndiyini görürük. Uşaqların sağlamlığı ilə bağlı məsələ ətrafında K.Fəracova
adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun direktoru,baş pediatr Nəsib Quliyevləsöhbətləşdik.
- Əvvəllər uşaqlar ayaq açandan sonra
qardaş-bacılarının yanında böyüyürdülər. İndi valideynlər uşaqların üstündə
"əsir”lər. Amma indi uşaqlar əvvəlkindən daha çox xəstələnirlər. Səbəb nədir?
- Bu
"əsmək” ifadəsini bir az obrazlı hesab edirəm. Biri var məntiqli olaraq uşağın
sağlamlığını diqqətdə saxlayasan, bir də var sadəcə, göstəriş xətrinə uşağın
üstündə əsdiyini nümayiş etdirəsən, reallıqda isə elə olmasın. Valideynin
uşağın üstündə əsməsi o ola bilər ki, dünyaya gətirdiyi övladı təbii mühitdə
yaşasın, təbii məhsullarla qidalanıb böyüsün. Bunu indiki zamanda tətbiq etmək
xeyli dərəcədə çətinləşib. Çünki insan cəmiyyətinin inkişaf istiqaməti heç də
həmişə qənaətbəxş istiqamətə getmir və təbiətin də elə qanunları var ki,
canlılar ona riayət etmədikdə, təbiət onlardan qisas alır. Bu gün uşaqların
qayğısına qalmaq, onların üstündə əsməyin birinci şərti təbii şəraitdə
böyümələrinin təmin olunmasıdır. Əslində bunun üçün nə böyük vəsait tələb
olunur, nə də xüsusi şərait. Amma doğru yolu tutmaq lazımdır.
- Yəqin ki, doğru yoldan çıxmaq üçün atılan ilk
addım uşağa ana südünün verilməməsi
olur...
- Gələcəkdə uşaq dünyaya
gətirəcək ana hamiləlik dövründə, hətta ondan da qabaq körpəsini təbii yolla
qidalandıracağını yəqin etməlidir. Canlı aləmdə yarananların əşrəfi insan
sayılır. Amma insandan başqa təbiətdə elə bir canlı yoxdur ki, dünyaya
gətirdiyi balasına başqasının qidasını versin. Heç görmüsünüz ki, şir, pələng
öz balasına dovşan südü versin? Amma insanlar şüurlu surətdə heyvan südü və
yaxud süni qidalarla uşaqlarını rahat şəkildə qidalandırırlar. Bunu uşağı
dünyada hamıdan çox istəyən, onu dünyaya gətirən ana edir. Biz şüurlu insan
olsaq da, təbiətin qanununu pozuruq. Təbiətin qanununu kimlər pozurlarsa,
təbiət ən azı onlardan qisas alır.
- İndi də keçi südünün uşaqlara
verilməsi dəbə düşüb. "Ana südünü ən yaxşı o əvəz edir” – deyirlər...
- Təəssüf
ki, insanların arasında səhv olaraq belə bir fikir yayırlar. Əslində
bilməlidirlər ki, keçinin südü ana südü ilə müqayisədə inək südündən də çox
uzaqdır. Bəzən pasientlər deyirlər ki, mənim südüm su kimidir, amma keçinin,
inəyin südü ağdır, daha yaxşıdır. Fərq nədir? Bunu pasientə elmi cəhətdən izah
etmək bəzən çətin olur. Amma ən sadə variantla deyim. İnsan, keçi və inək
yanaşı dayansınlar. Onların bir-birinə oxşarlığı nə dərəcədədirsə, südləri də
bir o qədər bənzəyəcək. İnsan südünün tərkibində qan zülalı, heyvanınkında isə
ağlıq yaradan kazeyn zülalı var. Kazeyn zülalı başqa sözlə, keçi zülalı
deməkdir. Bu heyvanlara məxsus olan qida maddəsidir. Biz də onu özümüzə doğma
hesab edirik. Hər bir ana uşağını öz südü ilə bəsləməli, daim onu açıq havada
gəzdirməli, tibb işçilərinin verdiyi məsləhətlərə qulaq asmalıdır. Mühitlə,
iqlimlə asılı elə məsələlər var ki, orada tibb mütəxəssisinin məsləhəti
lazımdır. Necə gəldi uşaq böyütmək olmaz.
- Uşaq vaxtı ana südü ilə normal şəkildə qidalanan
bəzi insanlar bu səbəbdən gec-gec xəstələndiklərini deyirlər. Bu səbəbdirmi?
- Dünyada
bununla bağlı təcrübələr aparılır. Məsələn, süni qida qəbul edənlərdə ishal
xəstəlikləri ana südü ilə qidalananlardan 17 dəfə çox olur. Yaxud, bütövlükdə
süni qidalarla qidalanan uşaqlar arasında bu və ya digər xəstəlikdən ölüm
hadisələri təbii qidalananlardan dörd dəfə çoxdur.
- Uşaqları çox zaman həkimə aparanda qoyulan ilk
diaqnoz immun sisteminin zəif olması ilə bağlı olur. Uşaqların immun sistemi
niyə zəif olur?
- Uşaqlar
dünyaya gələndə onların immun sistemi hələ tam formalaşmır. İmmun sisteminin
yetişməsi üçün orta hesabla iki il vaxt tələb olunur. İki yaşdan sonra uşaq
orqanizminin özündə immun proseslər fəaliyyətə başlayır və özünü idarə edə
biləcək səviyyəyə çatır. Amma öncəki iki il ərzində immun sisteminin
qoruyucuları ana südü vasitəsi ilə uşaqlara passiv yolla hazır şəkildə gəlir.
Bu da təbiətin qoyduğu tələbdir. Uşaq doğulandan iki yaşına qədər immun sistemi
ananın südündən çox asılıdır. Əgər bunu etmiriksə, immun sisteminin
formalaşması pozulur, uşaqları xəstəlikdən qoruyan faktor çatışmır. Obrazlı
desək, infeksiyanın qapıları açıq olur, uşaqlar da ardıcıl olaraq xəstəliklərə
tutulurlar. Ona görə immun sistemi zəif olanda uşaqlar yoluxucu xəstəliklərə
daha tez tutulurlar. İmmun sistemi çatışmazlığına uşaqlar arasında iki
variantda rast gəlinir – onlardan birincisi, anadangəlmədir, ona birincili
immunodefisit deyilir. Bir də var ikincili immunodefisit. Bu zaman isə bu və ya
digər xəstəliyin yaranmasından dolayı immun sistemi zəifləyərək, çatışmazlıq
vəziyyətinə gəlib çatır. Bir də dünyada ən qorxulu xəstəliklərdən sayılan
qazanılmış immun çatışmazlığı sindromu var.İmmun
sisteminin zəifləməsinin qarşısını almaq üçün birinci yol hər şeyin təbii yolla
baş verməsidir. İnsanların, xüsusilə də uşaqların yaşlarına uyğun olaraq ən
təzə hazırlanmış qidalarla və təbii mühitdə, ağ işıqda, günəş, dəniz havası,
qum vannası və s. kimi vasitələrdən istifadə edərək uşaqların yaşamasıdır.
Yanaşma sadədir. Əgər uşaqlar təbii mühitdə böyüyüb inkişaf edəcəklərsə,
onların immun sistemləri də tam şəkildə güclü formalaşmış olacaq.
- Son vaxtlar uşaqların həkimə müraciəti ən çox
hansı problemlərlə bağlı olur?
- Dünyanın praktikası da belədir ki,
uşaqların bizə müraciət etdikləri problemlər sırasında birinci yerdə tənəffüs
üzvlərinin problemləri durur. O da təbiidir. Çünki tənəffüs sistemi qədər
xarici mühitlə açıq kontaktda olan sistem yoxdur. Ona görə təbii ki, burada
xəstələnmə əlamətləri daha çox görünür. Azərbaycanda hazırda uşaqlar arasında
ikinci yerdə neanotal dövrün (çağalıq, yenidoğulma) xəstəlikləri durur.
Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda bununla bağlı 2005-ci ildən başlayaraq indiyə
qədər çoxsaylı dövlət proqramları qəbul edilib, 7 regionda perinatal mərkəz
yaradılıb. Bu gün də Ana və uşaqların
sağlamlığının yaxşılaşdırılmasınadair
2014-2020-ci illəri əhatə edən Dövlət Proqramında neonatoloji xidmətə
xüsusi önəm verilməkdədir. 2015-ci ilin yanvarından Azərbaycanda diridoğulmanın
yeni beynəlxalq meyarlarına keçildi. Bizdə artıq bədən kütləsi 500 qr və ondan
çox, hestasiya yaşı 22 həftə və ondan çox olan bütün dünyaya gələn uşaqlarda
həyat əlaməti görünürsə, onları yardım edərək yaşatmaq üçün bütün tədbirlər
həyata keçirilir. Əvvəllər isə bu göstərici bədən kütləsi 1 kq, hestasiya yaşı
28 həftədən az olmayaraq dünyaya gələn körpələrə aid edilirdi. Bütün bunların
həyata keçirilməsi Azərbaycanda körpə ölümünün ilbəil azalmasına gətirib
çıxarıb. 1992-93-cü illərdə körpə ölümü göstəricisi 30 promilliyə yaxın idi,
indi bu rəqəm 10,2 promilli əhatəsində dəyişir. Amma dünyanın ən çox inkişaf
etmiş ölkələri var ki, orada bu rəqəm 4-5-ə qədər azalıb. Məqsədimiz gələcəkdə
körpə ölümü göstəricisini minimum səviyyəyə çatdırmaqdır.
- Uşaq ölümü əsasən hansı yaş dövründə daha çox
olur?
- Uşaq ölümü ən çox uşaq
anadan olduğu ilk həftə, sonra ilk 40 gün və bir yaşa qədər olan dövrdə olur.
Sonrakı illərdə ölüm göstəricisi azalmağa başlayır.
- 1 yaşa qədər olan ölümlərin səbəbi nələr olur?
- Təbiətə uyğunlaşma
məsələsidir. "Dünyaya uşaq gəldi”ni elə belə demirik. Uşaq ana bətnində olduğu
9 ay ərzində də dünyada olur, amma doğulmayıb, nəfəs almır. Doğulub dünya ilə
uyğunlaşmağa başlayanda artıq dünyaya gəlir. Bizim elin gözəl adəti var ki,
uşaq doğulanda onu anası ilə bir otaqda saxlayırlar, tapşırırlar ki, üstünə heç
kim getməsin. "Qırxlı uşağın üstünə getməzlər”, "Zahının üstünə getməzlər” kimi
adətlərimiz qoruyucu faktorun biridir. Tibbi-nöqteyi nəzərdən tam
əsaslandırılmışdır. Təbiətin qanunu belədir ki, uşaq dünyaya gələndə onun
orqanizmində olan bütün mikrob florası ananınkı ilə oxşar olmalıdır. Bu halda
ana südü onu tam qoruyur. Uşağın ağzında, nəfəs yollarında, dəri səthində,
hətta bağırsaqlarında olan bakteriya ananınkı ilə eyni olmalıdır. Ona görə ana
və uşağı hamıdan ayırırlar ki, uşağın bədənində saprofit və digər mikrob
floralarının formalaşması 40-45 günə başa çatır. Sonra uşaq kimin yanına getsə
qorxusu yoxdur.
- Əvvəllər böyüklərin problemi olan piylənmə indi
uşaqlarda da aktuallaşıb. Hansı səhvlər edilir?
- Uşaqlar arasında bir qisim piylənmə ya
irsi olur, ya da hansısa xəstəliklə bağlı. Bir də uşaqların qidalanmasının
düzgün təşkil olunmaması ilə bağlıdır. Yenə təbiətin qanunlarına gəlirəm.
Təbiət heç zaman bizə indiki kimi hər şeyi hazır verməyib. İş o yerə çatıb ki,
yediyimiz çörək məhsullarının unu da bir neçə növdən ibarətdir. Halbuki bizim
üçün effektli olan odur ki, buğda dəyirmanda üyüdüldükdən sonra ondan çörək
bişirilsin. Amma biz ən yüksək növdə kağız rəngində əldə edilən undan çörək
bişiririk. Bu o deməkdir ki, qida məhsullarını o vəziyyətdə orqanizmə daxil
edirik ki, həzm prosesindən çox asanlıqla keçərək, bədəndə depolaşmaya
başlayır. Bu depolaşmanın də üstünə gəlir uşaqların hipokineziya və
hipodinamiya problemləri. Uşaq orqanizmi yeyib-yatır. Həm lazım olan miqdarda
hərəkət etmir, eyni zamanda qapalı mühitdə yaşayır. Evin içində nə qədər
hərəkət edə bilər ki? Ayaq üstü yeməkləri, konsentrantları, yağlı qidalar və s
səbəblər daxil olmaqla, axırda belə bir problem meydana çıxır.
- Uşaq kök olmayanda sağlam
olmadığını deyirlər...
- Təbii ki tibb işçisi, həkim
olmayan insanlar bəzən belə dərk edirlər ki, hansı uşağın yanaqları ətlidirsə
bədənində depolaşma daha yaxşı gedir, sağlamlıq əlamətdir. Tibb dilində biz ona
paratrofiya deyirik. Bu qidalanma pozğunluğunun bir növüdür. O normal hal
deyil. Uşağının çəkisinin çox olması sağlamlıq deyil, xəstəlik əlamətidir.
Valideynlər bu halla qarşılaşmamaq üçün birincisi, təbii qidalanma mövqeyində
dayanmalı, uşaqlarını təbiətin yaratdığı qida ilə bəsləməlidirlər. Əgər bunu
edə bilmirlərsə, uşaqların qidasını, xüsusilə körpə uşaqların qidasını seçəndə
mütləq mütəxəssislə məsləhətləşməlidirlər. Rayonlardan birindən uşağı yanıma
gətirmişdilər. Maşının yük yerinə də keçi qoyub gətirmişdilər. Mənə deyirlər
ki, keçi südü veririk, dedik birdən uşaq Bakıda qalar. İki dəfə belə hadisə ilə
qarşılaşmışam. Valideyn bunu qəsdən etmir, belə dərk edir. Məlumatsızdırlar,
ona görə də deyirəm ki, mütəxəssislə məsləhətləşsinlər.
Aygün
Asimqızı