Neft bazarındakı gərginlik nə qədər davam edəcək?
Əgər tələb-təklif balansı tənzimlənməsə...
Neftin
qiymətində kəskin enmələr davam edir. Bu günlərdə Brent nefti 9.5% ucuzlaşma ilə
22,77 dollaradək, Texas nefti isə 6,5% ucuzlaşma ilə 20,20 dollaradək düşüb.
Neft qiymətləri, təklifin artmaqda olduğu bir mühitdə tələbin sürətlə düşməsinin
təsiri ilə 17 ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb."Goldman
Sachs” bankının hazırladığı icmalda qeyd olunur ki, hazırda koronavirus
pandemiyasına qarşı tədbirlər çərçivəsində sosial məsafə qaydasının tətbiqinin
dünya ÜDM-in 92%-nə təsir göstərdiyi üçün qlobal olaraq gündəlik neft istehlakı
bu həftə 26 milyon barel, yəni 25% azalacaq. Belə ki, bankın ekspertləri Ceff
Karri (Jeff Currie) və Damyen Kurvalin (Damien Courvalin) hazırda neftə olan tələbatın
indiyədək irəli sürülən proqnozlarda güman edilməyən sürətlə azaldığı, belə bir
vəziyyətdə də ABŞ, Kanada, Rusiya neft hasilatı sənayesinin daha həssas vəziyyətdə
olduğu fikrindədirlər. Dünya üzrə məcmu gündəlik hasilatı azı 900 min barel
olan quyuların dondurulmasının elan olunduğunu xatırladan sənəd müəllifləri qeyd
edirlər ki, bağlanan quyuların, hələlik bilmədiyimiz son sayı, yəqin ki,
neft-qaz sənayesini və onun geosiyasətini kökündən dəyişdirəcək.Bəs görəsən
bazardakı xaotik vəziyyət nə qədər davam edə bilər? Növbəti aylarda neftin qiymətinə
dair hansı proqnozlar ehtimal olunur?
Enerji məsələləri üzrə ekspert Zəfər Vəliyev bildirir ki, hazırda neftin qiymətini aşağı salan
iki əsas faktor var: "Vyana sazişinin müddəti mart ayının sonunda başa çatır.
Martın 6-da OPEC+ formatında keçirilən toplantıda sazişin müddətinin ilin
sonuna kimi uzadılması ilə bağlı ümumi razılıq əldə edilmədi. Bazarda şok
effekti yaradan əsas amil bu oldu. Qiymətləri aşağı salan digər bir səbəb isə
bütün dünyanı cənginə alan koronavirus pandemiyasıdır. Neft məhsullarına olan tələbat
kəskin şəkildə aşağı düşüb. Asiya, Avropa və Amerika qitəsində yerləşən ölkələrdə
hərəkətə böyük məhdudiyyətlər qoyulub. Ona görə də açıq rəngli neft məhsullarına
tələbat ciddi şəkildə aşağı düşüb. Bu gün dünyada mövcud olan 700-dən çox zavod
öz emal güclərini 30 faizədək aşağı salıb. Bəzi zavodlarda neftin ilkin emalı fəaliyyəti,
ümumiyyətlə, dayandırılıb. Yəni bazarda tələbatdan artıq böyük neft həcmləri
var. Qarşıdakı aylarda da bazara əlavə intervensiya edilməsə, qiymətlər indiki
səviyyədən də aşağa düşə bilər. Səudiyyə Əərəbistanı, Küveyt, İraq, Rusiyanın
enerji şirkətləri aprel ayından
başlayaraq hasilatı artırmaqda qərarlı olduğunu bildirib. Bu dövlətlər öz ixrac
həcmlərini də artırmaq niyyətindədir. Əgər bu baş verərsə, qiymətlər indiki səviyyədən
də aşağı düşəcək”.
Ekspert
bildirdi ki, neftin öz real dəyərini tapması üçün ilk növbədə bazar düzgün şəkildə
tənzimlənməlidir: "Neftin qiymətinin formalaşmasında 30 faiz tələb-təklif balansı və 70 faiz maliyyə bazarlarındakı vəziyyət
rol oynayır. Əgər tələb-təklif balansı tənzimlənməsə və bazarda izafi neft həcmləri dövr edərsə, qarşıdakı aylarda vəziyyət gərgin
olaraq qalmaqda davam edəcək. Bununla yanaşı neftin qiyməti üstündə gedən
müharibələrə nəzərə yetirsək, görərik ki, bu müharibələr uzun müddət davam
etmir. Daha sonra bazarın tənzimlənməsi məsələsi yenidən gündəmə gəlir və
hasilat həcmləri və kvotalar müəyyən edilir. Ona görə də, hesab edirəm ki,
indiki mqəamda OPEC+ ölkələri bazarın düzgün tənzimlənməsi istiqamətində öz səylərini
birləşdirməlidir”.
Enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şaban söylədi ki, artıq dörd həfətdir ki, qiymətlərdə
azalma tendensiyası müşahidə olunur: "Vyana sazişinin başa çatması bazarda çox
böyük çaşqınlığa səbəb oldu. Aprelin 1-də OPEC+ çərçivəsində əldə olunan
razılaşma başa çatır. Yəni aprel ayından bazara daha çox neft həcmləri
çıxarılacaq. Digər tərəfdən ikinci rübdə tələbin təklifi bir milyon barrelədək
üstələyəcəyinə dair hesabat açıqlandı. Həmçinin, Avropada və ABŞ-da
pandemiyanın geniş vüsət alması iqtisadi fəallığa mənfi təsir edir. Nəticə
etibarilə neftə olan tələbat kifayət qədər aşağı salır. Digər tərəfdən Rusiya
özünün neftayırma zavodlarını mövsümi olaraq təmirə bağlayıb. Buna görə də
Avropa bazarlarına aprel ayı üçün neft həcmlərini normadan 2,1 milyon barrel
artıq çıxarmaqla bağlı müqavilələr imzalayıb. Bu da neftin kəskin enməsinə gətirib
çıxarır. Birjalarda qara qızılın qiyməti ucuzlaşmaqda davam edir. Ola bilsin ki
qiymətlər 20 dollaradək ucuzlaşsın. Aprel ayının 8-də Çində karantin rejimi rəsmi
olaraq ləğv ediləcək. Lakin Çinin
enerjiyə olan tələbatı da qeyri-müəyyəndir. Ancaq Avropa və ABŞ-da karantin
rejiminin nə qədər davam edəcəyi bəlli deyil. Ona görə də, qiymətlərin may
ayına kimi 20-25 dollar arsında var-gəl edəcəyi proqnoz edilir. Vyana
toplatısından 24 gün keçsə də, hələlik
heç bir danışıqlar aparılmır. Tərəflərin buna cəhd etmədiyi də məlumdur.
Təkcə ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı arasında telefon danışıqları olub. Bu da bazar
üçün müsbət siqnal vermir. Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiyadan sonra İraq,
Nigeriya və s kimi ölkələr də hasilatı
arıtıracağını bəyan edib. Digər tərəfdən
rəsmi bəyan etmədən hasilatı artıran ölkələr də var. Buna misal olaraq
Qazaxıstanı göstərmək olar. Ona görə də, hələlik bazarda vəziyyət xaotik olaraq
qalmaqda davam edir”.
Şəbnəm
Mehdizadə