Qida bizi niyə zəhərləyir?
2016-cı il ərzində Azərbaycanda 625 qida zəhərlənməsi hadisəsi baş
verib, 924 nəfər zərər çəkib. Bu barədə Səhiyyə Nazirliyinin Respublika
Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzinin illik hesabatında bildirilib. Hesabata
görə, ötən il 36 botulizm hadisəsi nəticəsində 55 nəfər zəhərlənib. Qida zəhərlənmələrindən
2 nəfər vəfat edib.
Ötən ilin dekabr ayında isə baş verən 24 qida zəhərlənməsi halı nəticəsində
37 nəfərin zərər çəkdiyi, 3 botulizm hadisəsi nəticəsində 9 nəfərin zəhərləndiyi
açıqlanıb.
2015-ci ilin hesabatında qida zəhərlənmələri ilə bağlı vəziyyət təxminən
eyni idi. Bəs sağlamlığımızda rolu böyük olan qidalar hansı hallarda zəhərlənmələrə
səbəb olur? Zəhərlənmə halının olmaması üçün nələrə diqqət etməliyik? Qida zəhərlənməsinin
ən ağır forması olan botulizm hadisələri də azalmır. Buna əsas səbəb kimi ev şəraitində
hazırlanan turşuları göstərirlər. Problem təkcə budurmu?
"Bir yaşdan aşağı uşağa bal
verilərsə, botulizm yarada bilər”
Terapevt Elnur Rəhimov bizimlə söhbətində
bildirdi ki, qida zəhərlənmələrinin əsas səbəbi saxlanma şəraitinə düzgün riayət
edilməməsidir. O, deyir ki, normal saxlanma qaydalarına riayət olunmursa, bu
zaman istənilən infeksion xəstəlik üçün zəmin yaranır: "Qida zəhərlənməsi ilə
üzləşməmək üçün məhsul alarkən istehsal və son istifadə tarixinə riayət etməli,
alınan məhsulun saxlanma qaydasına fikir
vermək lazımdır. Bəzi məhsullar var ki, qapağı açıldıqdan sonra 24 saat ərzində
istifadə edilməlidir. Sonra olmaz. Amma yenə də istifadə olunur. Bu tipli
hallar problemi artıra bilir. Qida zəhərlənməsi təkcə onunla bağlı deyil. Məsələn,
un və buğdada xəstəlik törədən göbələklər var. Həmin göbələklər orqanizmə düşərsə
və onlar üçün şərait olarsa, bu da qida zəhərlənmələri yarada bilər”.
Qida zəhərlənmələrinin ən təhlükəli forması botulizm hesab olunur.
Buna səbəb olan əsas məqam kimi ev şəraitində hazırlanan turşuların olduğu
deyilir. Amma həkim deyir ki, botulizmi yaradan başqa səbəblər də var: "Təhlükəsizlik
üçün ev şəraitində turşuların hazırlanması zamanı gigiyena qaydalarına riayət
edilməsi vacibdir. Amma bu turşular bağlandıqdan 9 ay keçdikdən sonra istifadə
etmək də düzgün deyil. Botulizm yalnız hansısa turşulardan, yaxud ət məhsullarından
keçən bir şey deyil. Məsələn, bal da botulizm toksinini özündən daşıyan qida əlavəsidir.
Azyaşlı uşaqlarda buna qarşı immunitet olmadığı üçün onlar baldan tez zəhərlənə
bilirlər. Bir yaşdan aşağı uşağa bal verilərsə, botulizm yarada bilər. Bəzən
balı alıb evdə müəyyən bir vaxt saxlandıqdan sonra soyuducuya qoyub saxlayırlar. Amma belə halda bal artıq istifadə
olunmayan məhsul olur. Təkcə ət və ya tərəvəz deyil, arı məhsullarında da
botulizm ola bilər”.
Tərəvəz axar suyun altında yaxşıca yuyulsa...
1 saylı şəhər klinik xəstəxanasının
4-cü yoluxucu xəstəliklər şöbəsinin müdiri Arif Fərəcovla botulizm
hadisələri haqda danışdıq. O bildirdi ki, botulizmi törədən mikroblar
oksigensiz şəraitdə böyüyüb çoxalırlar: "2013-cü ildə 22, 2014-də 26, 2015-də
41, 2016-da 31 xəstə botulizmlə bağlı bizim şöbəyə daxil olub. Ən çox ev şəraitində
konservləşdirilmiş pomidor və yaxud xiyar turşularından zəhərlənmə halları ilə
rastlaşırıq. Əvvəllər qurudulmuş balıq, qurudulmuş ət, hisə verilmiş
kolbasalarla bağlı da bu kimi hallar olurdu. Amma adi kolbasalarda botulizm
olmur. Bu xəstəlik neyrotroksik təsirə malikdir. Gərək vaxtında araşdırılıb
diaqnozu qoyulsun ki, xəstənin həyatını xilas etmək mümkün olsun. Turşu
bankasının qapağı açıldıqdan bir neçə gün sonra istifadə edilməsi zamanı da
botulizmin yaranmasına gəlincə, deyim ki, bu, doğru yanaşma deyil. Əgər tərəvəz
bağlanıb bir müddət oksigensiz şəraitdə qalmasa, onda botulizm yarana bilməz. O
oksigensiz şəraitdə artıb çoxalmalıdır ki, toksini məhsula buraxıb zəhərlənmə
yaratsın”.
A.Fərəcov deyir ki, bu zəhərlənmə zamanı ilkin əlamətlər mədə
bulanması və qusma olur: "Görmə ilə bağlı problem yarana, tor və ya ikili görmə
ola bilər. Udqunmanın pozulması, nəfəsalmanın çətinləşməsi, danışıqda problem
olması da baş verir. Bu zaman ilkin yardım olaraq xəstənin mədə-bağırsağı
yuyulur. Sonra xəstəyə hökmən botulizm əleyhinə zərdab vurulmalıdır. Digər
müalicələr də aparılır”.
A.Fərəcov qeyd etdi ki, poblemi qaçılmaz hesab etmək olmaz, amma səhlənkarlıq
halları çoxdur: "Bəzən xanımlar tənbəllik edirlər. Tərəvəzləri yaxşı yumurlar.
Əslində evdə turşu hazırlanarkən tərəvəz axar suyun altında yaxşıca yuyulsa,
heç bir botulizm törədicisi inkişaf edə bilməz”.
"Sertifikat verən orqan məsuliyyət daşımalıdır”
Azad İstehlakçılar
Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov deyir ki, zəhərlənmələrə səbəb
təkcə ev şəraitində hazırlanan turşular deyil: "İnsan zəhərlənəndə səhiyyə
orqanlarına müraciət edir, onların da ilk gördükləri iş mədənin yuyulmasıdır.
Bu zaman isə artıq fakt itir, zəhərlənmənin nədən yarandığını müəyyənləşdirmək
olmur, açıqlama verilir ki, ev şəraitində hazırlanan turşulardan problem
yaranır. 20 il ərzində sənaye üsulu ilə hazırlanan məhsullardan zəhərlənmə
halının olmasına rast gəlməmişəm. Amma bu cür hallar da olur”.
E.Hüseynov
deyir ki, problemin həlli üçün ilk olaraq qidanın təhlükəsizliyi ilə bağlı
qanun qəbul olunmalıdır: "İkincisi, qidanın təhlükəsizliyini təmin edən xüsusi əlahiddə
səlahiyyətlərə malik dövlət orqanı və QHT-lər müəyyən olunmalıdır. Məsələn,
Yeni Zelandiyada QHT-lərlə dövlət orqanları birgə çalışırlar. Üçüncüsü,
sertifikat verən orqan dövlətdən asılı olmamalı, müstəqil qurum olmalı,
sertifikata görə məsuliyyət daşımalıdır”.
AİB sədri onu da bildirdi ki, zəhərlənmələrin
azalması üçün maarifləndirmə tədbirlərinin də genişlənməsinə böyük ehtiyac var.
Aygün