“Nəriman qiraətxanası” ilə başlayan 123 illik yol

02.08.17 10:30 4503

Ağaca çıxdım adamla,

Bir nəlbəki badamla,

Nə dili var, nə ağzı

Hey danışır adamla.

Açması? Uşaq vaxtından dilimizdə əzbər olan bu tapmacanın açmasını bilməyən yoxdur. Doğrudan da kitabın nə dili , nə də ağzı var. Amma insanla hər şeyi danışıb, paylaşa bilir. Deyilənə görə, kitab bilik mənbəyidir. Beşikdən qəbir evinə qədər oxumaq lazımdır. Bəs yaxşı harada oxuyaq? Əlbəttə ki kitabxanada. Bakıda ilk ictimai kitabxana 1 avqust 1894-cü il tarixində, Nəriman Nərimanovun təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Nərimanovun yaratdığı bu qiraətxana qısa bir zamanda təkcə Zaqafqaziyada deyil, Rusiyada və Şərq ölkələrində rəğbətlə qarşılandı və getdikcə əhatə dairəsi genişləndi.

"Kaspi” qəzeti 6 mart 1897-ci il tarixli nömrəsində yazırdı ki, N.Nərimanov qiraətxanada bir müəllimənin əməkdaşlığı ilə uşaq kitabları şöbəsi yaratmışdır.

İlk milli qiraətxana dörd il fəaliyyət göstərmişdir. Çar hakim dairələri gənclərin qiraətxana ətrafında sıx toplaşmasından ehtiyat edərək, 1898-ci ilin oktyabr ayında onu şübhəli siyasət ocağı kimi bağlatmışdı. Buna baxmayaraq, milli mədəniyyətin yüksəlişində ilk cığırı açan "Nəriman qiraətxanası” Azərbaycan xalqının ictimai fikrində yeni səhifənin başlanğıcı olmuşdur.

Təbii, həmin dövrdən uzun illər keçib. Çox şey dəyişib, daha da inkişaf edib. Artıq kitabxanaların həm sayı çoxalıb, həm də texniki imkanları genişlənib. Texnika və texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi zamanda iki maraqlı məqam sual doğurur. Bunlardan biri gənclərimizin kitaba, kitabxanaya olan marağının hansı səviyyədə olması, digəri isə kitabxanalar gənclərin tələbinə uyğun xidmət təklif etməsidir.

Dövrün və gənclərin tələbinə uyğun iş

BDU-nun Kitabxanaşünaslıq kafedrasının müdiri Elçin Əhmədov bildirir ki, bu gün şəhər kitabxanalarına müraciət edən, ənənəvi çap məhsullarına üstünlük verən gənclərimiz çoxdur: "Həm elektron, həm də çap məhsulları mövcuddur. Biz arada şəhər kitabxanalarında monitorinq keçirdirik və kitabxanalara olan marağın şahidi oluruq. Onu da qeyd edim ki, kitabxanaya müraciətin vasitəli və vasitəsiz növü var. Müəyyən dərs proqramını yerinə yetirmək, elmi-tədqiqat işi aparmaq üçün olan vasitəli, şəxsi marağa, istəyə görə olan müraciət isə vasitəsiz adlanır. Yəni hansı məqsədlə olursa olsun, kitabxanalara bu gün yetərincə müraciət var. Respublikamızda gənclər kitabxanası var. Düşünürəm ki, həmin kitabxana tam şəkildə gənclərimizi təmin edə bilir. Orada asudə vaxt mərkəzi yaradılıb. Bu mərkəzin əsas mahiyyəti gənclərin mütaliəsi üçün şərait yaratmaqdır. Orda gənclərə milyonlarla kitab təqdim olunur. Gənclər həmin kitablardan səmərəli şəkildə istifadə edə bilir. Bundan başqa, həmin kitabxanada digər ölkələrin normativ hüquqi sənədləri ilə bağlı fondlar yaradılıb. Bu gənclərimizin digər ölkələrin hüquqlarını öyrənməyinə vasitəçi olur”.

Kafedra müdiri deyir ki, hazırda elektron çap məhsullarına böyük maraq var: "Kitabxana işinin kompüterləşdirilməsi, elektron kitabxanaların yaradılması kitabxanaşünaslığın tərkib hissəsidir. Burada məqsəd kitabı əlçatan etmək və ona olan marağı artırmaqdır. İndiki vəziyyətdə onlayn şəkildə kitablardan istifadə çox geniş yayılmışdır. Biz də çalışırıq ki, dövrün və gənclərin tələbinə uyğun iş görək”.

"Açıq kitabxana” layihəsi

Mirzə Fətəli Axundov adına Milli kitabxananın Xidməti İşlər üzrə direktor müavini Ədibə İsmayılovanın dediyinə görə texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi bir dövrdə kitaba olan marağı artırmaq üçün bir sıra layihələr həyata keçirirlər və oxuların böyük bir qismini də gənclər təşkil edir: "Demək olar ki, bu gün Milli Kitabxanaya müraciət edənlərin 70 faizini gənclər təşkil edir. Oxucu marağını artırmaq, kitabı sevdirmək üçün bir sıra layihələr həyata keçiririk. Tez-tez gənc yazarlarla, maraqlı insanlarla görüş, kitab sərgiləri təşkil edirik. Kitabxanamız nəinki ənənəvi, həmçinin elektron xidmət göstərir. Təbii ki, bu gün gənclərin əksəriyyəti internetlə tam təmin olunmuş, yüksək səviyyədə elektron xidmətləri olan kitabxananı seçir. Buna görə də Milli Kitabxana hər bir şəraitlə təmin olunmuşdur. Kitabxananın nəzdindəki "Açıq kitabxana” layihəsi 2016-cı ilin iyul ayının 15-dən fəaliyyət göstərir. 24 saat fasiləsiz fəaliyyət göstərən açıq kitabxanadır. Bu kitabxananın kifayət qədər də oxucusu var. Bunun həyata keçirilməsində məqsəd sərbəst mütaliənin genişləndirilməsidir. Bu yaxınlarda "Açıq kitabxananın” elektron xidmətlərini də təqdim etmişik”.

Müsahibimiz kitabxanaların bugünkü vəziyyətindən, gəncləri qane edib-etməməyindən də danışdı: "İndiki gənclər onlarda maraq yaradan kitabxanalara meyl edirlər. Təbii ki, internetlə tam təmin olunmuş, kitab fondu yetərincə zəngin olan kitabxanaya oxucu daha çox müraciət edir. Yəni gənclərin mütaliə dairəsinə aid olan kitablar olmalıdır. Gənclərin tələbatını bilmək mütləqdir. Bu gün milli kitabxananın fondunda istənilən kitabı tapmaq olar. Həmçinin hazırda dərs vəsaiti kimi istifadə olunan kitabların əksəriyyətinin olması gənclərin bizim kitabxanamızı seçməsinə təsir edir. Bəzi kitablar elektron şəkildə oxuculara təqdim olunur. Bu gün müəllif hüquqları qorunmaqla, xüsusi proqram hazırlanmışdır ki, bu proqram kitabların bir neçəsinin elektron versiyasının açılmasını təmin edir”.

Respublikada yeganə uşaq kitabxanası

Firidun bəy Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasının avtomatlaşdırma şöbəsinin müdiri Vəfa Ağamirzəyevanın sözlərinə görə, onun çalışdığı kitabxana demək olar ki, respublikada yeganə uşaq kitabxanasıdır. Bundan başqa, bütün digər kitabxanaların tərkibində olan uşaq şöbələrinə, məktəblərin, liseylərin kitabxanalarına metodiki köməklik göstərir: "Kitabxanamızın vəziyyəti çox yaxşıdır. Bəlkə də paytaxtda heç bir kitabxanaya bu qədər gedən yoxdur. Bizim kitabxanaya maraq və tələb çox böyükdür. Uşaqlar üçün bir sıra yeniliklər həyata keçiririk. Həmçinin bizim kitabxananın tərkibində nağıl və psixologiya saatları var. Oxucularımızın say tərkibi də müxtəlifdir. Hər yaş kateqoriyasından olan uşaqlar bizə müraciət edir. Fondumuz hər gün yenilənir. Fonddakı kitabların sayı həm çoxdur, həm də müxtəlif dillərdədir. İspan, italyan, fransız, alman, ingilis, rus hətta yapon dilində belə kitablarımız var. Uşaqlar üçün maraqlı layihələrimiz olur. Bu yaxınlarda Abşeron məktəbliləri arasında "Türk xalqları nağılları” əsasında tamaşalar təşkil edilib. Bu, uşaqların milli adət-ənənəni və rəqsləri öyrənmələrinə kömək edir. Bizim Yeni Günəşlidə, Yasamalda, Binəqədidə filiallarımız var. Həmin filiallarımız hər bir texniki avadanlıq və internetlə təmin olunub. Digər bir layihəmiz isə "Kitab karvanı” adlanır. Bu layihə hər il keçirilir və bölgələrdə baş tutur. Bu layihənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burdan kitablar bölgələrə gedir, orada kitab sərgisi keçirilir. Bəzi kitabları da hədiyyə kimi veririk. Bununla bərabər, uşaq yazarları ilə görüş təşkil edirik. Yəni rayonlarda yaşayan uşaqlar həm kitablarla, həm də müəlliflərlə tanış olurlar”.

Müsahibimiz kitabxanalarının elektronlaşmasında da danışdı: "Kitabxanamızın saytı mövcuddur. Saytımızda bizim fəaliyyətimiz haqqında hər bir məlumat var. Həmçinin orada bizim elektron kataloqumuz, kitablarımız və bazamız da yerləşdirilib. Bizim biblioqrafik nəşrlər layihəmiz də var. Hansı ki, bu günə qədər Firidun bəy Köçərli, Abdulla Şaiq, Abbas Səhhət haqqında nəşr olunan biblioqrafik kitabların elektron variantı sayta qoyulub. Yəni sayta daxil olan şəxs həm verilən məlumatları kitab kimi vərəqləyib oxuya, həm də video formatında görə bilər. Hər hansısa bir ədibin yaradıcılığına aid musiqiləri, videoları, öz səsi ilə səsləndirdiyi şeirləri elektron bazada tapmaq mümkündür. Çünki bəzi informasiyaları kitabda yazılı vermək mümkün olmadığından, elektron formada sayta qoyulur. Bundan başqa, biz keçmişdə, kiril qrafikalı əlifba ilə nəşr olunan uşaq ədəbiyyatlarını yenidən latın qrafikası ilə nəşr etdiririk. Bu kitabların da çoxu arxivlərdə saxlanılan kitablardır. Həmin kitablarda heç bir dəyişiklik etmədən yenidən bərpa edib oxucularımıza təqdim edirik. Bu isə "Bərpa nəşr” layihəsi adlanır və Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilir. Hətta artıq bir neçə kitab bərpa edilib və şəhərin bəzi kitabxanalarına paylanılıb”.

Müxtəlif zövqlü uşaqlar

Şöbə müdirindən uşaqlarda dünya ədəbiyyatına, yoxsa öz ədəbiyyatımıza marağın daha çox olduğunu soruşduq. Onun sözlərinə görə, uşaqların çox qəribə seçimləri olur. "Çox müxtəlif seçimlər olur. Keçən il Təhsil Nazirliyinin qərarı ilə uşaqlar yay tətilində onlara verilən ev tapşırıqları əsasında, gəlib kitablardan istifadə edirlər. Siyahı məktəbdən, müəllimlər tərəfindən verilir. Yəni bu cür siyahı ilə müraciət edənlərimiz çoxluq təşkil edir. Uşaqlar bilməyərəkdən seçim etmirlər. Məktəbin verdiyi siyahıya uyğun olaraq kitabları oxuyurlar. Həmin siyahıda müxtəlif janrlar olur. Həm öz ədəbiyyatımızın, həm də xarici ədəbiyyat nümayəndələrinin əsərləri həmin siyahıda yer alır. Uşaqların özü də bu məsələdə çox maraqlıdırlar. Böyük həvəs və istəklə kitabları götürür, mütaliə edirlər. Zövqləri də çox müxtəlifdir”.

V. Ağamirzəyeva qeyd edir ki, kitabxanada fiziki məhdudiyyətli şəxslər üçün də layihələr həyat keçirilir: "Bizə görmə məhdudiyyəti olan uşaqlar da müraciət edir. Oxu zalında bizim iki kompüterimiz və brayl əlifbası ilə olan bir neçə kitablarımız var. Həmçinin kompüterlərdə də onlar üçün xüsusi proqramlardan istifadə edirik. Həmin uşaqlar çox rahatlıqla həm kitablarımızdan, həm də kompüterlərimizdən yararlana bilərlər. Əməkdaşlarımız da həmin uşaqlarla işləmək üçün xüsusi kurslar keçiblər”.

Günel Azadə