Pambıqçılıq 200 min insanı işlə təmin edib - Fotolar
Həyata keçirilən
məqsədyönlü siyasət nəticəsində bu sahədə gəlirlər zənciri yaradılıb
Azərbaycanda kənd
təsərrüfatıiqtisadiyyatın aparıcı sahələrindən biridir. Bu sahənin gəlir
gətirən əkin növləri sırasında pambıqçılıq xüsusilə fərqlənir. Məlumat üçün
qeyd edək ki, Qafqazda, xüsusilə Azərbaycanda pambıq Qədim Şərq ölkələri,
əsasən İran vasitəsilə yayılıb. Mingəçevirdə, Bərdə, Naxçıvan, Beyləqan, Gəncə,
Şəmkir və sair kimi şəhərlərdə pambıqdan parça hazırlanıb xaricə ixrac edilməsi
faktdır. XVII əsrdən Azərbaycandan Rusiyaya pambıq ixracı daha da genişlənib.
XVIII Mil-Muğan və Şirvan düzlərində geniş pambıq sahələri olub. XIX əsrin əvvəllərindən
etibarən Quba və Bakı əyalətlərində də pambıqçılıq inkişaf etdirilib. 1830-cu
illərdən Azərbaycanda Misir və Amerika, həmçinin yerli Mazandaran və İrəvan
pambıq sortları becərilib. Şimali Azərbaycanın Çar Rusiyasına birləşdirilməsindən
sonra, xüsusən XIX əsrin sonlarından ölkəmizdə pambıqçılıqinkişaf edib və
əmtəə xarakteri daşıyıb. Ötən əsrin əvvəllərində Rusiyanın toxuculuq
sənayesinin mahlıca ehtiyacının artması isə Azərbaycanda pambıq əkini sahəsini
bir qədər də genişləndirib. 1913-cü ildə pambıq əkini sahəsi 100 min hektardan
çox, pambıq istehsalı 65 min ton olub.
1981-ci ildə pambıq tədarükü 1 milyon tona çatdırılıb
Azərbaycan Demokratik
Cümhuriyyətinin qurulması və ondan sonrakı ildə digər sahələrlə bərabər,
pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi hökumətin iqtisadi siyasətində prioritet
vəzifə olsa da milli hökumətin süqutu, ölkənin işğala məruz qalması bu
istiqamətdə görüləcək işləri yarımçıq saxlayıb. Sovet hakimiyyəti illərində isə
Azərbaycanda pambıqçılığı inkişaf etdirmək üçün bir sıra tədbirlər həyata
keçirilib. Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 1969-1982-ci
illərdə Azərbaycan müttəfiq respublikalar arasında geridə qalmış yerlərdən ən
qabaqcıl yerlərə ucalıb, ölkə əhalisinin rifah halı böyük dərəcədə
yaxşılaşdırılıb. Misal üçün, ümummilli lider Heydər Əliyev 1969-cu ildə birinci
katib seçiləndə Azərbaycanda 200 min hektarda pambıq əkilib və 300 min tona
yaxın məhsul götürülüb. O dövrdə məhsuldarlıq orta hesabla 15 sentner
səviyyəsində olub. Ancaq 1980-ci illərin əvvəllərində məhsuldarlıq artıb,
pambıq tədarükü sabit surətdə təqribən 800 min ton səviyyəsində olub. Pambıq
əkinində hektardan məhsuldarlıq 1979-cu ildə 30,8, 1980-ci ildə 35,4, 1981-ci
ildə 35,9 sentner təşkil edib. 1981-ci ildə ölkədə pambıq tədarükü 1 milyon
tona çatdırılıb.
1993-cü ildə bu göstərici 280 min tona düşüb
XX əsrin sonlarında
Azərbaycanın müstəqilliyini yenidən bərpa etməsi, beynəlxalq bazarlara çıxış
üçün yeni imkanların yaranması kənd təsərrüfatının digər sahələri kimi,
pambıqçılığın daha da inkişaf etdirilməsinə səbəb ola bilərdi. Lakin siyasi
hakimiyyətdə təcrübəsiz şəxslərin yer alması, AXC-Müsavat cütlüyünün düzgün
kadr seçimi edə bilməməsi, rüşvət-korrupsiya hallarının, vəzifə kürsüsü uğrunda
mübarizənin geniş vüsət alması Azərbaycanda siyasi, iqtisadi, hərbi böhran
yaradıb. İqtisadiyyatın gəlirli sahələrindən biri olan pambıqçılıq effektivliyini
itirib, illərlə formalaşan ənənə tədricən unudulmağa doğru istiqamət alıb. Əgər
1991-ci ildə Azərbaycanda pambıq istehsalı 500 min ton olmuşdusa, 1993-cü ildə
bu göstərici 280 min tona düşmüşdü.
İldən-ilə pambıq istehsalının artırılmasına başlanılıb
Ulu öndər Heydər Əliyevin
xalqın təkidli tələbi ilə yenidən hakimiyyətə gətirilməsindən sonra
Azərbaycanda aqrar islahatlar həyata keçirilib ki, bu da kənd təsərrüfatının
bütün sahələrinin inkişafına şərait yaradıb. Düzdür, aqrar islahatlardan sonra
pambıqçılıq müvəqqəti olaraq tənəzzülə uğrayıb. Amma zamanla fermer
təsərrüfatlarında ildən-ilə pambıq istehsalının artırılmasına başlanılıb.
Prezident İlham Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etməsindən sonra ölkəmizdə pambıqçılıq
daha sürətlə inkişaf etməyə başlayıb. Dövlət başçısı İlham Əliyev ölkədə pambıq
istehsalının yenidən sovet dövründəki səviyyəyə qaldırılacağını bəyan edib. Həyata
keçirilən tədbirlər nəticəsində bu sahədə ciddi uğurlara imza atılıb. Əgər 2015-ci
ildə cəmi 18 min hektarda pambıq əkilib, 35 min ton məhsul tədarük edilmişdisə,
2016-cı ildə 51 min hektarda pambıq əkilib, 89 min ton pambıq tədarük olunub. 2017-ci
ildə 136 min hektarda pambıq əkilib, 207 min ton məhsul götürülüb.
Hektardan məhsuldarlıq artaraq 29,4 sentner olub
Prezident İlham Əliyevin
2017-ci il 13 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan
Respublikasında pambıqçılığın inkişafına dair 2017–2022-ci illər üçün Dövlət
Proqramı”nın qarşıya qoyduğu vəzifələrin layiqincə yerinə yetirilməsi ölkəmizdə
pambıq istehsalını artırıb. Bu proqramın qəbul edilməsində əsas məqsəd
pambıqçılığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi və bu sahədəki problemlərin
aradan qaldırılması idi. 2018-ci ildə 132 min hektarda pambıq əkilib, 233 min
ton pambıq istehsal olunub. Hektardan məhsuldarlıq artıb və 17,6 sentnerə
qalxıb. 2019-cu ildə isə ən optimal variant təsdiqlənərək, 100 min hektarda
pambıq əkilib və 294 min ton məhsul götürülüb. Hektardan məhsuldarlıq artaraq
29,4 sentner olub. Bu, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12,1 faiz çoxdur.
Bir məqamı da vurğulamaq yerinə düşər ki, əvvəllər pambığın becərilməsi,
toplanması və satışı ilə müxtəlif təşkilatlar məşğul olub. Bu da pərakəndəliyə
gətirib çıxarıb. Ancaq Prezident İlham Əliyevin irəli sürdüyü tələbləri rəhbər
tutularaq "Azərbaycan Sənaye Korporasiyası” ASC-nin təsisçiliyi ilə 2018-ci il
mayın 25-də "Azərpambıq Aqrar Sənaye Kompleksi” MMC fəaliyyətə başlayıb.
Beləliklə də bu sahədəki pərakəndəlik aradan qaldırılıb. Onu da əlavə edək ki,
pambıq texniki bitki olsa da, onun toxumundan - çiyiddən emal olunmaqla, ərzaq
üçün yağ və heyvandarlıq üçün qüvvəli yem də istehsal olunur. "Azərpambıq Aqrar
Sənaye Kompleksi” pambıq istehsalı,
tədarükü, emalı və emaldan alınan məhsulların, yəni pambıq mahlıcı, texniki
çiyid, pambıq yağı, köməkçi məhsullar, çiyid cecəsinin satışı ilə məşğul olur. Yüksək
səviyyədə rafinə olunmuş pambıq yağı və digər məhsullar daxili və xarici
bazarlarda satılır ki, bütün bunlar da pambıqçılığın daha da inkişafına səbəb
olur.
Fermerlərə güzəştli kreditlərin verilməsi
Ümumiyyətlə, pambıqla
məşğul olan fermerlərə güzəştli kreditlərin verilməsi, pambıqtəmizləmə
zavodlarında təmir-bərpa, sazlama işlərinin aparılması, müasir texnologiya
əsasında yeni pambıqtəmizləmə zavodunun inşa edilməsi, dövlət dəstəyi
nəticəsində son üç il ərzində 15 min 700 texnikanın, o cümlədən 400-dən çox
pambıqyığan kombaynın alınması pambıqçılığın inkişaf etdirilməsində mühüm rol
oynayıb. 2016-cı ildən pambığın hər kiloqramına görə istehsalçılara dövlət
tərəfindən 10 qəpik subsidiya verilməyə başlanıb. 2015-ci ildə pambığın
satınalma qiyməti 41 qəpik, 2016-2017-ci illərdə 50 qəpik idisə, 2018-ci ildən
bu rəqəm 65 qəpiyə qaldırılıb. Bu kimi həvəsləndirici tədbirlərlə yanaşı, pestisidlər
güzəştlə verilməyə başlanıb. Hər hektara güzəştlər 10 manatdan 50 manata
qaldırılıb. Gübrələr üçün güzəştlər 100 manatdan 150 manata qaldırılıb. Bütün
bu tədbirlər Azərbaycanda ənənəsi olan pambıqçılığın əvvəlki şöhrətinin özünə
qaytarılmasına səbəb olub.
Əsas vəzifə sadəcə pambıq ipliyi deyil, son məhsul ixrac etməkdir
Dekabrın 19-da Prezident İlham Əliyevin yanında pambıqçılıq mövsümünün yekunları və 2020-ci ildə görüləcək
tədbirlər ilə bağlı keçirilən müşavirədə çıxış edən dövlət başçısıpambıqçılığın inkişafı istiqamətində indiyə qədər görülən işlərdən geniş söhbət
açıb. O, pambıqçılığın çox gəlirli kənd təsərrüfatı sahəsi olduğunu xüsusilə
qabardaraq, Azərbaycanda həyata keçirilən məqsədyönlü siyasət nəticəsində
pambıqçılığın sadəcə gəlirli sahəyə çevrilmədiyini, eyni zamanda gəlirlər
zəncirinin yaradıldığını vurğulayıb: "Pambıq ixracyönümlü məhsuldur. Mahlıcı
satmaq üçün bazar axtarmaq lazım deyil, dünya birjalarında satılır. İndi hər
bir ölkənin istehsalçıları qarşısında duran əsas məsələlərdən biri də bazara
çıxışlardır. Çünki bazarlar da məhdudlaşır. Bir çox ölkələr öz tələbatını
daxili imkanlar hesabına ödəməyə başlayıblar. İdxaldan asılılığı azaltmaq təkcə
bizim siyasətimiz deyil, bir çox ölkələr bu yolla gedirlər. Bizim ənənəvi
bazarlarımızın yerləşdiyi ölkələr əgər gələcəkdə öz tələbatını daxili resurslar
hesabına təmin edəcəklərsə, biz haraya mal satacağıq və nəyi satacağıq. Pambıq
o məhsullardandır ki, bunun üçün bazar axtarmaq lazım deyil. Birja var və
birjada satılır. Əgər yığımdan son məhsula qədər bu zənciri yaratsaq, onda hər
bir zəncirin sonunda əlavə dəyər formalaşacaq. Beləliklə, bu işlərə cəlb edilən
əmək qüvvəsi daha da böyüyəcək və gəlir daha da artacaq. Biz hazırda bu işin
ilkin mərhələsindəyik. Ancaq buna baxmayaraq, deyə bilərəm ki, bu ilin doqquz
ayında pambıqçılıq fermerlərə və şirkətlərə, ümumiyyətlə, Azərbaycana 111
milyon dollar gəlir gətiribdir. Yəni, 111 milyon dollar dəyərində məhsul, o
cümlədən 87 milyon dollarlıq mahlıc, 22,5 milyon dollarlıq pambıq ipliyi və 2
milyon dollarlıq pambıq yağı ixrac edilib. Eyni zamanda, pambıqçılıq
sənayesinin tullantılarından heyvan yemi kimi də istifadə olunur. Bu rəqəmlər
onu göstərir ki, biz hazırda mahlıc ixrac edirik. Ancaq əsas vəzifə sadəcə
pambıq ipliyi deyil, son məhsul ixrac etməkdir”.
İqtisadi dividentlərlə bərabər, böyük sosial əhəmiyyət
Mövzu ilə bağlı "Kaspi”
qəzetinə açıqlama verən Milli Məclisin İqtisadi
siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Aydın Hüseynovpambıqçılığın inkişaf etdirilməsinin iqtisadi dividentləri ilə bərabər, böyük
sosial əhəmiyyət daşıdığını diqqətə çatdırıb. O, pambıqçılığın əməktutumlu kənd
təsərrüfatı sahəsi olmasını xatırladaraq, bu sahədə yüz minlərlə vətəndaşımızın
çalışdığını söyləyib. Millət vəkilinin sözlərinə görə, Prezident İlham Əliyev
də pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində hər hansı qərar qəbul
edərkən məhz sosial amili diqqət mərkəzində saxlayır: "Cənab Prezident İlham
Əliyevin yanında keçirilən müşavirədə Azərbaycanın pambıqçılıq sahəsində ilbəil
atdığı addımlar, əldə etdiyi nailiyyətlər sadalandı, ölkə başçısı real
mənzərəni konkret faktlarla ortaya qoydu, müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına
müvafiq tapşırıqlar verdi. Çünki, bu sahənin inkişaf etdirilməsi strateji
əhəmiyyət daşıyır. Dövlət başçısının da vurğuladığı kimi, Azərbaycanda 20
rayonda pambıq əkilir və bu rayonlarda 200 minə yaxın insan işlərə cəlb edilir.
Bu, elə o sayda iş yeri, o sayda əhalinin məşğulluğunun təmin olunması
deməkdir. Əgər nəzərə alsaq ki, indi bizim rayonların əhalisi orta hesabla
təqribən 100-150 min, maksimum 200 min nəfər təşkil edir, o zaman 20 rayonda
200 minə yaxın iş yerinin yaradılmasının hansı əhəmiyyətə malik olduğunu aydın
təsəvvür etmək olar. Cənab Prezidentin də söylədiyi kimi, hər rayonda orta
hesabla 10 min insan ancaq pambıqçılıqla məşğul olur. Bu isə rayonlarda
işsizliklə bağlı problemlər uğurla həll olunmasına mühüm töhfə verir”.
Kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafı daha da genişləndirməlidir
Milli
Məclisin deputatı Elman Məmmədov da hesab edir ki, ulu
öndər Heydər Əliyevin böyük səyləri nəticəsində sovet Azərbaycanında
pambıqçılıq böyük inkişaf yolu keçib. E.Məmmədov deyib ki, həmin dövrdə
ölkəmizdə kənd təsərrüfatının bütün sahələri, xüsusilə də pambıqçılıq sahəsində
böyük nəticələr əldə olunub: "Əldə olunan uğurlar nəticəsində həmin dövrdə bu
sahədə məşğul olan çox sayda şəxs orden və medallarla təltif olunub. Son 16
ildə isə ölkəmizdə Prezident İlham Əliyevin kənd təsərrüfatının inkişafına
göstərdiyi qayğı və diqqət, qarşıya qoyulan tələblər nəticəsində böyük
nailiyyətlər əldə olunub. Qazanılan nailiyyətlər həm kənd təsərrüfatı ilə
məşğul olan şəxslərin maddi durumunun yaxşılaşmasına, həm də məşğulluğun
artırılmasına müsbət təsir göstərir. Bir neçə il bundan öncə dövlət başçısının
qarşıya qoyduğu əsas məqsədlərdən biri ölkəmizin şaxələndirilmiş iqtisadiyyatla
inkişaf etdirilməsi idi. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında bildirib
ki, Azərbaycan təkcə neft-qaz sahəsi ilə kifayətlənməməli, ölkədə kənd
təsərrüfatı sahəsi inkişaf etdirilməlidir. Bu məqsədlərə çatmaq üçün dövlət
tərəfindən verilən subsidiyaların, yaradılan şəraitin bəhrəsi artıq pambıqçılıq
sahəsində də özünü büruzə verir. Lakin bu uğurlarla kifayətlənməməli, dövlət
başçısı İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, kənd təsərrüfatı sahələrinin
inkişafını daha da genişləndirməliyik”.
Alpər
TURAN