Pantomimanın balığı azadlığına qovuşdu
Uzun müddət idi ki, yolumu Pantomima
Teatrından salmırdım. Teatrın direktoru, əməkdar artist Elman Rəfiyevin məni
yeni tamaşaya dəvət etməsi bu ayrılığa
son qoydu. Açığını deyim ki, ilk olaraq tamaşanın adı - "Mənim balığımsan” - mənə
maraqlı gəldi. Düşündüm ki, indi yəqin teatrın o kiçik səhnəsində bir dəniz
qızı-su pərisi gələcək və biz bu qızın sevgi hekayəsinə qonaq olacağıq. Ancaq
şahidi olduğum mənzərə isə tamam başqa oldu. Düzdür, bu hekayənin içində dəniz də
var, balıq da ... amma nə hekayə həmin hekayə deyil, nə də gördüklərimiz. Canlı
sənət növü olan teatrda ifaçılardan başqa canlı balıq da iştirak edirdi. Bəli,
balaca bir akvariumda, kiçik, qırmızı balıq. Sanki balıq bilirdi ki, o səhnəyə
çıxıb, bunun üçün üzü tamaşaçılara tərəf dönmək lazımdır. Tamaşaçıya arxa
çevirmək düzgün deyil. Necə də olsa səhnənin tozunu qəbul edib, yəqin ondandı...
Bu, ondan irəli gəlir ki, xalq
artisti Bəxtiyar Xanızadə hər bir yeniliyə açıq bir insandır. Biz bu teatrda nə
qədər yeniliklərin şahidinə çevrilmişik. Yenilikdən söz düşmüşkən, sizə Pantomima
Teatrında olan yenilikdən yazının sonunda daha ətraflı məlumat verəcəm.
Yenə o səhnə və
pantomimçilər...
Tamaşa Elnur Rzayevin
"Mənim balığımsan” əsəri əsasında səhnələşdirilib. Tamaşanın quruluşçu
rejissoru Bəxtiyar Xanızadədir. Musiqi tərtibatı Səbinə Hacıyevaya məxsus olan
tamaşanın rəssamı Sənubər Səmədovadır.Səhnədə dekorasiya deyilən
bir şey yoxdur - rəngli çətirlər, qızılı yarpaqlar və o məşhur balıq... Elə
Pantomima Teatrının da özəlliyi bundan ibarətdir. Dekorasiyasız, sözsüz öz məharətini
göstərirsən və nə demək istədiyini tamaşaçıya çatdırırsan. Bu qədər bəsit(mi?).
Əslində bu teatrın tamaşaçısı olmaq da asan məsələ deyil. Çünki heç də hər kəs
səhnədə yaşananların nə anlam daşıdığını və hansı proseslərin baş verdiyini anlaya
bilmir. Hər insan burada öz ruhunun qidasını tapa bilmir. Həmin səbəbdən, bəzən
deyirlər ki, teatra daha çox ziyalı təbəqə gedir. Bu artıq başqa bir mövzunun
müzakirəsidir.
Və insan doğulur
Beləliklə... dəniz səsi
eşidilir. Hamilə bir qadın dəniz sahilində peyda olan kiçik bir stulda
əyləşərək akvariumdakı o qızılı balığı oxşayaraq xəyala dalır. Ana obrazında
teatrın istedadlı aktrisası Səbinə Hacıyevanı görürük. Bu an ananın bətnindəki
körpə hərəkət edir, işıqlar sönür və ananın övladı dünyaya gəlir. Hadisələr də
elə bundan sonra başlayır. Tamaşa bu ana ilə övladın yaşam prosesindən bəhs
edir. Övladı dünyaya gələndən sonra ananın həyatı dəyişir. Dünyaya yeni bir
can, yeni bir insan gəlir. Bu insanın həyatı rənglərlə nümayiş olunur. Doğulan
körpənin ətrafında müxtəlif çətirlərin sahibi olan insanlar – aktyorlar Səbirə
Həsənova, Elxan Şahalıyev, Leyla Atayeva, İbrahim Tağıyev - gəzir. Qoruyucu qismində tamaşaya daxil olan
aktyorlar körpəni qoruyur, onun həyatında müəyyən yer tuturlar. Onlar özlərini
əllərində tutduğu rəngli çətirlərlə ifadə edirlər. Sanki rənglərin dili ilə
danışırlar. Müəllif bununla demək istəyir ki, hər birimiz insanıq. Bu dünyada
hər birimizin həyatına müəyyən insanlar daxil olur. Hər bir insanın öz dünyası
və öz rəngi var. Onlar bizim dünyamıza öz rəngi ilə baxırlar. İnsanlar həyatımıza ayrı-ayrı çətirlərlə
daxil olurlar. İndi deyəcəksiniz bəs burda balıq nə funksiya daşıyır? Əksər valideynlər
uşaq vaxtı övladlarını ceyrana, marala, balığa və digər varlıqlara bənzədirlər.
Belə bənzətmələrin tez-tez şahidi oluruq. Bu deyimlər valideynlər tərəfindən
təkrarlandıqca uşaqların daxili dünyası, sanki o deyimlərlə möhürlənir. Mövcud
yanaşmalar uşaqları bəzən dünyalarını o tərzdə görmək istəyinə həvəsləndirir.
Səhnə əsərinin məğzi belədir ki, hər bir varlığa öz adı ilə yanaşılmalıdır.
İnsan
böyüyür...
Tamaşada uşağın böyümə
mərhələləri əks olunur. Bu mərhələni isə teatrın aktyoru Beyrək Rüstəmov canlandırır. Uşaq dünyanı rənglərlə
anlayır. Rejissor onun rənginin payız olduğuna üstünlük verir. Bu oğlan dünyanı
pəmbə eynəklərlə görür. Rənglər onun həyat qaynağına çevrilir. Bu rəngdən o
rəngə sanki qanad çalıb uçur. Yerə
səpələnmiş, qızılı yarpaq. Tamaşada Ana nədənsə həmişə övladının yanında olmur.
O, sanki bir xəyal kimi gəlir, baxır və gedir. Bəzi məqamlarda anası həqiqətən
də onun həyatına gəlir. Ani olaraq həyatına bir yön verir. Ancaq o bu həyatda
daimi deyil.
Müəllif Elnur Rzayevlə
söhbətimizdə bizə ananın insan həyatında nə qədər önəmli bir yer tutuğunu
deyir: "Həyatda ən doğma insan olan ana
bizim həyatımızın bir parçasıdır. Ancaq müəyyən məqamdan sonra o bizim həyatımızda
olmur. Xəyal olaraq həyatımıza daxil olur. Burada da onun kimi”.
"Mənim balığımsan”
Yeniyetmə oğlan böyüyür,
əvvəllər əlində oyuncaq deyib oynatdıqlarından indi sənət əsərləri
yaradır. Bu obrazı isə müəllifin özü - Elnur
Rzayev canlandırır. Yaratdığı əsərləri yaşayır. Düzəltdiyi qadın heykəlini anasına
bənzədir. O, hər hansı qadın obrazını anasının timsalında yaradır. Ona sarılır,
onunla öz dünyasında rəqs edir. Kim bilir, bəlkə də onu sevir. Ancaq ömründə
elə məqamlar olur ki, bu gənci mühit sıxır. Onun həyatının hər bir anında akvarium
və o balaca balıq yanında olur. Bəzən rejissor bu akvariumu boş göstərir. Balıq
akvariumdan yoxa çıxır. Balıq quruda nümayiş olunur. Bu gənc o balığı əlinə
alır, balığın çırpındığını hiss edir. Və həmin an gəncin özü də balıq kimi
çırpınmağa başlayır, bəlkə də həyatla, yaşadığı cəmiyyətlə razılaşmır. Onu yalnız
anası sakitləşdirir.
Pantomima Teatrının özəlliyi
də budur. Digər teatrlarda iştirakçı dərdini dilə gətirir, nə istədiyini deyir.
Bilirsən ki, bu insanın dərdi nədir, harası ağrıyır, dərmanı kimdədir. Ancaq Pantomima
Teatrında isə səhnədəki qəhrəman dərdini dillə deyə bilmir. Elə sadəcə üsyan
edir, çırpınır. Nələrisə dəyişmək istəyir. Kim bilir bəlkə də dəyişir də.
Tamaşada qəhrəman özünü balaca
akvariumda boğmağa çalışır. Özü də "könüllü” şəkildə... Cəmiyyətdən, insanlardan
qaçan bu şəxs başını balaca bir akvariuma salır, nəfəs almaqda çətinlik çəkir.
Bu an anası göy çətiri ilə gəlir, baxır və gedir. Sadəcə dilində bir kəlmə ilə
ona baxıb pıçıldayır "Mənim balığımsan”.
Bəlkə də tamaşadan tamam
başqa bir anlam meydana gəlir, ancaq mən bu gənci balığa bənzədirəm. Ana isə bütün
analar kimi fədakarlıq edir. Balasını bu əzabdan qurtarır. Belə ki, az əvvəl
sizə dediyim Pantomima teatrındakı yeniliyin şahidi oluruq. Səhnə boşalır və
diqqət ekrana kəsilir. Artıq biz hadisələri ekrandan izləyirik. Ana az əvvəl
səhnədə olan akvariumdakı balığı dənizin sahilinə aparır və balığı dənizə
buraxır. Balıq dənizin ümmanına qərq olur və gözdən itir. Qadın həsrətlə onun
arxasınca baxır. Ancaq oğlana nə olur... orası müəmmalı qalır. Görəsən o, bir
balaca akvariumun içində boğuldumu,
görəsən o da ailə qurub, xoşbəxt ailə sahibi oldumu, görəsən o da bir ata
oldumu? Bəlkə o da balıq kimi azadlığına qovuşdu? Bəlkə elə akvariumun
kənarında canını tapşırdı? İşıqlar yandı və aktyorlar bir-bir səhnəyə çıxdı. Tamaşaçıların alqışı ilə qarşılanan
aktyorların ifası həqiqətən də gözəl və bu alqışa layiq idi.
Alqışlarla aktyorları
kulisə yola saldıqdan sonra teatrın qapısına tərəf yol alırıq. Qeyd edim ki,
mən bu tamaşaya rəfiqəmlə gəlmişdim. Tamaşa bitdikdən sonra onu bir qədər qəmgin
gördüm. Səbəbini soruşdum. Bildirdi ki, o bu tamaşada öz oğlu ilə gələcəyini görüb. Hətta oturub hönkür-hönkür
ağlamaqdan özünü güclə saxladığını da gizlətmədi. Ancaq istərdim həyat
insanlara qarşı bu qədər qəddar olmasın. Tamaşadakı balıq kimi hər insanın
taleyi xoşbəxt sonla bitsin.
Xəyalə Rəis