Nitq və eşitmə məhdudiyyətli insanların dili-ağzı olan xanım - Çətin peşə
Valideynləri
nitq qüsurlu olduğundan bu dili öyrənmək məcburiyyətində qalıb. Dili yaxşı
bildiyindən, ətrafındakı nitq və danışma məhdudiyyəti olan insanlar təklif edib
ki, surdo-tərcüməçi olsun. Zaman keçdikcə bu işə marağı artıb və ətrafındakıların
motivasiyasından sonra işin incəliklərini öyrənməyə başlayıb, sənətə daha dərindən
yiyələnmək üçün qrammatikanı incələyib. Yalnız bundan sonra tərcüməçiliyi işinə
çevirib. Müsahibimiz "Lider” televiziysının "Səda” informasiya proqramının surdo-tərcüməçisi
Yeganə Tağızadədir.
Y.Tağızadə
deyir ki, ölkəmizdə surdo-tərcüməçilər olsa da, dili dərindən bilmirlər: "Nitq
qüsurlu insanlar çox həssasdırlar. Onların dilini gərək yaxşı başa düşə,
anlayasınız. Onlar sizin həqiqətən onları başa düşdüyünüzü hiss etməlidirlər.
Çünki onların hissi çox güclüdür. Bu işdə təkcə surdo-tərcüməçi yox, həm də nitq
və eşitmə məhdudiyyəti olanların psixoloqu, dili-ağzı olursan”.
Səmimi,
inadkar, kinli
Nitq və
eşitmə məhdudiyyətli insanları təsvir edən həmsöhbətimizin sözlərinə görə, bu
cür insanlar çox əsəbi olurlar: "Onları bəzən həkimlər, polislər başa düşmür.
Fikirlərini çatdıra bilməyəndə də əsəbiləşirlər. Buna görə məcburdurlar ki,
bizim kimi surdo-tərcüməçilərdən istifadə etsinlər ki, onların fikirlərini
çatdıraq. Onlar çox səmimidirlər. Qarşıdakı insanı o qədər gözəl hiss edirlər
ki... Səmimi və ya qeyri səmimi olduğunuzu o dəqiqə tuturlar. Gərək onlar ilk
növbədə sənə inansınlar. Əgər inanmasalar, onların yanında olmağın faydası
yoxdur. Çox inadkardırlar, sözlərini yeritməyi sevirlər. Həm də bir az kinli
olurlar, heç nəyi unutmurlar. Nitq məhdudiyyəti olan insana bircə dəfə pislik
etdinsə, heç vaxt unutmayacaq və çalışacaq ki, nə vaxtsa sənin cavabını versin.
Onu da deyim ki, surdo-tərcüməçilərin əksəriyyətinin valideynləri nitq qüsurlu
olanların övladlarıdır”.
"Gərək bütün bacarığını ortaya qoyasan”
Y.Tağızadə
onu da bildirdi ki, MDB ölkələrinin hamısında nitq qüsurluların "dili”,
jestikası eynidir. Məsələn "ürək” sözünü demək üçün SSRİ ölkələrinin hamısında
eyni işarəni göstərirsən. Onu da öyrəndik ki, Azərbaycanın heç bir təhsil müəssisəsində
surdo-tərcüməçi yetişdirilmir. Yaxşı surdo-tərcüməçi olmağın sirlərindən
danışan müsahibimizin sözlərinə görə, ilk növbədə gərək işinə ürəklə, sevgi ilə
yanaşasan: "Bu işdə gərək bütün bacarığını ortaya qoyasan. Nitq qüsurlular hiss
etməlidirlər ki, sən doğurdan da onları başa düşür və dediklərini olduğu kimi
başqalarına çatdıra bilirsən. Bir də, azca psixoloq olmalısan. Çünki onları
başa düşmək üçün keçirdikləri hissləri yaşamaq lazımdır”.
O, yalnız
jestdən istifadə etməklə kifayətlənmir: "Mən jest ilə yanaşı, dodaq tərpənməsinə
də xüsusi fikir verirəm. Çünki onlar dodağa da baxırlar. Bir var, jestdən
istifadə edib, ağzını elə-belə hərəkət etdirəsən, bir də var, sözləri həm də
dodaq tərpənməsi ilə başa salasan. Təhsili
olan nitq və eşitmə qüsurlular dodaq tərpənməsini də gözəl tuturlar. Çünki orta
məktəbdə onlara dodaq hərəkətləri ilə sözlər öyrədilir”.
"Uşaqlıqdan ailəmlə də bu dildə danışıram”
Qeyd
etdiyimiz kimi, Y.Tağızadə həm də "Lider” televiziyasının "Səda” informasiya
proqramında surdo-tərcüməçidir. Deyir ki, xəbərləri tərcümə edəndə onu o qədər
yaşayır ki, bəlkə də studiyada bomba partlasa, eşitməz: "O aləmə girəndə, sanki
ətrafdan təcrid olunuram. Nitq və eşitmə məhdudiyyətli insanlarla çox təmasda
olduğumdan bəzən məni kənardan çağıranda belə, qulaqlarım eşitmir. Xəbərləri o
qədər ürəkdən tərcümə edirəm ki, bəzən təvazökarlıqdan
uzaq olsa da, özümlə fəxr edirəm. Çünki ürəyimi işimə qoyuram”.
Xəbərləri
tərcümə etməyin çətin olub-olmamasına gəlincə, müsahibimiz deyir ki, kiminsə
dediyini başa düşüb, başqasına çatdırmaq və yenidən cavabı tərcümə etməkdənsə,
xəbərləri tərcümə etmək onun üçün daha rahatdır: "Amma ümumilikdə işimin mənim
üçün heç bir çətinliyi yoxdur. Çünki balacalıqdan ailəmlə də bu dildə
danışdığımdan, bu, mənim normal həyatımdır. Sizinlə normal söhbət etdiyim kimi,
nitq məhdudiyyətli insanlarla da bu cür rahat söhbət edirəm”.
Y.Tağızadə
televiziyada çalışmaqla, tədbirlərdə, seminarlarda tərcüməçilik etməklə yanaşı,
həm də evdə tələbə hazırlayır: "Nitq və eşitmə məhdudiyyətli tələbələrimə jesti,
qrammatikanı, düzgün yazılış qaydasını öyrədirəm. Nitq məhdudiyyəti olanların
qrammatika ilə bağlı böyük problemləri var. Söhbət yazılışdan gedir. Sözlərin
sonundakı şəkilçiləri atırlar”.
Onlar hansı problemdən əziyyət çəkirlər?
Müsahibimiz
sonda nitq və eşitmə məhdudiyyətli şəxslərin problemlərindən danışmağı da özünə
borc bildi: "Bu cür insanların ətrafında olduğuma görə deyə bilərəm ki, onların
iş tapması çox problemlidir. Əmək qabiliyyətli olsalar da, iş tapmaqda çox çətinlik
çəkirlər. Sovet dövründə bu cür məhdudiyyəti olan insanlar zavodlarda çalışa
bilirdilər. İndi isə onların belə imkanları yoxdur. Paltar, ayaqqabı sexlərində
işləyənlər var, amma azdır. Cəmiyyətdə özlərini çox rahat hiss edirlər, yalnız
işsizlik problemindən əziyyət çəkirlər. Həmişə şikayətlənirlər ki, məhdudiyyətləri
olmasaydı, mağazada, hansısa şirkətdə işləyə bilərdilər. Fəhləlik etmək üçün gərək
qulaqları eşidə ki, onları buyursunlar. Onu da deyim ki, fiziki baxımdan çox
güclüdürlər. Aralarında gözəl sənətkarlar da var. Mənim tələbələrimdən biri Rəssamlıq
Akademiyasının emalatxanasında işləyir. Yaxşı imkanı olan biznesmenlər də, çox
aşağı səviyyədə yaşayanlar da var”.
Lalə
MUSAQIZI