“Qələmsiz yazılanlar” – Rəşad Məcidin müqaviməti
İstanbulda, Türk Ədəbiyyatı
Vəqfində keçirilən təqdimat mərasimindən qeydlər
"23 Noyabr, saat
14:00” – bu qeydi bir həftə öncədən yaddaş dəftərçəmə yazmışam. Həmin gün Rəşad Məcidin yeni kitabının İstanbulda, Türk
Ədəbiyyatı Vəqfində təqdimatı olacaq. Onun "Qələmsiz yazılanlar” kitabının
Türkiyədəki oxucular, araşdırmaçılar tərəfindən necə qarşılanacağını
səbrsizliklə gözləyirəm. Evdən Vəkfin binasına gələnə qədər bu çoxsəsli,
çoxmillətli şəhərdə onlarla fərqli dildə danışan adamların səsini eşidirəm və
ana dilimdə uzun-uzun söhbət etmək üçün darıxdığımı anlayıram... Binanın
pilləkənlərini yavaş-yavaş qalxarkən uzaqdan tanış bir səs eşidirəm. Beynimdə
bir səs "Rəşad müəllim buradadır” deyir. Görüşürük.
Biz söhbət edirik, bu arada
toplantı zalı dolur. Bir nəfər yaxınlaşıb Rəşad müəllimin burada
olub-olmadığını soruşur məndən. Elə bilirəm, müəllimin tanışıdır, amma sonra
məlum olur ki, yoldan keçərkən binanın çölündəki afişanı görüb. Beləcə, onu şəxsən
tanıyanlar və sadəcə mətinlərindən tanıyan oxucular bir-bir gəlirlər... Tədbiri
giriş sözüylə açan Türk Ədəbiyyatı Vəqfinin başqanı Sərhad Kabaklı Azərbaycan
Yazıçılar Birliyi ilə olan sıx münasibətlərindən, Rəşad Məcidin şair, jurnalist
kimi fəalliyyətindən danışır. Sonra isə onun bioqrafiyasının ən mühüm
məqamlarından söz açır. Kitabın redaktoru yazıçı Bəxtiyar Aslan çıxışının
əvvəlindəcə vurğulayır ki, Rəşad Məcidin sadəcə Türkiyə üçün yox, bütün Türk
Dünyasıyla bağlı gördüyü çox önəmli işlər var: "O, Azərbaycanda jurnalistika
sahəsində yeniliklər yaratmış bir qəzetçidir.
"525-ci qəzet” sadəcə xəbər
qəzeti deyil, bir ədəbi məktəbdir. Yəni bizim bu Vəqfdə bir araya gəlib etmək
istədiklərimizi Rəşad Məcid qəzet vasitəsilə etməkdədir. Bu qəzetdə həm gənc
yazarların, həm də ölkənin önəmli imzalarının dəyərli yazıları
yayımlanmaqdadır. Bununla yanaşı o, həm də şair və nasirdir. Bu gün burada
təqimatını keçirdiyimiz "Qələmsiz yazılar” həm də ədəbiyyata yeni bir janr
təklifidir. Bəlkə də, bütün dünya ədəbiyyatına bir təklifdir. Bu kitabdakı
yazılar qələmlə yox, klaviatura ilə yazılıb. Sosial mediadakı paylaşımların
ədəbiyyata təsiri haqqında çox danışılır. Bu mövzu hazırda dünyanın
gündəmindədir. İndi biz "fast food” dönəmi yaşayırıq. Qaçaqaç içindəyik. Beləcə,
ədəbiyyata ayrılan vaxt da azalır. Bəs bu sürət əsrində insanlar ədəbiyyat
ehtiyacını necə qarşılayacaq? Qərbdə qısa hekayə janrının inkişafı bu suala bir
az cavab verir. Yəni əlli-yüz sözlə yazılan hekayələr bu qaçaqaç içində
rahatlıqla oxumaq üçün uyğundur. "Qələmsiz yazılanlar” da bir az qısa
hekayələri xatırladır. Amma buna sadəcə qısa hekayə demək çətindir. Bunların
içində aforizmlər də var və bəzi hissələri gündəlik kimi oxumaq da olar.
Gələcəkdə Rəşad Məcidin həyatıyla bağlı araşdırma ediləndə bu qeydlər önəmli
bir mənbə olacaq. Bu mətnlər yazarın hansı gün nəyi düşündüyünün, hara
getdiyinin ipuclarını verir. Beləcə, sosial media üzərindən ədəbiyyat tarixi də
yazmaq olar. Kitaba yazdığı ön sözdə akademik İsa Həbibbəyli bu yazıları
Qobustan qayalarındakı rəsimlərilə əlaqələndirir. Orijinal bir yanaşmadır. Bir
adamın qaya üzərinə rəsm çəkməsi və ya damğa vurmasını bir neçə mənada yozmaq
olar.
Əvvəla, həmin adam "mən burada yaşadım” mesajını verir, sonra isə "bu
coğrafiya mənə aiddir” deyir. Ona görə buna ciddi yanaşmaq lazımdır. Onsuz da
simvollarla danışmaq bizi sonradan sənət tarixinə aparıb çıxaracaq. Rəşad
Məcidin bu qeydləri də sadəcə bir sosial media paylaşımı deyil. Bunlar gələcəyə
olan bir mesaj və eyni zamanda yeni bir janr yaratmaq istəyidir. Bu kitabın
içində esse də var, aforizm də, gündəlik də, xatirələr də... Qısası, bu kitabda
ədəbiyyat və sosyologiya adına araşdırılacaq önəmli məsələlər var”. Kitabı
Türkiyə türkcəsinə çevirmiş yazıçı və tərcüməçi İmdat Afşar ‘Qələmsiz
yazılanlar”ın Türk Dünyasında misli görülməmiş bir kitab olması səbəbilə Türk
Ədəbiyyatı Vəqfinin təşkil etdiyi bu görüşü son dərəcə önəmli işlərdən biri
kimi dəyərləndirdi. İmdat Avşar kitabın dəyərini daha yaxşı anlamaqdan ötrü
çağımız üçün dəyişikliyin nə qədər önəmli olmasını vurğuladı: "Gün keçdikcə
öyrəşdiyimiz dəyərlər, sistemlər dəyişməkdədir.
Sürətli bir çağda yaşayırıq.
İstər-istəməz hamımız bu dəyişmənin içində yer alırıq və zamanla adaptasiya
oluruq. Xüsusən texnologiya inanılmaz bir sürətlə inkişaf edir. Məsələn, 20 il
öncə istifadə etdiyimiz o böyük telefonlar indi haradadır? Hər şeyin bir son
istifadə tarixi var. Var olan bütün texnoloji cihazların, insanların,
düşüncələrin, sənətin, ədəbiyyatın son istifadə tarixi var. Bir zamanlar
fotoaparat çıxarkən rəssamlar narahat idi. Onlar anladılar ki, fərqli bir yol
tutmalıdırlar. Beləcə fiqurativ rəsmlərdən abstrakt rəsmlərə keçildi. Bu
nümunələrin sırasını uzatmaq olar. Qısaca demək istəyirəm ki, dəyişiklik
qaçılmazdır. Bir zamanlar qalın romanlar yazılırdı, amma indi dövr başqadır. Bu
sürət çağında ədəbiyyatın yeni bir yol tapması, zamana uyğunlaşması lazımdır.
Bu girişdən sonra Rəşad Məcidin "Qələmsiz yazılanlar” kitabına gəlirəm. Yəqin
burada oturan hər kəsin sosial media hesabları var, hər gün internetdən istifadə
edirik. Amma bu yenilik içində biz çox şeyin fərqinə varmadıq. Məsələn, Rəşad
Məcidə qədər sosial mediada yazdıqlarımıza fərqli bir ədəbi janr olaraq baxa
bilmədik. Onun əsas uğuru bundadır ki, bu dəyişikliyi yazar zəkasıyla duydu və
belə bir kitab yazdı. Bu kitab, məncə, ədəbiyyat dünyasında yeni polemikalara
səbəb olacaq. Kitabda Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatına, mədəniyyəti və
ədəbiyyatına dair çox dəyərli yazılar oxuyacaqsınız. Biz indi bunun
nəzəriyyəsindən ətraflı olaraq danışa bilmirik, çünkü bu janr yenidir. Zamanla
ədəbiyyat nəzəriyyələri bunun haqqında yazacaq. Gələcəkdə bəlkə kimsə Rəşad
Məcidin facebook statuslarına yazılan şərhləri toplayıb yayınlayacaq, hər şey
ola bilər. Mixi yazıdan qələmsiz yazılanlar dövrünə gəlmişik. Rəşad Məcidin sosial
medianı ədəbi məkan olaraq görməsi önəmli bir faktordur.
Bir daha müəllifi
təbrik edirəm”. Həm Bəxtiyar Aslanın, həm də İmdat Avşarın sosial media və
ədəbiyyat haqqındakı analtik düşüncələri "Qələmsiz yazılanlar”ın önəmini
oxuculara daha ətraflı çatdırdı. Bu fikirlər ədəbiyyatdan çox fəlsəfəylə
bağlıydı. Zalda əyləşənlər arasında İstanbulda yaşayan filosof Səlahəddin
Xəlilov da vardı. Kitab haqqında o da fikirlərini bölüşdü: "Rəşad Məcidi öncə
jurnalist kimi tanımışam. Onun rəhbərlik etdiyi "525-ci qəzet”in
müəlliflərindən biri olmuşam. Bizdə qəzetlər çoxdur, ancaq bu qəzetin
ictimasi-siyasi, mədəni mühitdə böyük rolu var. Bu qəzet xüsusən gənc
yazarların ilk tribunasıdır. Qəzet əslində, zamanın nəbzini tutmaqdır. Bu gün
diqqətlə baxsaq, görəcəksiniz ki, cəmiyyətdə ən çox tanınan imzalar
jurnalistlərdir. Bəlkə də, zamanın ab-havasını onlar daha yaxşı duyduqları üçün
bu belədir. Rəşad Məcidin də əsas məziyyətlərindən biri zamanın ruhunu duya
bilməsidir. O, zamanın içindən baxaraq həyata, cəmiyyətə dəyər verir.
Jurnalistikanın çevikliyi ilə ədəbiyyatın yaradıcılıq gücünü uğurlu şəkildə
sintez edir. Həm klassik müəlliflərlə, həm də gənclərlə yaxşı anlaşır. Gənclik
ruhla bağlıdır, zamanla ayaqlaşmaqla, zamanla iç-içə olmaqla bağlıdır. Əgər sən
hələ də 40-50 il öncəki kimi düşünür, o şəkildə yazırsansa gənc sayıla
bilməzsən.
Məsələn, bizim böyük yazıçımız Anarın tez-tez Yazıçılar Birliyinin
sədrliyindən getməsini istəyənlər olur. Elə bilirlər ki, gənc biri o posta
gəlsə, böyük dəyişikliklər olacaq. Yanılırlar. Anar zamanın ruhunu duyan,
zamanın nəbzini tutan böyük yazıçıdır. Bu mənada mən Anarı gənc hesab edirəm.
Demək istəyirəm ki, Rəşad Məcid keçmiş, indi və gələcək arasında körpü rolu
oynayır. Bu kitabı da klassik ədəbiyyata, geçmişə yönələn inkar yox, alternativ
olaraq dəyərləndirirəm. Bu alternativi alqışlayıram, müəllifi təbrik edirəm”.
Zalın Rəşad Məcidə olan sevgisi aşkar hiss edilir. Onu tanıyanların,
oxucularının qəribə bir enerjisi var. Elə bil hamı onun haqqında fikir
bildirmək, nəsə demək istəyir. Amma vaxt məhduddur. Ona görə son iki nəfərə söz
veriləcəyini deyir İmdat Avşar. Hamı maraqla o iki nəfərin kim olacağını
gözləyir. Söz tanınmış yazar və tərcüməçi Yasemin Bayere verilir: "Həyat
yoldaşımın işinə görə biz uzun müddət Bakıda yaşadıq. Bu illərdə Azəbaycan
Yazıçılar Birliyi ilə yaxşı münasibətlərimiz oldu. Rəşad Məcidlə də Bakıda
keçirdiyimiz illərdə tanış olduq. Yanılmıramsa, Rəşad Məcidi Türkiyə türkçəsinə
tərcümə edən ilk mən oldum. "Sular Güneşe Şarkı Söylerken” kitabında beş
nasirin hekayəsini tərcümə etdik. Bu kitabda onun "10 sentyabr” hekayəsi yer
aldı. Burada "525-ci qəzet” haqqında çox danışıldı. Mənə görə bu qəzet bir
ensiklopediyadır. Bu qəzetdə Azərbaycanın çox böyük alimləri, yazarları,
siyasət adamları yazıblar.
Qəzetin ictimai və ədəbi baxımdan güclü bir duruşu
var. Yadımdadır ki, qəzetin şənbə sayını o zaman da hər kəs maraqla gözləyirdi.
Qısacası, Rəşad Məcidi tanıdığım, oxuduğum və tərcümə etdiyim üçün çox
məmnunam. "Qələmsiz yazılanlar” kitabıyla ədəbiyyata yeni bir janr gətirdiyi
üçün ona təşəkkür edirəm”. Mən də daxil olmaqla zalın gözü sonuncu çıxış edənin
kim olacağını axtarırdı, birdən adımı eşitdim. İndi bu yazını yazarkən, sözsüz
ki, öz çıxışıma əlavələr edə, dediklərimə bir az da "bəzək vura” bilərəm. Amma
bu davranışı doğru hesab etmirəm və lentdəki səsimi yazıya köçürürəm: "Hamı
"525-ci qəzet”dən danışdı, ədəbi məktəb olaraq dəyərləndirdi. 2013-cü ildə
mənim də yolum bu qəzetdən keçdi. Burada çox şey öyrəndim, həyatımın önəmli bir
dönüş nöqtəsi oldu. Həqiqətən bir məktəb oldu mənim üçün. Mən və mənim mənsub
olduğum ədəbi nəsil Rəşad Məciddən, onun qəzetindən çox şey öyrəndik. Bu
kitabıyla da Rəşad müəllim hamımızdan gənc olduğunu göstərdi. Qəzetdə çap
olunmağa başlayandan bu silsiləni maraqla oxuyurdum. İndi toplu halda oxumaqdan
zövq aldım. Həm içindəki düşüncələr, həm də forma olaraq bu kitab bizə önəmli
yol göstərdi”. Kitab təqdimatlarında ən çox gözlənilən çıxış müəllifin olur.
Əsəri haqqında başqalarının fikirlərini eşitdikdən sonra müəllifin onu necə
dəyərləndirəcəyini, deyilənlərlə razılaşıb-razılaşmadığını bilmək üçün diqqətlə
dinləyirik: "İstanbula ilk dəfə otuz il öncə gəlmişəm. Bu şəhərin otuz il əvvəl
mənim üçün mistik bir ovqatı vardı, bu gün də İstanbul o ab-havanı qoruyub
saxlayır.
Əvvəllər bu Vəqfin binasının önündən dəfələrlə keçmişəm. Son illərdə
isə Türk Ədəbiyyatı Vəqfiylə xoş münasibətimiz yarandı və bura mənim üçün
doğmalaşdı. Keçən ilin baharında biz burada Anar müəllimin 80 illik yubileyini
keçirdik və çox gözəl görüşlərimiz oldu. İndi isə burada kitabım çap olunub,
onun təqdimatına yığışmışıq. Düşünürəm ki, bu kitab – "Qələmsiz yazılanlar”
mənim müqavimətimdir. İndi dövr dəyişir, yazı arxa plana keçir, informasiyanın
ötürülmə forması dəyişir, virtual dünya həyatımızın ayrılmaz hissəsinə
çevrilir. Bir dəfə özəl bir şirkətdə işləyən gənc bir mühəndislə söhbət edərkən
dedi, otuz il sonra indiki ixtisasların əksəriyyəti qalmayacaq. Mən ona dedim
ki, bilmirəm hansı ixtisaslar qalacaq, ya yox, amma yazı həmişə qalacaq. Necə
ki, qədimdə Qobustan qayalarına yazırdılar, biz də bəyaz bir yer tapıb oraya
yazacağıq. Tez-tez Cek Londonun "Dünyada yaradıcılıq ləzzətindən üstün ləzzət
yoxdur” sözünü xatırlayıram. Bir gözəl cümlənin, əsərin nöqtəsini qoyanda
aldığın zövqü və gücü heç nəylə müqayisə etmək olmaz. Əgər bu sürətli dəyişmə
dövründə biz köhnəyiksə, Məmməd Arazın sözlərilə desək, od kimi, su kimi
köhnəyik. Və ya Kamal Abdullanın "Ən yaxşı yeni ən yaxşı unudulmuş köhnədir”
dediyi mənada köhnəyik. Yadımdadır, 1998-ci ildə qəzetlərin kağız variantının
yoxa çıxacağını müzakirə edirdik. O vaxt inanmazdım, amma indi sosial media bu
barədə məni ciddi düşündürür. Bu mənada deyirəm ki, "Qələmsiz yazılanlar” mənim
müqavimətimdir. Bu kitabımla göstərmək istədim ki, forma nə qədər dəyişirsə
dəyişsin, biz yenə bunun ən yaxşısını edə bilərik. Bir zaman mobil telefonlar
yeni çıxanda bizdən əvvəlki nəsil bu cihazlardan istifadə etmək istəmirdi. Bir
tədbirdə telefon uzun-uzun zəng çalanda hamı bir-birinə baxdı. Heç kəsin
gözləmədiyi anda məlum oldu ki, bu bizim ustadımız, böyük jurnalist və alim
Şirməmməd Hüseynovun telefonudur. Ustad dedi ki, indi bu texnologiyanı
bilməsən, zamanla uyğunlaşa bilməyəcəksən, geri qalacaqsan. Yəni forma nə qədər
dəyişirsə dəyişsin, biz bu dəyişimin içində sevdiyimiz işi, yazını qoruyub
saxlayacağıq. Bu sürət əsrində gün ərzində baş verənlərə böyük məqalələr
yazaraq münasibət bildirməyə vaxt yoxdur. İndi bunu sosial mediada
paylaşdığımız kiçik mətinlər, analizlər əvəz edir. Artıq bizdən aslı olmadan
özünüifadə forması dəyişib.
Bu düşüncələrdən yaranan kitabın yazılmasına məni
ən çox həvəsləndirənlərdən biri akademik İsa Həbibbəyli oldu. Onun
ədəbiyyata yeni janr gətirməyimlə bağlı dediyi xoş sözlər məni daha da
həvəsləndirdi. Kitabımın nəşrinə görə böyük ənənəsi olan bu Vəqfi yaşadan
Sərhat Kabaklıya, həm bu kitabı çevirdiyinə, həm də Azərbayan ədəbiyyatından
çoxsaylı tərcümələrinə görə İmdat Avşara, kitabın redaktoru Bəxtiyar Aslana və
çıxış edən, mənim haqqımda, kitab barədəfikirlərini bölüşən hər kəsə təşəkkür
edirəm. Bu gün burada iştirak edən jurnalistlərə də dərin minnətdarlığımı
bildirirəm.” Beləcə, tədbir başa çatır. Rəşad müəllim oxucuları üçün kitab
imzalayır. Sonra Gülhanə parkında dolaşmağa çıxırıq. O əsnada bir oğlan
yaxınlaşıb: "Salam, Rəşad müəllim” - deyir. Rəşad müəllim oğlana baxıb onu
tanımağa, bu simanı nə zaman, harada gördüyünü xatırlamağa çalışır. Amma
alınmır. Çünkü bu oğlan sadəcə hansısa bir tanış deyil. O, oxucudur. Adını
bilmədiyimiz, üzünü görmədiyimiz, oxuması üçün kitablar yazdığımız oxucu! Hər
oxucu kimi o da şəkil çəkdirmək istəyir sevimli yazarıyla. Və birdən kənarda
dayanan kişiyə əl edib çağırır. "Atamdır - deyir, - sizi gördük, çox sevindik,
istədik ki, sizinlə şəkil çəkdirək”. Tanış bir simayla qarşılaşmağın mümkünsüz
olduğu bu on altı milyonluq şəhərdə bir oxucu yazarıyla qarşılaşdı. Ədəbiyyatın
bizi dünyanın hər yerində doğmalaşdırdığı hissinə olan inamımız bir qədər də
artdı.
Ramil ƏHMƏD