“Mən bu yolu tutub getməliyəm...”
75 yaşlı Anastasiya
Vertinskaya indi daha çox nəvələri ilə vaxt keçirməyi, oğlunun biznesinə dəstək
olmağı xoşlayır
Anastasiya
Aleksandrovna Vertinskayanın 75 yaşı tamam olub. O, paytaxt Moskvanın tanınmış doğum evində dünyaya göz açıb.
Moskvanın peşəkar tibb müəssisəsi yalnız yüksək vəzifəli şəxslərin və mədəniyyət
xadimlərinin qadınları üçün idi. Nastya da bu müəssisədə təsadüfən
doğulmamışdı.
O, kinoaktrisa və
rəssam Lidiya Sirqvavanın və şəxsi mahnılarının ifaçısı, dünya və sovet
estradasının əfsanəsi, şair Aleksandr Nikolayeviç Vertinskinin ikinci qızı idi.
Hələ oktyabr inqilabından əvvəl «Qara Pyero» səhnə imicini yaratmış estrada
xadimi Vertinskiy vətəndaş müharibəsi ərəfəsində sərhədin o tayına yollanır.
Bir çox rus elm və incəsənət xadimindən fərqli olaraq, o, şüurlu olaraq və
siyasi motivlərə görə mühacir olmamışdı. Sonralar öz memuarlarında yazırdı ki,
sovet hakimiyyəti ona heç bir pislik etməyib, özü macəra və səyahət arzusunda
imiş.
1930-cu illərin
ortalarında Aleksandr Vertinskiy hakimiyyətdən SSRİ-yə dönmək üçün icazə alır.
Bir çox səbəblərdən bu, yalnız Böyük Vətən müharibəsi zamanı – 1943-cü ildə
mümkün oldu. Aleksandr Nikolayeviç Moskvaya gənc həyat yoldaşı və Şanxayda
doğulmuş üçaylıq qızı Marianna ilə birgə döndü. Sovet hakimiyyəti üçün
mühacirlikdən dönmüş məşhur müğənni siyasi şəxsiyyət idi. Ona görə də ona yaxşı
şərait yaradıldı. Ailə üç il Moskvanın «Metropol» mehmanxanasında yaşadı.
Sonralar Vertinskilər Qorki küçəsində yeni evə köçdülər. Qızları Nastya da bu
evdə dünyaya gəldi. Onda Aleksandr Nikolayeviç 50 yaşlarında idi. Ona görə də
o, qızlarını qəlbən sevirdi. Qızlarına «Doçenki» adlı romansını da həsr
etmişdi.
Anastasiya
atasına daha çox bağlanmışdı. Həmişə deyirdi ki, onların arasında mistik bağlılıq
var. Aleksandr Nikolayeviç konsertdən sonra Leninqrad mehmanxanasında keçinir.
Evə zəng gələndə Anastasiya artıq bilirdi ki, zəng vuran atası deyil, yad
insanlardır və atasının ölüm xəbərini çatdırmaq istəyirlər. Aleksandr
Vertinskinin ölümündən sonra da Anastasiya atasının varlığını yanında hiss
edirdi.
Çox illər sonra
ata və qızı sanki rollarını dəyişmişdilər. Anastasiya Aleksandrovna hesab edir
ki, atası Aleksandr Vertinskinin mahnı irsini bərpa etmək onun əsas işidir.
Onun bilavasitə iştirakı ilə atasının bir çox yazıları bərpa olunmuşdu.
Bunların arasında plastinkaları, «Aleksandr Vertinski», «Məhəbbət mahnıları», «Əsrin
lətifələri» qeyd etmək olar. O, eləcə də özünün memuarlarından ibarət kitabı nəşr
etdirir.
Buna baxmayaraq,
Anastasiya Aleksandrovna oğlunun «Vertinskiy» soyadını daşımasını istəməyib.
Stepan atasının "Mixalkov” soyadını
daşıyır. «Mən əmin deyiləm ki, Vertinski soyadı davam etməlidir. Mənim atam o qədər
möhtəşəm idi ki, Rusiya incəsənəti üçün təkcə adı bəs edir»- deyə Anastasiya
bildirir.
Düşərgənin dərsləri
Balaca Nastya
atasının bəstələdiyi mahnıdakı «mələkciyəz»ə demək olar ki, oxşamırdı. Əksinə,
onun oxumaqla qəti arası yox idi. Aleksandr Nikolayeviç iftixarla deyirdi ki,
qızı özünə oxşayıb. Vertinski bacıları məktəbdə yalnız nəğmə dərsindən 5
alırdılar. Ataları bununla kifayətlənirdi, başqa dərslər onu maraqlandırmırdı.
Ailə içərisində
Aleksandr Nikolayeviç möhtəşəm ləhcəsi ilə «mələkçik»lərini «eqoist»
adlandırırdı. Anastasiya Aleksandrovna memuarlarında yazır: "Bir dəfə atam
«eqoist» ailəsi sovet vətəndaşları kimi tərbiyələnmirlər” deyə şikayətləndi.
Bizi pioner düşərgəsinə göndərdilər. Marina ilə birgə Almaniyadan alınmış iki dəri
çemodanımız vardı. Bizim üçün ora corab, reytuz, boğazlı qaloş, paltar, toxunma
isti köynək qoyulmuşdu… Orada olan müddətdə aclıqdan başqa heç nə yadıma gəlmir,
yalnız «Gecələrin məşəlində, biz pionerlər fəhlə uşaqlarıyıq…» mahnısından
başqa. Düşünürdüm ki, balerinalar, klounlar, it iyi verən incə qadınlardan
yazmaq əvəzinə nə yaxşı olardı ki, atam fəhlə uşaqları haqqında belə mahnılar
yazaydı və mən bununla fəxr edərdim…”
Biz yalnız
ikimizə bir çemodanla geri döndük və orada yalnız iki əşya var idi. Mariannanın
üstündə «Kolya K» yazılmış yuyulmuş mavi maykası, mənim üstündə «ikinci dəstə»
yazılmış qara satin şalvarım.
Biz burnumuzu çəkə-çəkə,
ana söyüşüylə özümüzü güclə evə çatdırdıq. Atamız qarşımızda kəpənəkli bayram
kostyumunda, anamız, iki tərbiyəçi qadınla, nənəmiz piroqla bizi qarşılamağa
çıxmışdılar. Salamlaşmadan, öpüşmədən: «Nə durmusunuz dəstəylə!... Aşırmağa bir
şeylər verin!»- deyə mətbəxə keçdik, qazanların ağzını açaraq yarım qazan
kotleti dayanmadan yeyib bitirdik.
Atam dəstə
başçısısayağı sakitcə yazı otağına keçdi və utancaqcasına qapını bağladı. Uzun
müddət oradan çıxmadı. Sonra anam onun otağına daxil oldu və biz anamızın
hıçqırıq səsini, atamızın isə mızıltısını eşitdik. Artıq gec idi. Sovet
hakimiyyəti bacımla mənim həyatıma nüfuz etmişdi.
Düşərgədən
qayıdandan sonra başımız qaşınırdı. Nənəmiz başımızda bit və sirkə olduğunu
gördü. Bizi nöyütlü əsgiyə bürüdülər, lakin düşərgə bitləri güclü çıxdılar.
Sonra bizim saçımızı qırxıb tüklərimizi yandırdılar. Lakin biz sözəbaxmayan
quldurlar kimi böyüyürdük. Bizi saxlamaq mümkün deyildi. Sonralar atam bizə
velosiped aldı. Atama "qızların əllərini tutmadan yük maşınının arxasınca
velosipedlə gedir” deyə xəbər verəndə az qala onun tutması tutmuşdu. Düşərgə
bizə beləcə «yarımışdı».
Lakin düşərgə də
hər şeyə qadir deyildi. O, Anastasiya Vertinskayadan «Sovet vətəndaşı» yarada
bilmədi. 1972-ci ildə qadın nümunəvi sovet filmi olan «Öz yerində olan insan»a
çəkildi. Bundan sonra 6 il heç bir filmə dəvət almadı. «Mən poladəridən fəhlə
rolu ilə fəxr etmirəm. Mənim bu rola xarici görünüşüm uyğun gəlmir, həyatda da
bunun üçün həyəcan keçirmirəm» - deyə aktrisa bildirir.
23 milyon tamaşaçı
Qrinin "Al yelkənlər” əsəri
əsasında çəkilmiş film Vertinskayanın həyatında müsbət rol oynadı. Aktrisa özü
də Assol
obrazını sevmiş və tamaşaçılara da sevdirə bilmişdi.Ancaq Vertinskaya Assol rolunu almaya bilərdi – sınaqlara idman
kostyumunda, qısa saçlı kobud gənc qız daxil olanda rejissor Aleksandr Ptuşko
"sınağa buraxılmasın” deyə göstəriş vermək istəyib. Lakin Nastyaya parik və
paltar geyindiriləndən sonra «Al yelkənlər» obrazına tam uyğun gəlib. Film
ekranlara çıxandan sonra anşlaqla qarşılanıb. İlk il ərzində prokata buraxılan
filmə 23 milyon tamaşaçı baxıb. Lakin ona gətirdiyi son dərəcə populyarlığa görə,
Anastasiya bu filmi sevmirdi. Çünki aktrisa ona olan yüksək maraq üzündən
mağazaları sərbəst gəzə bilmirdi.
Məhz bu filmdəki
uğurlarına görə Anastasiya rejissorların diqqətini çəkməyə başladı.Onu bir-birinin
ardınca yeni rollara dəvət edirdilər.
Aktrisanın
cavanlığında oynadığı məşhur kino rolları – Assol, Ofeliya, Quttiere hazırki Anastasiya Vertinskayaya qəti
oxşamırdı. Əlbəttə, aktyor istedadının məharəti də elə özünə oxşamayan xarakter
və tipajları yaratmaqdan ibarətdir. Bu ekran «mələkləri» Anastasiya
Vertinskayanın kinematoqrafiya həyatına təkcə daxil olmayıb, həm də ona böyük
şöhrət qazandırıb.
Kino dünyasında
partlayış
«Amfibiya adam»ın populyarlığı daha yüksək oldu.
1962-ci ildə çəkilmiş film kinoprokatın liderinə çevrildi.
Rejissor Vladmir Çebotaryov çəkilişə başlayanda bu əsərin
müvəffəqiyyət qazanacağına inanırdı. Ondan fərqli olaraq, filmə bir qədər
skeptik yanaşanlar da vardı. Ona görə də çəkilişə kifayət qədər maliyyə vəsaiti
ayrılmamışdı. Elə ilk günlərdən rejissor texniki imkansızlıqdan yaranan
problemlərlə qarşılaşmalı oldu. Sualtı epizodlarda baş rolların ifaçıları müəyyən
çətinliklərlə rastlaşdılar.
Lakin film SSRİ ərazisində və ondan kənarda böyük
müvəffəqiyyət qazandı. Mədəniyyət naziri Furtseva bu ekran əsərini SSRİ Maliyyə
Nazirliyinə ən qiymətli hədiyyə adlandırdı. İlk yarım il ərzində filmə artıq 65
milyon tamaşaçı baxmışdı.
Filmin
bir çox epizodlarıBakıdaçəkilib. Bu səbəbdən "Amfibiya adam” Azərbaycanlı
tamaşaçılar üçün ikiqat maraqlıdır. Kütləvi səhnələrdə çəkilən Bakı əhalisi o
günləri yaxşı xatırlayır. "Amfibiyaadam” filminin çəkilişi üçün məhz
Bakının seçilməsi təsadüfi deyildi.
Bu, Koronevin
Bakıya ilk, Quttiere rolunun ifaçısı Anastasiyanın isə ikinci gəlişi
idi.1946-cı ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında məşhur müğənni-şanson
Aleksandr Vertinskinin konsertinə şəhərin yüksək zümrəsindən olanlar, musiqisevərlər
gəlmişdilər.Aleksandr Vertinski səhnəyə kiçik qızları Marianna və
Anastasiya ilə birlikdə çıxdı, şeir söyləyib konserti açdı.Anastasiyanın
Bakı ilə ilk görüşü belə oldu.Bəlkə də bu xatirələr üç-dörd yaşlı
Nastyanın yadına-yaddaşına həmişəlik həkk olmuşdu və on üçilsonra
Bakıya çəkilişə gələndə, heç şübhəsiz, atalı günlərini, bu şəhərdə keçirdiyi o
qayğısız anları xatırlamışdı.
Quttiere aktrisanın özünün də sevdiyi obrazdır. Bəlkə
də, hansısa xüsusiyyətlərinə görə onun öz oynadığı personaja həsəd apardığı
anlar da olub. Filmin çəkilişi bitdikdən sonra o demişdi: "Quttieredən ayrılmaq
mənə ağırdır...”. Bəli, filmin böyük uğur qazanmasında, heç şübhəsiz,
Anastasiya Vertinskayanın da payı var, hətta əvəzsiz payı var. Onun ekran qəhrəmanına
hələ də vurulurlar.
1962-ci ildə İtaliyanın Triestşəhərində keçirilən fantastik
filmlər beynəlxalq kino festivalında "Gümüş yelkən” mükafatına layiq görüləndən
sonra tənqidçilərin əsərə münasibəti dəyişdi. Tənqid, tənqidçi fikri öz yerində,
əsl sözü onlardan öncə tamaşaçılar demişdilər. Film sözün əsl mənasında ölkənin
kino dünyasında bir partlayış idi. Təsadüfi deyil ki, bu ekran əsərindən sonra
Belyayevin yaradıcılığına, o cümlədən fantastik janrdakı əsərlərə maraq xeyli
artdı. Lakin sərbəst və hər
hadisəyə görə mühakimə yürüdən Anastasiyada bu da xoşagəlməz hisslər yaratdı.
Onun fikrincə, film şlyaqer balletritikasına uyğun çəkilib. Bütün epizodlarda
Vertinskaya dublyorsuz oynayıb.
1964-cü ildə "Hamlet”
filminin ekranlara çıxması kino sənətində hadisə kimi qarşılandı.Filmdə tanınmış sənətkarlar:
Smoktunovski,MixailNazvanov, Yuri
Qolubev və başqaları çəkilmişdi.Ofeliya rolunda isə
Anastasiya Vertinskaya idi. "Ofeliyadan sonra mən qəti əmin oldum ki,
kino, teatr mənim taleyimdir, mən bu yolu tutub getməliyəm” - deyə aktrisa film
ekranlara çıxandan sonra deyirdi.
Yaşından 20 il cavan
1991-ci ildən
Anastasiya Vertinskaya aktyorların - çətin vəziyyətdə olan həmkarlarına kömək məqsədi
ilə Xeyriyyə Fondu yaradıb. O, xeyriyyəçiliyi irsi əlamət sayır. Çünki onun
babası, məşhur Kiyev hüquqşünası Nikolay Vertinskiy kasıb insanların işini
aparırdı. Fond Pasternakın ev-muzeyi, Peredelkinadakı Çexov muzeyinin təmirinə
kömək edib, zəif görən uşaqların teatrını dəstəkləyib və bir sıra
aktyorların yaşadıqları binada memorial
lövhələrinin qoyulmasına nail olub.
Aktrisa daha
filmlərə çəkilmir. ”Hansısa qarını və ya cinayətkarın anası rolunu oynamaq istəmirəm”
deyir. İndi daha çox nəvələri ilə vaxt keçirməyi, oğlunun biznesinə dəstək
olmağı xoşlayır.
Bu yaxınlarda
Anastasiya Vertinskaya uzun illərdən sonra ilk dəfə ekranlarda görünüb. O, NTV
kanalında yayımlanan «Sən inanmazsan» verilişinə dəvət alıb. Süjet aktrisanın
75 illiyinə həsr olunub. Televerilişi izləyən tamaşaçılar çox çətinliklə
Vertinskayanı tanıdıqlarını söyləsələr də, proqramın müəllifləri onun yaşından
20 il cavan göründüyünü qeyd ediblər.
Rusiya mətbuatından
tərcümə etdi
Təranə Məhərrəmova