Milli mətbuat tarixinə layiqli töhfə
Hər bir xalqın milli-mədəni, ictimai-siyasi inkişafında müstəqil
media və milli mətbuatın müstəsna xidmətləri var. Çox böyük nailiyyətdir ki,
Azərbaycan xalqı XIX əsrin sonlarına doğru milli mətbuatın intişarına nail ola
bilmişdir. 1875-ci ilin iyul ayının 22-si "söz və fikir zadəganı” kimi böyük
hörmət və şöhrət sahibi olan Həsən bəy Zərdabinin səyi nəticəsində işıq üzü
görən "Əkinçi” qəzeti ilə Azərbaycan milli mətbuatının əsası qoyulmuşdur.
Sonradan bu böyük fikir adamının əməllərini davam etdirən Azərbaycanın görkəmli
ziyalıları milli mətbuatın möhkəm təməllər üzərində inkişafına şərait yaratmış,
milli mətbuat və jurnalistika ənənələrini formalaşdırmışlar.
"Şərqi-rus”, "Füyuzat”, "Molla Nəsrəddin” və digər mətbuat orqanları Azərbaycan
milli mətbuatı və jurnalistikasının inkişafına əvəzsiz töhfələr vermişdir.
Azərbaycan milli mətbuatı, jurnalistikası və publisistikasının inkişafında
Naxçıvan ziyalılarının da rolu müstəsnalıq təşkil edib. AMEA Naxçıvan
Bölməsinin şöbə müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ramiz Qasımovun
müəllifliyi ilə çapdan çıxan "Naxçıvan ziyalıları Azərbaycan mətbuatında (XX
əsrin əvvəlləri)” adlı kitabda məhz Azərbaycan mətbuatının inkişafında mühüm
xidmətlərilə geniş şöhrət qazanmış görkəmli publisist və qələm sahiblərinin
yaradıcılıq fəaliyyəti haqqında bəhs olunmuşdur.
Kitab ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan milli mətbuatı haqqında dediyi
müdrik fikirləri ilə başlayır. Kitabda ön söz yerinə yazılan "Mütərəqqi ictimai
ideallar carçısı – milli mətbuat: yaranışı və inkişafı” adlı giriş mətnində
Azərbaycan milli mətbuatının keçdiyi şərəfli inkişaf yolu və bu inkişafa milli
yön verən, intişarına daha da rəvac qatan Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Heydər Əliyevin misilsiz xidmətləri, uğurla davam etdirilən siyasi kurs
barəsində bəhs edilmişdir.
Əsərdə olduqca əhatəli, müfəssəl və səlis şəkildə fəaliyyətləri
təqdim və təhlil edilən görkəmli ziyalılar Məhəmmədağa Şahtaxtılı, Cəlil
Məmmədquluzadə, Əliqulu Qəmküsar, Behbud ağa Şahtaxtinski, Məmmədəli Sidqi
barəsində ayrıca məlumatlar yer almışdır. M.Şahtaxtılının Azərbaycan ictimai
fikir tarixində alim, ziyalı, dilçi, siyasətçi, diplomat, tərcüməçi olmasından
başqa həm də görkəmli naşir, publisist və mətbuat xadimi olduğu da müfəssəl
məlumatlarla təqdim edilmişdir. Onun bilavasitə səyi və əməyi sayəsində XX əsr
Azərbaycan milli mətbuatında ilk anadilli və gündəlik qəzet olan "Şərqi-rus” qəzetinin
çap edildiyi, habelə bu mətbuat orqanında çoxsaylı ziyalıların fəaliyyət göstərdiyi,
Azərbaycan xalqının taleyi ilə bağlı aktual və vacib mövzularda məqalələr nəşr
olunduğu haqda ətraflı şəkildə bəhs edilmişdir. Eləcə də M.Şahtaxtılının öz
ata-baba yurdunu satıb xalqına xidmət yoluna, qəzet nəşrinə və nəşriyyat işinə sərf
edən ilk maarifpərvər ziyalılardan biri olduğu barədə ətraflı söhbət
açılmışdır.
Əsərdə haqlı olaraq bildirilir ki, Cəlil Məmmədquluzadənin nəşrinə nail
olduğu "Molla Nəsrəddin” jurnalı ümumən Şərq və türk dünyasında ilk rəngli, şəkilli,
yumoristik-satirik mətbuat orqanı olmuşdur. Bu mətbuat orqanı özünün 25 illik
fəaliyyəti dönəmində Azərbaycanın tarixi ərazilərini birləşdirici ideya ilə
çıxış edən Azərbaycançılığın cəbbəxanası kimi fəaliyyət göstərmişdir. Öz adı
ilə məktəb formalaşdıran "Molla Nəsrəddin” həm ədəbiyyat, həm publisistika, həm
də mətbuat və jurnalistika peşəsinə yeni inkişaf qatan, özünəməxsus ənənələrlə
zənginləşdirən bir mətbuat orqanı olaraq yadda qalmışdır.
Kitabda Azərbaycan mətbuatında siyasi məzmunlu məqalə və fikirlərlə
cəsarətlə çıxış edən bir publisist kimi geniş şöhrət qazanmış məharətli
diplomat, ictimai-siyasi xadim Behbud ağa Şahtaxtinski və onun "Molla
Nəsrəddin” jurnalının rus dilində ənənələrini davam etdirən "Baraban”
jurnalındakı fəaliyyəti, digər mətbuat orqanlarındakı xidmətləri və
məqalələrinin məğzi barəsində təqdim və təhlil aparılmışdır. Burada, həmçinin "Molla
Nəsrəddin” jurnalının ikinci redaktoru kimi şöhrət qazanmış istedadlı jurnalist
Əliqulu Qəmküsar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə nəşr olunan, "Molla
Nəsrəddin” ənənələrini davam etdirən "Şeypur” jurnalının redaktoru olmuş
Məmmədəli Sidqidən əhatəli şəkildə bəhs olunmuş, tədqiq və təhlillər yer
almışdır.
Ümumiyyətlə, bu kitab Naxçıvan ziyalılarının Azərbaycan mətbuatının
inkişafındakı rolunu təfərrüatlı şəkildə əks etdirməyə çalışan bir tədqiqat
əsəridir. Kitabda xeyli sayda ümumiləşdirici fakt və məlumatlar yer almışdır. Kitabın
elmi redaktoru akademik İsa Həbibbəylidir. Ümumiyyətlə, milli mətbuat və jurnalistika
tariximizə həsr olunan kitab milli mətbuat tariximizin tədqiqi üçün qiymətli
nəşrlərdən, əhəmiyyətli töhfələrdən biri hesab edilə bilər.
Agahüseyn ŞÜKÜROV,
filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru