Qan təzyiqinizi ölçdürürsünüzmü?
Ailənizdə, yaxın
qohumlarınızda və ya tanışlarınızın arasında
hipertoniyalı çox insan var. İnsanlarda hipertoniyanın ortaya çıxmasında
bəzi amillər önəmli rol oynayır. Məsələn, yaşlanma, köklük, genetik amillər, şəkərli diabet, az hərəkətli və ya oturaq həyat tərzi, spirtli içkilərin çox
içilməsi, çox duzlu qidalarla qidalanma, çox az çəkidə doğulmaq, stress, depressiya
və sair kimi amillər bir sıra insanlarda hipertoniyanın ortaya çıxmasının ən önəmli
səbəblərindəndir. Hipertoniyanın yaranmasının
95 faizinin səbəbi məhz
bu amillərdir. Daha sadə olaraq
bu şəkildə izah edim. Bir insanda bu amillərdən hər hansı birisi varsa, o
insanda həyatının hansısa bir dönəmində hipertoniya xəstəliyinin ortaya çıxma
riski yüksək olur. Hipertoniya xəstəliyinin
ortaya cıxmasında genetik amillər da önəmli rol oynayır.
Aparılan araşdırmalar nəticəsində hipertoniya xəstəliyinin 30-50 faizində
genetik amillərin rol oynadığı, yəni 30-50 faizinin genetik yolla keçdiyi müəyyən
olunub. Atasında və ya anasında hipertoniya olan bir insanda həyat boyunca
hipertoniyanın ortaya çıxma riski 2-2,4 dəfə artır. Hipertoniya adətən genetik amillərlə
ətraf mühit amillərinin birgə təsiri ilə ortaya çıxan bir xəstəlikdir. Bunu sizə
daha sadə şəkildə belə izah edim. Bir insanda genetik olaraq hipertoniyaya
meyillilik varsa, bəzi amillərin (stressli həyat tərzi, siqaret çəkmək, spirtli
içkilərdən istifadə etmək, çox duzlu qidalarla qidalanma, köklük, diabet,
oturaq həyat tərzi və s.) təsiri ilə bu insanlarda hipertoniyanın ortaya çıxma
riski artar. Ona görə də ata və ya anasında hipertoniya olan bir insanın qan təzyiqi
normal olsa belə, o, həyatının sonraki illərində hipertoniyanın ortaya çıxma riskini
azaltmaq üçün mütləq sağlam həyat tərzi
keçirməlidir. Ata və ya ananızda hipertoniya olmasa belə,
mütləq sağlam həyat tərzi keçirməlisiniz.
Bəzi
dərmanları içdiyiniz zaman qan təzyiqiniz
qalxa bilər
Gündəlik
həyatda tez-tez içilən bəzi dərmanlar müvəqqəti
olaraq qan təzyiqini qaldıra
bilir. Məsələn, bəzi ağrıkəsici dərmanlar,
depressiya müalicəsində istifadə
edilən bəzi dərmanlar, qrip əleyhinə içilən dərmanlar, arıqlamaq
üçün içilən dərmanlar, steroidlər və s. kimi dərmanlar.
Hipertoniyanız olsun və ya olmasın, bu
dərmanları içmək məcburiyyətindəsinizsə, diqqətli
olmalısınız.
Hipertoniya niyə önəmli xəstəlikdir?
Hipertoniya ürək
çatışmazlığına, infarkta, ürək-damar tıxanmalarına, beyin qanaxmalarına, aorta
damarının yırtılmasına, xroniki böyrək çatışmazlığına səbəb olur. Hipertoniyası olan bir insanın ürək-damar xəstəliyinə
(infarkt keçirmə və ya damarların
daralması) tutulma riski bu xəstəliyi olmayan bir insandan ikiqat daha çoxdur. Hipertoniyalı
xəstələrə dərman yazmağımızın, yəni müalicə etməyimizin məqsədi təzyiqlərini nəzarətdə tutub bu cür xəstəliklərin
ortaya çıxma ehtimalını azaltmaqdır.
Kimlər
qan təzyiqini mütəmadi ölçdürməlidir?
Hal-hazırda dünyada bir milyarda yaxın
hipertoniya xəstəsi var. 2020-ci illərdə bu rəqəmin 1,5 milyarda yaxınlaşacağı
gözlənilir. Məsələn, 2005-2008-ci illər arasında aparılan br araşdırma nəticəsində Amerika Birləşmiş Ştatlarındakı yetkin
insanların 29-31 faizində hipertoniyanın olduğu
müəyyən edilib. Türkiyədə isə bu
rəqəmin 31,8 faiz olduğu bildirilir. Hipertoniyanın bu qədər çox
yayılmasının ən önəmli səbəbləri qidalanma tərzinin pis olması, ətraf mühit amilləri
və yanlış həyat tərzidir. Təbii ki, genetik amilləri də söyləmək lazımdır. Ona
görə də hər bir insan mütəmadi olaraq qan təzyiqini ölçdürməlidir. 18 yaşından
sonra hər kəs üç ildən bir, 40 yaşdan sonra isə ildə bir dəfə qan təzyiqini
ölçdürməlidir. Ancaq kök insanlar və yuxarı qan təzyiqi 130-140 və ya aşağı qan
təzyiqi 85-90 arasında olan hər bir insan artıq 18 yaşından etibarən ildə bir dəfə
qan təzyiqini ölçdürməlidir.
Evdə qan təzyiqini ölçərkən nələrə diqqət etmək lazımdır?
Evdə qan təzyiqinizi
ölçərkən mütləq oturub 5 dəqiqə istirahət etmək, sonra qan təzyiqinizi ölçmək
lazımdır. Təzyiqinizi ölçdüyünüz qolunuzu paltarınız sıxmamalıdır. Yemək
yeyilmiş isə təzyiq yeməkdən 2-3 saat, çay və ya kofe içdikdən və ya siqaret çəkdikdən
isə 30 dəqiqə sonra ölçülməlidir. Biləkdən və ya barmaqdan ölçən cihazlarla qan
təzyiqinin ölçülməsini məsləhət görmürük. Ancaq elektronik qol cihazları ilə
qan təzyiqi ölçülə bilər. Qan təzyiqinizin
yuxarısı 140 və ya yuxarısı normal olsa
belə, aşağısı 90-ın üstündədirsə, mütləq həkiminizə müraciət edin.
Hipertoniyanın müalicəsi ömür boyu
olmalıdır?
Bəzi istisnalar
olmaqla, hipertoniya adətən ömür boyu davam edən xəstəlikdir və buna görə də
müalicəsi də ömür boyu davam etməlidir. Hipertoniyası olan bir insan üçün önəmli
olan sadəcə dərman içmək deyil. Önəmli olan dərman içdiyi zaman xəstənin təzyiqinin
nəzarətdə olub-olmamasıdır. Məsələn, xəstələrin bir qismi təzyiq düşürücü dərmanlar
içdiyi halda qan təzyiqi hələ də yuxarı olur, yəni nəzarətdə olmur. Üstəlik təzyiqləri
yüksək olduğu halda belə, heç nədən gileylənmirlər. Belə olduğu halda xəstələrin
aldığı mualicənin faydası olmur. Hipertoniyası
olan bir insanın şəkərli diabeti, ürək çatışmazlığı, xroniki böyrək çatışmazlığı
olsun və ya olmasın, daha öncə infarkt və ya insult keçirsin və ya keçirməsin,
müalicəylə yuxarı qan təzyiqi 140, aşağı qan təzyiqi isə 85-in altında olmalıdır. Əyər bu insanlar həkimin yazdığı dərmanı içdikləri halda qan təzyiqləri
bu rəqəmlərin üstündə isə, mütləq həkimlərinə müraciət etməlidirlər. Ancaq hipertoniya xəstəliyindən
başqa heç bir xəstəliyi olmayan, yaşı 80-dən
yuxarı olan və dərman içən hipertoniyalı
insanların yuxarı qan təzyiqinin 150-ə qədər olmasına icazə veririk.
Sadəcə olaraq dərman
içmək kifayətdirmi?
Sadəcə
olaraq dərman içmək kifayət deyil. Dərman
içməklə bərabər yaşam tərzində də dəyişiklik etmək lazımdır. Bunlardan ən önəmlisi
duz istifadəsinin azaldılmasıdır. Gündə maksimum 5 qr (bir mürəbbə qasığı qədər) duz istifadə
etmək lazımdır. Ən önəmlisi, duz qaynağı olan turşulardan və konservləşdirilmiş
qidalardan çox istifadə edilməməli, mümkün olduqca uzaq durulmalıdır. Ayrıca hisə
verilmiş, qurudulmuş ət və ət məhsullarından da uzaq durulmalıdır. Spirtli
içkilərin müəyyən miqdardan çox içilməsi
həm hipertoniya xəstəliyinə tutulma riskini artırır, həm də hipertoniya xəstələrində
təzyiqin daha yüksək olmasına səbəb olur.
Əsla siqaret çəkilməməli, kök
insanlar arıqlayaraq ideal çəkilərində qalmalı və mütəmadi
şəkildə idmanla məşğul olmaq lazımdır.
Uzman doktor Yalçın
Velibey
Kardiologiya uzmanı