Qırğızıstanda 13 nəfər prezident olmaq istəyir
Qırğızıstanda nə az, nə çox 13 nəfər prezidentliyə namizəd kimi
təsdiq edilib. Namizədlər dünəndən etibarən təbliğat kampaniyasına start
veriblər. Proses oktyabrın 13-nə kimi davam edəcək. Maraqlıdır ki, namizədlər
qara piarın qadağan edilməsi və namizədlərin pulla ələ alınması barədə
"centlmen sazişi”ni imzalamaqdan imtina ediblər. Ekspertlər hesab edirlər ki,
respublikada siyasi böhranın baş vermə ehtimalı güclüdür. Qırğızıstanda
vəziyyətin nəzarətdən çıxacağı təqdirdə isə ölkə Əfqanıstanın yolu ilə gedə
bilər. Bu yol klanlara və səhra komandirlərinə qarşı mübarizədən ibarətdir.
Seçkilər bəlli olduğu kimi, oktyabrın 15-nə təyin edilib. 13 namizəd rəsmən
qeydə alıbsa da, onların hamısının finişə qədər davam gətirəcəkləri şübhəli
görünür. Böyük ehtimalla onların bir qismi daha güclü rəqiblər ətrafında birləşəcək.
Qarşıdakı 25 gün ərzində prezidentliyə namizədlərin adlarının daxil olduğu
seçki bülletenlərinin forma və mətni təsdiq edilir. Buna qədər isə
distansiyadan çıxa bilmə riski saxlanılır. Burada iki variant ola bilər –
namizədi yarışmadan məhkəmə orqanları çıxara, ya da onun özü seçkilərdə
iştirakdan imtina edə bilər.
Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədr müavini Abdıcapar Bekmatov
Rusiyanın "Nezavisimaya qazeta” nəşrinə bildirib ki, namizədlərin seçici
bülletenində adının hansı yerdə olması ilə bağlı püşkatma keçiriləcək. Yuxarıda
qeyd olunan "centlmen sazişi” imzalamaq təklifini Mərkəzi Seçki Komissiyası
irəli sürüb. MSK hesab edib ki, seçki dövründə belə bir təşəbbüs prosesin
ədalətli keçməsinə gətirib çıxaracaq. Qırğız politoloq Mars Sariyevin
qənaətincə bu formal bir məsələdir. Lakin seçkiqabağı kampaniyanın gedişində
hər bir namizəd ortaya qara piar ata bilər və bu səbəbdən də bu cür saziş
zəruridir. Lakin MSK-nın təşəbbüsü elə təşəbbüs olaraq qalıb. Faktiki olaraq
bir çox namizəd ona imza atmaq istəməyib. 13 namizəddən yalnız dördü ona imza
atıb. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, cəmiyyət seçki prosesində qalmaqallar və
intriqaların, hətta hakimiyyət uğrunda daha gərgin mübarizənin şahidi olacaq.
Namizədlər artıq proqramlarını seçicilərə çatdırmaq üçün onlarla görüşlərə
başlayıblar. Keçmiş baş nazir, "Ak Şumkar” Partiyasının lideri Temir Sariyev
qısa zaman müddətində iqtisadi sahədə sıçrayış etmək niyyətindədir. Biznesmen,
sabiq fövqəladə hallar naziri, hazırda "Onuqquu-İnkişaf” partiyasına sədrlik
edən Bakıt Torobayev bildirib ki, islahatları özündən başlamaq niyyətindədir.
"Mən bu seçkilərə real layihələr proqramı ilə gedirəm. Bu proqramla altı il
ərzində yeni iş yerləri açmaq və Avrasiya İqtisadi İttifaqının bazarına daxil
olmaq olar”, - deyə o bildirib. Başqa bir sabiq baş nazir, "Respublika”
Partiyasının lideri Omurbek Babanov isə Qırğızıstanı altı il ərzində iqtisadi
cəhətdən inkişaf etmiş on ölkə sırasına daxil edəcəyinə söz verib. Hakim Sosial
Demokrat Partiyasından olan namizəd Sooronbay Jeenbekov hələ ki öz proqramını
təqdim etməyib. O yalnız hazırkı prezident Almazbek Atambayevin kursunu –
siyasi sabitlik kursunu qoruyub saxlayacağını vəd edir. Əsas mübarizə Omurbek
Babanovla Sooronbay Jeenbekov arasında gedəcək. Əksəriyyət Babanovun
proqramının çox güclü və effektiv olduğunu bildirir. O, bütövlükdə korrupsiya
üzərində qurulan sistemin dağıdılması məsələsini qoyub. Proqramında da Sinqapur
və Malayziya baş nazirləri – Li Kun Yu və Mahatira Məhəmmədin təcrübələrini
əsas götürüb. Onların yaratdıqları sistem nəticəsində hər iki ölkə iqtisadi bum
yaşayıb. Bu səbəbdən də qırğız politoloqları seçkilərin ikinci turunu istisna
etmirlər.
Ekspertlər bildirirlər ki, bütün inzibati resurslar Jeenbekova
işləyir. Əgər Sooronbay seçkilərdə qalib gələrsə, bütün aparıcı dövlət
strukturları hakim Sosial Demokrat Partiyasının nəzarəti altında qalacaq.
Jeembekov prezident, Sapar İsakov isə baş nazir olacaq. Almazbek Atambayev isə
böyük ehtimalla siyasətdə qalacaq və bir növ "boz kardinal” funksiyasını yerinə
yetirəcək. Ola bilsin o, hakim Qırğızıstan Sosial Demokrat Partiyasının lideri
kimi də qalsın. Eləcə də parlamentdə ən iri fraksiyasının rəhbəri kimi də
fəaliyyətini davam etdirə bilər. Sonra isə spiker kürsüsünü tuta bilər. "Əgər
Atambayevin ssenarisi baş tutmaya bilərsə və prezident də Babanov olarsa, onda
elit klanlarla hesablaşmaq və məsləhətləşmək gərək olacaq. Bu zaman ortaya
çoxsaylı suallar çıxacaq. Belə ki, bu seçkilərdə elitadaxili konsensus
işləmədi. Hazırda respublika daxilində ilk dəfə elitaların toqquşması müşahidə
olunur. Regional səviyyədə klanlar arasında qarşıdurma gedir. Vəziyyət çox
mürəkkəbdir və münaqişənin baş vermə ehtimalı güclüdür. Qırğızıstanda siyasi
böhranın baş vermə ehtimalı var.
Yeri gəlmişkən, A.Atambayevin özü də xəbərdar edib ki, kütləvi etiraz
aksiyaları təşkil edənlərlə seçkidən sonra mübarizə aparmaq və təşkilatçıları
sərt formada cəzalandırmaq üçün onun vaxtı olacaq. Bununla o, səlahiyyət
müddətinin dekabrın 1-də başa çatmasını nəzərdə tutub. "Bu zaman biz heç kimi
bağışlamayacağıq - mənə inana bilərsiniz”, - deyə prezident ölkə
müstəqilliyinin 26 illiyi ilə bağlı keçirilən mərasimdə bəyan edib. "Mən görürəm
ki, sosial-demokratların rəqibi olan namizədə qarşı hazırda axtarışda olan
siyasətçilər, korrupsionerlər, oliqarxlar və onların nəzarətində olan kütləvi
informasiya vasitələri necə birləşir. Ən təhlükəsi odur ki, indidən seçkilərin
nəticələrinin saxtalaşdırılacağı barədə bəyanatlar verilir. Telekanal və
qəzetlərdə administrativ resurslar mövzusu mütəmadi olaraq qabardılır.
Seçkilərdən sonra hakim partiyanın namizədinin qələbəsi baş verərsə, buna
etirazların təşkil edilməsi planlaşdırılır”, - deyə prezident vurğulayıb.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Qırğızıstanda vəziyyət nəzarətdən
çıxacağı halda, ölkə Əfqanıstana bənzəyə bilər. Oradakı kimi burada da səhra
komandirləri arasında müharibə və klanlararası mübarizə start götürə bilər.
Azər NURİYEV