“Mən həmişə Azərbaycanın müstəqilliyinə xidmət etmişəm” - Bizim qonaq
Xalq şairi,
tanınmış ictimai-siyasi xadim Sabir Rüstəmxanlı 70 illik yubileyi günlərində
"Kaspi”nin qonağı oldu. "Şöhrət” ordenli yazar söhbətində ədəbiyyatdan,
poeziyadan danışdı, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasından söhbət açdı. Həyatının
ötüb-keçən illəri ilə bağlı xatirələrini çözələdi...
– Sabir bəy, sizi "Kaspi” qəzetində salamlayır və 70 illik yubileyinizi təbrik edirik. Siz dəyərli söz sahibi, fikir adamısınız. Sizin bütün yaradıcılığınız bu milləti ayaqda saxlayacaq milli yaddaşdır.
Ürəyim açıqdır yaxşılıqlara...
Bütün ömrüm boyu əziyyətli həyat yaşamışam. Ancaq həyatda gördüyüm pisliklər eynimə gəlməyib. Ömrüm boyu insanlara yaxşılıq etməyə çalışmışam. Bu gün bir çox ziyalılar, hətta akademiklər var ki, «Ədəbiyyat» qəzetində onların ilk yazılarını mən çap etmişəm. Sevinirəm ki, o yaxşılıqlar sonda itmir, hardasa yenidən üzə çıxır.
Lənət olsun bu vəzifə millətinə,
Açmaq olmur, köhnə kilid, köhnə açar.
O sirlər ki, dərd artırır millətimə,
Mən demədim, mən açmadım, tarix açar...
Mən meydan hadisələrində çox şeylər görürdüm: hansı hakimiyyət davaları gedir, kim hansı məqsədə xidmət edir, Qarabağ savaşını necə oldu uduzduq və s. Onları millətə demək olmazdı. Təbii ki, bunları görüb deyə bilməyən yerdə şair dara çəkilir.
– Ulu öndər Heydər Əliyev sizin xətrinizi çox istəyirdi...
- Heydər Əliyev qeyri-adi insan idi. O, üzümçülük, pambıqçılıq rayonlarına gedəndə cavan şairləri də özü ilə aparırdı. Ağsu rayonunda olanda bir qarğıdalı tarlasının kənarında dayandıq. Həddən artıq isti idi. Bir müharibə veteranı müharibə haqqında şeir oxudu. Birdən Heydər Əliyev çevrildi və «Burda bizim görkəmli, cavan şairimiz Sabir Rüstəmxanlı dayanıb. O şeiri verərsən ona, qoy çap etdirsin» dedi. Mən qayıdandan sonra səfərlə bağlı qeydlərimi və şeirin bir parçasını da çap etdirdim. Bir dəfə mənlə görüşündə «Sən təmiz adamsan, amma hərdən sadəlövhlük edirsən, hər adama inanma» - deyə məsləhət verdi. Sonra da «Mən səni 25 yaşından izləyirdim. Qabağına çıxan bəzi maneələri özüm götürmüşəm» - dedi. O, cəsarətli, səmimi danışan adamları sevirdi. Bizim onunla həmişə normal dialoqumuz olurdu. Çinə getməyimi də özüm ondan xahiş elədim. Təyyarədə gəlib camaatla görüşürdü: "Gördün də, Süleyman Dəmirəl Türkiyədə sənin şeirini dedi” - deyə üzünü mənə çevirdi. Mən o vaxta qədər Türkiyəyə getməmişdim. Odur ki, «Eşitdim. Birinin özü gedir Türkiyəyə, birinin də sözü» -deyə cavab verdim. O da gülüb: «Sən də Çinə gedirsən, Türkiyə yaxındır, hər zaman gedə bilərsən» - dedi. Çində çox gözəl görüşlər oldu. Ziyafət zamanı ulu öndər «Mən yazıçılarla oturacağam» - dedi. Çox gözəl söhbətlərimiz oldu. Sonra «Sənin niyə səsin çıxmır» deyə soruşdu. «Mən elə bir sağlıq deyəcəyəm ki, deyilən sağlıqlar yalan olacaq» deyə dilləndim. «Elə mən onu gözləyirəm» - deyə ulu öndər dilləndi. «Mən sizin rəsmi görüşlərinizdə iştirak etdim. Hansı səviyyədə danışıqlar apardığınızın şahidi oldum. Allah sizi yaradıbmış ki bir milyard yarım əhalisi olan Çinə, bir milyard əhalisi olan Hindistana, 350 milyonluq Amerikaya rəhbərlik edəsiniz” dedim.
Türk dünyası üçün çox işlər görülməlidir
– Sizin 65 illik yubileyiniz ərəfəsində haqqınızda
həyat yoldaşınız Tənzilə Rüstəmxanlıdan müsahibə aldıq. Sonradan qəzetimizdə
«Sabir bəy yaxşı bilir ki, qadının könlünü necə alarlar” başlıqlı müsahibə yer
aldı. Belə bir məşhur fikir var. Hər bir uğurlu kişinin arxasında bir cəfakeş
qadın dayanır. Bu baxımdan, Tənzilə xanımın həyatınızda və yaradıcılığınızda
oynadığı rol nədən ibarətdir?
– Tənzilə haqqında çoxlu şeirlər yazmışam. Təbii ki, bütün qadınlar gözləyir ki, ona ad günündə və ya 8 Mart bayramında hədiyyələr verilsin. Bəzən çatdıra bilmirsən, başın qarışıq olur, ya cibin imkan vermir. Bir dəfə də vəziyyətdən çıxmaq üçün ona ad günü ilə bağlı şeir yazdım: «Mələk yaşındasın, yaşını demə». O şeirə Türkiyədə gözəl bir mahnı da bəstələnib. Bəzən məndən incik olanda iş yerinə gedirəm. Otaqda yoxdursa, təqvimin üstündə bir şeir yazıram. Şeir onu kövrəldir, dərhal bütün gərginliklər aradan götürülür.
– Sabir bəy, 70 yaşınızı qeyd edirsiniz. Şairin yanında onu duyan, özünə də, sözünə də dəyər verən həyat yoldaşı olanda o, daha güclü olur. Düşünürəm ki, sözünüzün gücü həm də burdan qaynaqlanır.
Bizim qonaq qədim
"Kaspi”nin çağdaş nəşrinin keçmiş ənənələri qorumasını da yüksək dəyərləndirdi.
Hər şey keçib gedir, qalan sözdür
– Sabir bəy, sizi "Kaspi” qəzetində salamlayır və 70 illik yubileyinizi təbrik edirik. Siz dəyərli söz sahibi, fikir adamısınız. Sizin bütün yaradıcılığınız bu milləti ayaqda saxlayacaq milli yaddaşdır.
- «Kaspi»
mənə doğma qəzetdir. Azərbaycan ziyalılarına, milli mənəvi dəyərlərinə qiymət
verdiyinə görə bu qəzetə xüsusi önəm verirəm. Bu gün mətbuat çox şaxələnib,
genişlənib, amma bu, xeyirdən çox ziyan da vurur. Cəmiyyətimizdə sözü
ucuzlaşdıran və sözü mənəvi dəyərdən çıxarıb dava obyektinə çevirən, cəmiyyətdə
kini artıran, sevgini azaldan mətbuat orqanları da var. Mətbuat əslində milli dəyərlərə
söykənməlidir. Bizim «Əkinçi»dən başlamış mətbuatımız əslində o dəyərləri
qoruyub. Daha sonra «Şərqi-rus», «Molla Nəsrəddin», «Fyuzat» qəzet və
jurnallarının indiyə qədər yaşamasının səbəbi həmişə millətin yanında olması
olub. «Kaspi» də köhnə ənənələri olan qəzetdir. Digər tərəfdən, ədəbi
orqanların tirajı azalıb. «Azərbaycan» jurnalı 600 nüsxə çap olunur. Amma
vaxtilə 20-30 min nüsxə çıxırdı. «Ədəbiyyat» qəzeti vaxtilə 80 min tirajla dərc
olunurdu. Belə bir vəziyyətdə ölkədə «Kaspi» kimi bir qəzetin nəşri, həmçinin
onun "Ədəbiyyat” əlavəsinin olması hamımızı sevindirir. Bu, həm də ədəbiyyat işinin
millətiin varlığı üçün nə qədər vacib olduğunu göstərir. Hər şey keçib gedir,
qalan sözdür. Tarix sözdən başlayır. Söz olmasa, millətin tarixi olmaz. Sözü
qoruyan da ilk növbədə ədəbiyyat adamlarıdır. Bu baxımdan, ədəbiyyat adamlarına
xüsusi sayqı ilə yanaşmaq mədəni səviyyənin göstəricisidir. Söz elə bir gücdür
ki, taleyini ona bağlayan adamlar ölmürlər. Bu millətin yaddaşı, hafizəsi
durduqca onun sözü yaşayır. Sözün yaşayırsa, demək özün də yaşayırsan. Sözlə
var olmaqla mənəvi var olmağın fərqi yoxdur. Bu gün Füzulinin, Nizaminin sözünü
hansı maddi dəyərə çevirmək olar? Bu gün Vahidin, Seyid Əzimin qəzəlləri hər
yerdə oxunur. Məncə, ədəbiyyat və söz adamları bunun fərqində olmalıdırlar.
– Sizin özünüzlə də
bağlı müəyyən fikirlər yazılır, səslənir. Bunları necə qəbul edirsiniz?
– Bəzən məndən
"Sənin haqqında bu qədər xoş sözlər danışırlar, kitablar yazırlar. Heç tənqid
olunursan?” deyə soruşanda "Yox” cavabı verirəm. Doğrudan da, ciddi şəkildə
kitabımı götürüb araşdırsınlar, ortaya ədəbi tənqid qoysunlar – belə şey nə görmüşəm,
nə də eşitmişəm. Ancaq 20 ildir ki, mən təhqir olunuram. Tənqidsə başqa şeydir.
«Meydana niyə çıxıb?», «Çıxıbsa yəqin onu öyrədib göndəriblər», «Niyə cəsarətli
və ya qorxaq danışır», «Parlamentə niyə gedir?», «Bəlkə hökumət göndərib?» və
s. fikirlər səsləndirirlər. «Hökumət bizim hökumətdirsə neyləməliyik?». "Əgər
hökumət kimisə kimdənsə fərqləndirib parlamentə yol açırsa, ona mane olmursa,
bu o demək deyil ki, sən hökumətə satılmısan. Digər tərəfdən, bu milli dövlətdir.
İndiki milli təhlükəsizlik də bizimdir, dövlət də. Bu, sovet dövrünün təyin
etdiyi hakimiyyət deyil. Rusun KQB-si deyil. Ona görə dövlətlə hər əməkdaşlığın
üzərinə kölgə salmaq olmaz. Dövlətimiz inkişaf edir. Azərbaycan cəmiyyəti üçün
bəzi saytlar və mətbuat orqanları üz qarasıdır. Millətə söyüşü, təhqiri,
insanları aşağılamağı onlar öyrədir. Mən millətin sevgi ilə dolu olmasını istəyirəm.
Millət bir ailənin övladı, uşağı kimi bir-birini sevməlidir. Amma onlar millətin
ziyalısını təhqir edirlər. Sənin Sabir Rüstəmxanlı ilə sözün varsa qoy kitabını
qarşına, denən ki, pis yazıb, filan yerdə səhv deyib və s. Mən özüm «Ədəbiyyat»
qəzetində Tənqid şöbəsinin müdiri işləmişəm.
Azərbaycan mətbuatında qəzetin bir sayında və bir səhifəsində iki rəyin
birlikdə verilməsinin əsasını qoymuşam. Düzdür, ona görə sonralar məni işdən
çıxardılar, amma bir müddət keçəndən sonra yenidən bərpa olundum. Yəni mən tənqidin
tərəfdarıyam. Ancaq bizim cəmiyyət ya tərifləyib göyə qaldırır, ya da təhqir
edib yerə çırpır. Məni üzən budur. Yoxsa 70 illiyimdə bir soyuq, boğazdan
yuxarı deyilən söz eşitmədim.
- Keçən il sizin, daha sonra Bəxtiyar Vahabzadənin
haqqında yazmışdılar. Ondan əvvəl Mirzə Cəlil, Hüseyn Cavid haqqında yazmağa
başladılar. Sabiri, Bəxtiyarı, Mirzə Cəlili, Hüseyn Cavidi – millətin milli-mənəvi
dəyərlərini qaralayanlar xaricdən himayə olunanlardır. Onlar Azərbaycanın
ziyalı təbəqəsindən deyillər. Əlbəttə, cəmiyyətdə doğru tənqid sağlam fikri
inkişaf etdirməlidir. Əsas odur ki, siz bu 70 ildə sevgidən başqa naqis bir
fikirlə rastlaşmadınız. Şairin sözü millətinə, dövlətinə sevgi təbliğ edirsə, o
poeziya əbədi yaşayacaq.
– Mənim çox illər
əvvəl yazdığım «Ən uzun şeir» adlı, amma əslində iki misradan ibarət yazdığım
bir şeirim var:
Günəşə açılan
çiçəklər kimiÜrəyim açıqdır yaxşılıqlara...
Bütün ömrüm boyu əziyyətli həyat yaşamışam. Ancaq həyatda gördüyüm pisliklər eynimə gəlməyib. Ömrüm boyu insanlara yaxşılıq etməyə çalışmışam. Bu gün bir çox ziyalılar, hətta akademiklər var ki, «Ədəbiyyat» qəzetində onların ilk yazılarını mən çap etmişəm. Sevinirəm ki, o yaxşılıqlar sonda itmir, hardasa yenidən üzə çıxır.
Bu savaş onu göstərdi ki...
– İnqilabdan sonra Rusiyada Vladimir Mayakovski
intihar edəndə Marina Svetayeva onun haqqında "On bir il idi insan Mayakovski şair
Mayakovskiyə zülüm verirdi. On birinci ildə şair Mayakovski cəsarət tapıb insan
Mayakovskinin canını aldı”, - deyə yazırdı. Bu illər ərzində içinizdə şair Rüstəmxanlı
ilə insan Rüstəmxanlının mübarizəsi gedibmi? Əgər gedibsə, onların hansını
qalib tərəf kimi görürsünüz?
- Şair Rüstəmxanlı
ilə insan Rüstəmxanlı arasında heç vaxt ciddi bir savaş, anlaşılmazlıq olmayıb.
Amma siyasətçi, millət vəkili Rüstəmxanlı ilə insan Rüstəmxanlı arasında müəyyən
fikir dartışmaları olub. İnsan Rüstəmxanlı güzəştə gedəndə, bəzən prinsiplərinə
axıra qədər sadiq qala bilməyəndə təbii ki, şair Rüstəmxanlı onu dara çəkir, cəzalandırır.
Bəzən elə olur ki, aylarla şeir yaza bilmirsən. Ancaq şairlik bir az xilas
yeridir. Mən nazir işləyəndə bir şeir yazmışdım: Lənət olsun bu vəzifə millətinə,
Açmaq olmur, köhnə kilid, köhnə açar.
O sirlər ki, dərd artırır millətimə,
Mən demədim, mən açmadım, tarix açar...
Mən meydan hadisələrində çox şeylər görürdüm: hansı hakimiyyət davaları gedir, kim hansı məqsədə xidmət edir, Qarabağ savaşını necə oldu uduzduq və s. Onları millətə demək olmazdı. Təbii ki, bunları görüb deyə bilməyən yerdə şair dara çəkilir.
– Siz azadlıq üçün çalışırdınız. Bu arzunuza
çatdınız – Azərbaycan müstəqil oldu. O dövrün coşqun şeirləri sonradan həmin arzuya çatıldı deyə bir qədər
ruh düşkünlüyü yaratmadımı? Adətən deyirlər ki, zirvədən zirvəyə yol yoxdur,
mütləq aşağı eniş olmalıdır.
- Mən həmişə Azərbaycanın
müstəqilliyinə xidmət eləmişəm. Azərbaycanın Rusiyadan qopmasına xidmət eləmişəm.
Ona görə də o dövrə qədər olan yaradıcılığımla müstəqillik illərindəki
yaradıcılığım arasında xüsusi ziddiyyət yoxdur. Bundan sonra 50 il də yazsam,
yenə olmayacaq. Müstəqilliyin nə qədər çətinlikləri olsa, yenə də mənə çox əzizdir.
Müstəqillik mənim idealımdır. Biz müstəqilliklə Qarabağ savaşını bir-birinə
qarışdırmamalıyıq. Qarabağ savaşı Rusiyanın və qonşularımızın o müstəqilliyin
qarşısını kəsmək üçün ortalığa atdığı bir bəla idi. Çalışıblar bizə müstəqilliyin
dadını hiss etməyə bizə imkan verməsinlər. Savaş gəlib o müstəqilliyin böyründə
yara kimi qaldı. Bədənimizin yarısı iflicdir. Qarabağ savaşdır - müstəqil olsan
da, olmasan da onun uğrunda savaşacaqsan. Müstəqillik isə Azərbaycanın tarixi qələbəsidir,
onu heç vaxt gözdən salmaq olmaz. – Aprel döyüşlərində gözləmədiyimiz halda böyük vətənpərvərlik
nümunələrinə rast gəldik. Heç bir komanda olmadan cəmiyyətin bir nöqtəyə
vurmasını müşahidə etdik. Amma bundan əvvəl söhbətlər gəzirdi ki, xalqın ruhu
ölüb, gəncliyi vətənpərvər ruhda böyütmək çətin olacaq və s. Ancaq hadisələr
göstərdi ki, Qarabağ sevgisi insanlarımızın canına hopub. Siz ümumiyyətlə,
aprel döyüşləri ilə bağlı cəmiyyətdəki ictimai-siyasi vəziyyəti, reaksiyaları
necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycan gəncliyi
mürəkkəb bir dövrdən keçib. Bu gənclərin bir hissəsi Rusiyada – Azərbaycandan köçüb
getmiş ailələrdə böyüyüb. Onlar rus məktəbində oxuyublar və rusdillidirlər. Gənclərin
bir hissəsi Türkiyəyə işləməyə gedən ailələrdə dünyaya gəliblər. Onlar ümumiyyətlə,
məktəb görməyiblər. Başqa bir nəsil var ki, onlar çadırlarda doğulublar.
Onların arasında yazıçılar, şairlər də var. Ona görə bizim yaşlı nəsillər cavan
şairlərə hirslənəndə mən "onların günahı yoxdur. O uşaqlar bizim
övladlarımızdır, onlar harada doğulub, hansı yolu keçib, diqqət edin...” deyirəm.
Bir qisim yazıçılarımız şənliklərdən,
sovet dövrünün rahat yaşamalarından məhrum olublar. Moskva, səyahətlər,
Yazıçılar İttifaqının ezamiyyətləri, ordenlər, medallar – hamısından əlləri üzülüb.
Onlar üçün indiki dövr bir qədər sıxıntı yaranır. Ona görə də Rusiyaya bağlı
olan nəsillər bir qədər xiffət keçirirlər. Ancaq o nəsil ki, çadırlarda
doğulub, həyatın içindən çıxıb gəliblər, o rəzalətləri, millətin məğlub
olmasını, uduzmasını, aşağılanmasını görüblər – onlar yara almış nəsildir. Buna
rəğmən gənclik bu gün Vətənə bu qədər bağlıdırsa, bütün əzabların üstündən keçib
yenə «Mən vuruşaram» deyirsə, bu, qəhrəman bir nəsildir. Heç vaxt gəncliyi
ittiham etmək olmaz. Bu gün Azərbaycana,
bəlkə də türk dünyasına qarşı genetik savaş gedir. Bu savaşda nəsil, qan dəyişdirməkdən
başlamış yeməklərə, televiziya verilişlərinə, informasiya müharibəsinə qədər millətin
üstünə gəlirlər. Bütün bu hücumlara baxmayaraq, millət öz yerindədir. Xalq
ruhunu qoruyub saxlayıb. Əlinin zəhməti ilə dolanan, saf, sadə, torpağa bağlı
olan, əli qabarlı fəhlə, kəndli - odur sənin millətin. O millət heç vaxt əyilməz.
O millət heç vaxt mənəvi dəyərlərini itirməz. Çünki millət bir gündə dəyişə
bilməz. Biz heç vaxt öz millətimizin qüsurlarından xəcalət çəkməli deyilik. Bizim
millət dünyanı sevən böyük insanlar, şəxsiyyətlər yetişdirib. Bu savaş onu göstərdi
ki, Azərbaycan insanının vətənpərvərlik duyğuları yerindədir. Cavanlar istənilən
vaxt öz torpağını qorumağa hazırdır. Gərək kitabı təbliğ edəsən
– Keçən həftə "Ədəbiyyat” əlavəmizə sizin
haqqınızda yazı hazırlayarkən şair Çingiz Əlioğlu ilə söhbətləşdik. O, daha çox
sizin gənclik illərinizdən, ali məktəblərdə birlikdə iştirak etdiyiniz poeziya
gecələrindən danışdı, zalları titrədən alqışıarı xatırladı. Amma bu gün o cür
görüşlər keçirilmir. Poeziyanın meydanı daralıb, yoxsa gənclərin şeirə həvəsi
yoxdur?
- Hər şey tərbiyəyə
bağlıdır. Mən nazir işləyəndə Bakıda 114 kitab dükanı vardı. Bu gün kitab
dükanları barmaqla sayılacaq qədərdir. Deyirlər ki, kitab alınmır ona görədir.
Ancaq kitabın satılan yeri olmalıdır. Mən kitab almaq üçün bir dükan tapa
bilmirəm. Mirzə Ələkbər Sabirin heykəli ilə üzbəüz «Akademik kitab» var idi.
İndi onu buterburodxana ediblər. Kitab alındı, alınmadı, bu, tarixi bir yerdir.
Kitaba bu cür münasibət olmaz. Bir yapon ildə 140 kitab oxuyur. Azərbaycanlı isə
oxumaq üçün kitab tapa bilmir. 150-200 min əhalisi olan bir rayonun bircə kitab
dükanı olmazmı? Əgər dükan yoxdursa, heç
olmasa, əvvəlki illərdə olduğu kimi səyyar kitab satan maşınlar olsun. Gərək
kitabı təbliğ edəsən. Televiziyalarımızın hansında kitab təbliğ olunur? Dodaq
boyasından, saç rəngindən tutmuş hər bir şeyin reklamı gedir, təkcə kitabdan başqa.
Əvvəlki görüşlərin keçirilməməsinə görə camaatı günahlandırmaq lazım deyil. Buna
şərait yaratmaq lazımdır. Amma son vaxtlar Təhsil Nazirliyinin tapşırığı ilə
orta məktəblərdə mütaliəyə marağın genişləndirilməsi istiqamətində işlər
aparılır, yazarlarla məktəblilərin görüşləri keçirilir. Mən də 4-5 məktəbə dəvət
olunmuşam. Hansı məktəblərdə ədəbiyyat müəllimləri fəaldır, o məktəblərdə görüşlər
mükəmməl olub. Qoy universitetlər auditoriyalarını şair və yazıçıların üzünə
açsınlar. Görün yenə də həmin divarlar titrəyir, yoxsa yox? Bu yaxınlarda
Türkiyədə 70 illik yubileyim keçiriləndə «Mən bütün ömrüm boyu xalqın milli
yaddaşını diri saxlamağa çalışmışam» - deyə səsləndim. Bu da «Qan yaddaşı»
şeirimdən gəlmişdi. Qan yaddaşı çox mühümdür. Hər halda gələcəyimizi allah
bilir, amma çox şey özümüzdən də asılıdır. Keçmişi də unutmaq olmaz. Erməni
olmayan tarixindən tarix yazır, amma bizim bu boyda tariximizi hərə bir tərəfə çəkmək
istəyir. Mən hər yerdə deyirəm: tarix hardan başlayıbsa, türk ordan başlayıb.
Tarixin axırına kimi də belə gedəcək. – Siz Tanrı dağını ziyarətə də getmisiniz...
- Mən Çinə
getdim, bu, çoxdankı arzum idi. Çin səddini görmüşdüm. O zaman atam xəstə idi.
Mərhum Heydər Əliyev bizi Çin səddinə apardı. Maraqlıdır, onun yaşlı vaxtları
idi. Yuxarıda bir bürc görünürdü. Cavanlar yorulub qaldılar, amma Heydər Əliyev
Çin səddini axıra qədər qalxdı. Şairlərimiz orada şeirlər oxumağa başladılar. Mən
də şimala doğru baxaraq «Gör dünyanın harasındayıq» - deyə fikirləşirdim. Mən
elə orada "Çin səddi üstündə” adlı bir şeir yazdım. Çində bizim tariximizlə
bağlı çox böyük gizlinlər var. Çünki uzun müddət Çinə türklər başçılıq edib.
Çin dilini, o tarixi bilənlər lazımdır ki, həmin gizlinləri açsınlar. Onda
«Tanrı dağlarına gedəcəm» dedim. Əslində Kaşgarlı Mahmudu ziyarətə getdim. Bu, çox
qeyri-adi ziyarətgahdır. Kaşgarlı Mahmud da türk dünyasının ən böyük şəxsiyyətlərindən
biridir. Çində getmək istədiyim bir çox yerlər var idi. Ancaq fövqəladə vəziyyət
olduğu üçün gedə bilmədim. Oradan Tanrı dağlarına getdim və dönəndə «Tanrı
dağları ilə söhbət» adlı bir yazı yazdım. Sonra Altaylara səfər etdim. Türk
dünyasında sonuncu getmədiyim yer Saaxa – Yakutiyadır. İnşallah, ora da gedəcəyəm
və coğrafiya tamamlanacaq.
Heydər Əliyev qeyri-adi insan idi
– Ulu öndər Heydər Əliyev sizin xətrinizi çox istəyirdi...
- Heydər Əliyev qeyri-adi insan idi. O, üzümçülük, pambıqçılıq rayonlarına gedəndə cavan şairləri də özü ilə aparırdı. Ağsu rayonunda olanda bir qarğıdalı tarlasının kənarında dayandıq. Həddən artıq isti idi. Bir müharibə veteranı müharibə haqqında şeir oxudu. Birdən Heydər Əliyev çevrildi və «Burda bizim görkəmli, cavan şairimiz Sabir Rüstəmxanlı dayanıb. O şeiri verərsən ona, qoy çap etdirsin» dedi. Mən qayıdandan sonra səfərlə bağlı qeydlərimi və şeirin bir parçasını da çap etdirdim. Bir dəfə mənlə görüşündə «Sən təmiz adamsan, amma hərdən sadəlövhlük edirsən, hər adama inanma» - deyə məsləhət verdi. Sonra da «Mən səni 25 yaşından izləyirdim. Qabağına çıxan bəzi maneələri özüm götürmüşəm» - dedi. O, cəsarətli, səmimi danışan adamları sevirdi. Bizim onunla həmişə normal dialoqumuz olurdu. Çinə getməyimi də özüm ondan xahiş elədim. Təyyarədə gəlib camaatla görüşürdü: "Gördün də, Süleyman Dəmirəl Türkiyədə sənin şeirini dedi” - deyə üzünü mənə çevirdi. Mən o vaxta qədər Türkiyəyə getməmişdim. Odur ki, «Eşitdim. Birinin özü gedir Türkiyəyə, birinin də sözü» -deyə cavab verdim. O da gülüb: «Sən də Çinə gedirsən, Türkiyə yaxındır, hər zaman gedə bilərsən» - dedi. Çində çox gözəl görüşlər oldu. Ziyafət zamanı ulu öndər «Mən yazıçılarla oturacağam» - dedi. Çox gözəl söhbətlərimiz oldu. Sonra «Sənin niyə səsin çıxmır» deyə soruşdu. «Mən elə bir sağlıq deyəcəyəm ki, deyilən sağlıqlar yalan olacaq» deyə dilləndim. «Elə mən onu gözləyirəm» - deyə ulu öndər dilləndi. «Mən sizin rəsmi görüşlərinizdə iştirak etdim. Hansı səviyyədə danışıqlar apardığınızın şahidi oldum. Allah sizi yaradıbmış ki bir milyard yarım əhalisi olan Çinə, bir milyard əhalisi olan Hindistana, 350 milyonluq Amerikaya rəhbərlik edəsiniz” dedim.
Türk dünyası üçün çox işlər görülməlidir
– Türk dünyası ölkələri arasında ayrı-ayrı
respublikaların ədəbi əlaqələrini necə qiymətləndirirsiniz? Azərbaycanın türk
dünyası ədəbiyyatındakı yeri hansı səviyyədədir?
- Təxminən 20
ildir ki, mən Türkiyədə olarkən yerli televiziyalarla çıxışlar edirəm. Hələ
1987-ci ildə Türkiyəyə gedəndə "Türkiyə” qəzetinə verdiyim ilk müsahibəmdə
«Türkiyə üzünü şərqə çevirməlidir» demişdim. Bunu hər dəfə deyirəm, salonlar
alqışlayır. Yəni Türkiyə nə qədər Avropanın ətəyindən tutacaq? Avropa səni
aşağılayır, dağıtmaq istəyir. Avropa Osmanlının intiqamını almaq istəyir. Sənin
bu boyda dünyan var. Təəssüf ki, Türkiyə bu məsələyə biganədir. Bəlkə də gücü
çatmır. Türkiyədə Azərbaycan ədəbiyyatı yoxdur. Ayrı-ayrı kitablar çap olunsa
da, böyük kitab dükanları yəhudilərin, soyadını dəyişmiş ermənilərin və
solçuların əlindədir. Solçular orda daha güclüdür. Milli əsərlər o dükanlara
bir az çətin yol tapır. Ona görə də türk dünyasının ədəbiyyatı haqqında bir qədər
az məlumatlıdırlar. Son vaxtlar bir az Çingiz Aytmatovla görüşlər keçirildi.
İndi biz də Türkiyənin hər tərəfində görüşlər keçiririk. Əsərlərimizi
oxumasalar da, adımızı eşidirlər. Təəssüf ki, nə özbək, nə də başqa türk
xalqlarının ədəbiyyatı Türkiyədə hələ populyarlıq qazanmayıb. Ancaq Türk Tarix
və Dil Qurumu möhtəşəm işlər görür. Bütün türk ləhcələrini öyrənib kitablar çap
edir, türk dövlətlərinin ortaq lüğətlərini, türk folklorunu çap edirlər. Bununla
belə hələ çox işlər görülməlidir. O işləri görmək üçün türk dünyasının siyasi
iradəsi lazımdır. Türkçülyün mərkəzi həmişə Azərbaycan olub. Əlibəy Hüseynzadə,
Yusif Axçuranın türkçülük haqqında kitabları var. Yusif Axçura yazır ki, türk
dünyasında türkçülük Mirzə Fətəli Axundzadədən başlayıb. Ondan sonra Zərdabi,
daha sonra Əli bəy Hüseynzadə türkçülyü davam etdiriblər. Bu gün Türkiyənin
bütün universitetlərində azərbaycanlılar çalışır. Onlar da orada çox iş görməlidirlər.
Çox təəssüf ki, onların hamısı özləri haqqında düşünür. Türkiyədə ermənilərin
kifayət qədər kitabları çıxır. Orada qəzetləri var, amma bizim heç nəyimiz
yoxdur.
Savaş yoldaşı
– Tənzilə haqqında çoxlu şeirlər yazmışam. Təbii ki, bütün qadınlar gözləyir ki, ona ad günündə və ya 8 Mart bayramında hədiyyələr verilsin. Bəzən çatdıra bilmirsən, başın qarışıq olur, ya cibin imkan vermir. Bir dəfə də vəziyyətdən çıxmaq üçün ona ad günü ilə bağlı şeir yazdım: «Mələk yaşındasın, yaşını demə». O şeirə Türkiyədə gözəl bir mahnı da bəstələnib. Bəzən məndən incik olanda iş yerinə gedirəm. Otaqda yoxdursa, təqvimin üstündə bir şeir yazıram. Şeir onu kövrəldir, dərhal bütün gərginliklər aradan götürülür.
– Sabir bəy, 70 yaşınızı qeyd edirsiniz. Şairin yanında onu duyan, özünə də, sözünə də dəyər verən həyat yoldaşı olanda o, daha güclü olur. Düşünürəm ki, sözünüzün gücü həm də burdan qaynaqlanır.
– Tənzilə xanıma çox şeirlər yazmışam. «Əbədi sevda»
kitabımda bir çox sevgi şeirlərim var. Cavanlıq illərimdə bu qədər sevgi şeirlərim
yazılmamışdı. İnsanın özünü kökləməyindən çox şey asılıdır. Müəyyən bir yaşda
ilham pərisi kömək edir. Amma sonra Allahın sənə verdiyi bir qabiliyyət varsa,
ilham pərisini çağırmağı bacarmalısan. Tənzilə mənim savaş yoldaşımdır.
Bilirsinizmi, dünyanın hər yerində ailə institutunu dağıtmağa çalışırlar. Artıq
ailə dramatik bir vəziyyətə düşüb. Şükür ki, Azərbaycan cəmiyyətində hələ ailə
institutu qorunur. Burda çox böyük yük qadının çiyninə düşür. Qadınlar gərək od
qoruyan kimi ailəni qorusunlar. Amma qadınlarımız bəzən həddindən artıq məişətçidirlər.
Ona görə əvvəllər bizim kişilər gedib başqa millətdən olan qızlarla evlənirdilər.
Mən öz həyatımda görmüşəm. Bu baxımdan bizdə bir qədər çətindir. Mən istəyirəm
ki, silahdaş, yoldaş, çiyindaş, ruhdaş olan qadınlarımızın sayı çox olsun. Bu
baxımdan, mən öz taleyimdən razıyam. Qadınlar olan yerdə həmişə ədalət var, mədəniyyətə
sayğı var.
Təranə MƏHƏRRƏMOVA