Mərkəzi Asiya İŞİD-in əsas bazası kimi
İŞİD adı altında fəaliyyət göstərən terror qruplaşmasının ötən il və
bu ilin ilk günlərində terror hücumlarını genişləndirməsi və öz sıralarına daha
çox Mərkəzi Asiya ölkələrindən insanları cəlb etməsi diqqət mərkəzindədir.
Türkiyədə gecə klubunda baş verən son terror hücumu və onun təşkilatçısının da
məhz Mərkəzi Asiyadan olması da bunu əyani təsdiq etmiş oldu. Nüfuzlu "The
National Interest” nəşrində dərc edilən məqalədə bu təhlükə təhlil edilib. Məqalə
müəllifi yazır ki, Mərkəzi Asiyanın hakimiyyət orqanları öz əhalisinin yoxsul
vəziyyətinə nə qədər az diqqət ayırırsa, bir o qədər də onların İŞİD sıralarına
qoşulmasına münbit şərait yaratmış olur. Bəlli olduğu kimi, Mərkəzi Asiyadan
olan İŞİD yaraqlılarının Türkiyədə baş verən bir sıra terror aktlarında
iştirakları sübuta yetirilib. Aeroport və gecə klubuna edilən hücumların
mənşəcə qırğız və özbəklərin törətdikləri bəlli olub. Hazırda İŞİD sıralarında
nə qədər qırğız, özbək və Mərkəzi Asiyanın digər ölkələrindən olan
vətəndaşların döyüşdükləri bəlli deyil. Lakin yayılan xəbərlərə görə, Mərkəzi Asiya
ölkələrindən 5 minə yaxın insan İŞİD-ə qoşulub.Daha maraqlısı odur ki, bu proses indi də davam edir.Bəzi mənbələr son aylar bu göstəricinin 3 dəfədən
çox artdığını qeyd edirlər.
Dəqiq
rəqəmlər söyləmək çətin olsa da, böyük dövlətlərin (o cümlədən ABŞ və
Rusiyanın) rəhbərlərinin bəyanatlarında İŞİD-ə getdikcə daha çox adamın üzv
olduğu ilə bağlı narahatlıqlar ifadə olunub. Lakin "The Diplomat” xəbər
verir ki, İŞİD liderləri onlardan daha çox kamikadze hücumları həyata keçirmək
üçün istifadə edir. Nəşrin başqa bir iddiasına görə, İŞİD-in Mərkəzi Asiya
ölkələrindən terrorçuları öz sıralarına cəlb etmələrinin başqa bir səbəbi
onların türklərlə ümumi dil və din yaxınlığıdır. Məhz bu səbəbdən də Mərkəzi
Asiya İŞİD-in rəhbərliyi üçün terrorçuları cəlb etməyin əlverişli bazası kimi
nəzərdən keçirilir. Bəlli olduğu kimi, SSRİ-nin dağılması Əfqanıstanda vətəndaş
müharibəsinin son mərhələsinə və Tacikistanda münaqişənin yeni mərhələsinə
gətirib çıxardı. Bu döyüş əməliyyatları talibləri və Özbəkistan İslam
Hərəkatını bir-birinə doğmalaşdırdı. Sonuncu isə hətta bəyan etdi ki, əsas
məramı İslam Kərimovu devirmək və Mərkəzi Fərqanə vadisi olacaq islam
xəlifəliyi yaratmaqdır. Mərkəzi Asiyanın beş dövləti - Özbəkistan, Qazaxıstan,
Qırğızıstan, Tacikistan və Türkmənistan terrorçuların fəaliyyətlərini
genişləndirmələrinin qarşısını almaq üçün viza rejimi tətbiq etdilər. Lakin bu
da Özbəkistan İslam Hərəkatının qarşısını ala bilmədi. Nəticədə onlar
1999-2000-ci illərdə Tacikistandakı bazalarından Qırğızıstana hücumlar etdilər.
Lakin ABŞ-ın 2001-ci ildə Əfqanıstana müdaxiləsindən sonra Özbəkistan İslam
Hərəkatının fəaliyyəti zəiflədi. Terror təşkilatının əsas hissəsi məhv edilsə
də, hərəkat öz kökünü qoruyub saxladı. Bununla da Mərkəzi Asiya üçün alternativ
islam rejimləri presedenti yaratmış oldu. Region dövlətləri bundan sonra
islamyönümlü təşkilatlara və siyasi müxalifətə qarşı hücumları
genişləndirdilər. Buna misal kimi 2005-ci ildəki Əndican hadisələri göstərilir.
Həmin hadisələrdə yaxşı iş, təhsil, dövlət xidməti tələb edən yerli sakinlərlə
yanaşı, islam yaraqlıları da iştirak edirdilər. Özbək hakimiyyət aksiyaları
sərt qaydada yatırdı və minə yaxın insan güllələndi. O zamandan bəri də
Özbəkistanda əmin-amanlıqdır. Lakin Kərimovun ölümündən sonra yeni rəhbərlikdə
Əndican hadisələrinin yenidən təkrar olunması təhlükəsilə bağlı narahatçılıqlar
yaranıb. Qeyd edilir ki, sabitliyi qoruyub saxlamaq mümkün olsa belə, İŞİD-in
narazı kütlə arasından öz sıralarına yaraqlıların cəlb edilməsində heç bir problem
olmayacaq. Qanundan kənar elan edilən "Hizbu Təhrir” elan edəndə ki, əsas
məramı Mərkəzi Asiyada dinc yolla xilafət yaratmaqdır - bu zaman onun
sıralarına region dövlətlərindən xeyli sayda radikal qoşuldu. Qeyd edilir ki,
Mərkəzi Asiya dövlətlərinin siyasi və iqtisadi islahatlar aparmaması, eləcə də,
islam partiyaları və təşkilatları üzərində nəzarəti zəiflətmək istəməməsi
İŞİD-in regiondakı fəaliyyətinə yol açır. Bu da təşkilata xaricdə bu ölkədən
olan terrorçular vasitəsilə terror aktları həyata keçirmək imkanları verir.
İstanbulda baş verən son terror aktı da dəqiq sübut etdi ki, İŞİD-in öz
sıralarına cəlb etdiyi vətəndaşlar Mərkəzi Asiyadan Suriyaya və Türkiyəyə
gəlirlər.
Nəşrdə daha sonra Mərkəzi Asiya dövlətlərinin İŞİD-ə qarşı ata
biləcəkləri addımlar barədə tövsiyələr verilir. İlk addım kimi regionda
dağıdılan təhsil sistemini yenidən bərpa etmək göstərilib. Keyfiyyətsiz dərslər
və nəticədə savadsız gənclərin yetişməsi terrorçu təşkilatlar üçün göydəndüşmə
bir vasitəyə çevriliblər. Bundan əlavə, təklif edilir ki, vəziyyəti dəyişmək
üçün təbii resurslardan əldə olunan gəlirlərin bir qismi təhsil
infrastrukturlarının qurulmasına, müəllimlərin əmək haqqının artırılmasına sərf
olunmalıdır. Siyasi islahatların aparılması da zəruri addım kimi göstərilib.
Məqalənin sonunda məşhur pakistanlı jurnalist Əhməd Rəşidin hələ 17 il bundan
əvvəl beynəlxalq ictimaiyyəti Mərkəzi Asiyaya xüsusi diqqət yetirməyə çağırdığı
barədə fikirləri yer alıb. Jurnalist nəşrə açıqlamasında o zaman söylədiyi
fikirlərin bu gün reallıq olduğunu vurğulayıb. "Mərkəzi Asiyanın gələcəyi
dünyanın yerdə qalan hissəsinə təsir edə bilər. Bu gün bu sözlər həqiqətə
çevrilib və bunu İstanbul sakinlərindən soruşa bilərsiniz” , - deyə o bildirib.
Azər