Marsa uçmağa və hətta qayıtmamağa hazıram! - Fotolar
Bütün dünya Valentina Tereşkovanın yubileyini qeyd edir. Onun 80 yaşı
tamam olur. İlk kosmonavt qadının yubileyi şərəfinə sosial şəbəkələrdə «Çayka» həştəqi
yaradılıb. Tereşkova öz tarixi uçuşunu məhz bu adla həyata keçirib. Ad günü
münasibəti ilə qadın-əfsanənin adına dünya ölkələrindən təbriklər gəlir. «Sizə
şücaətinizə görə minnətdarıq. Siz dünya tarixinin xəzinəsinə qiymətsiz hədiyyə
vermisiniz» - deyə ona yazırlar. Bir sıra ölkələrdə «Çayka. İlk uçuş» adı
altında sərgilər açılıb. İtaliyada Tereşkovanın yubileyi münasibəti ilə təntənəli
gecə keçirilib. Vyetnamda məktəblərdə şagirdlərə tematik dərslər tədris olunub.
Londonda, Praqada təşkil olunan ekspozisiyaları yüzlərlə insan izləyir.
Tereşkova ilə müsahibəmizə onun doğulduğu Yaroslavl vilayətində
aerokluba yazıldığı vaxtlardan başladıq:
- Maraqlıdır, aeroklub sizi
necə cəlb etdi?
- O vaxt Yaroslavlda aerokluba yazılmaq qızlar və oğlanlar arasında dəb
idi. Hamımız gənclik həvəsi ilə aşıb-daşırdıq. Paraşütdən tullanmağa da hamı həvəs
göstərirdi. Nəinki gündüzlər, hətta axşam da paraşütdən tullanırdıq. Yadımdadır
ki, Hərbi Hava Donanması Günü biz Volqa çayı üzərindən tullandıq. Təyyarə çayın
üzərindən uçanda paraşütçülərin adı elan olunur və biz tullanırdıq. Evə gələndə
anamın gözləri yaş içində idi. Ona yaxınlaşdım: «Sən gördünmü?» - dedim. O, qətiyyətlə
mənim tullanmağımın tərəfdarı deyildi. Mən isə ona «Daha sən etiraz etməyəcəksən»
– dedim.
- Bəs anan nə cavab
verdi?
- "Zədələnsən,
bir də evə qayıtma” dedi. Biz aeroklubda başqa qızlarla əllərimizdə döyənəklər,
bədənimizdə qançırlar yaranana qədər məşq edirdik. Mən öz həvəsimdən əl çəkmədim.
Hətta anamı da məşqlərimə gəlib baxmağa məcbur etmişdim. Artıq haqqımda qəzetlərdə
yazırdılar. Məşqlərə gedəndə mənim paraşüt idmanı üzrə
birinci dərəcəm və ali təhsilim yox idi. Bütün testləri bəzən tələb olunan səviyyədə
yerinə yetirə bilmirdim, amma komissiya uçuş üçün məni seçdi. Qaqarinin
triumfundan sonra ökəyə ilk kosmonavt qadının şücaəti haqqında danışmaq lazım
idi. Mənim də «döyüşkən komsomol təcrübəm” var idi. 16 iyun 1963-cü ildə
anam oturub mənim paraşütdən tullanmaq haqqında nağıllarımı oxuyurdu. Ona
demişdilər ki, məni paraşüt idmanı üzrə SSRİ yığmasının ikinci tərkibinə daxil
ediblər. Evimizdə televizor yox idi. Qonşular gəlib anama "Valentina kosmosdadır»
- demişdilər. Anam isə «Valya məktublarda yazır ki, paraşütlə tullanır, burada
heç bir kosmosdan söhbət getmir» - deyə etiraz edirdi.
- Məktublarda az da olsa
him-cim etmirdiniz?
- Yox... mənim sadəcə ona yazığım gəlirdi. Sonra o mənlə görüşmək
üçün aerodroma gəldi. Biz o vaxt Valeriy Bıkovski ilə Nikita Sergeyeviç
Xruşşovun rəhbərlik etdiyi hökumətə uçuş barədə məruzə etdik. Birdən anamın səsini
eşitdim: «Qızım məni aldatdı» - deyə o, qışqırırdı. Mən bir anlığa dayandım.
Anam çox yaxınlıqda durub ağlayırdı. Sonra hamı məni qucaqlamağa və təbrik etməyə
başladı. Anam da qucaqladı. «Aldatdı, məni aldatdı» - deyə təkrarlamaqdan
dayanmırdı. Sonra Xruşşov və Aleksey Kosıgin anama yaxınlaşdılar: «Yelena
Fyodrovna, Valentina böyük sirr xətrinə bütün bunları sizə deməyib». Anam
sonralar da onu aldatdığımı həmişə xatırlayırdı. Ancaq bu, əzizlənmə formasında
idi. O, müasir adam idi. Mən kosmonavt olmağıma görə təkcə Karalova və Qaqarina
minnətdar deyildim, həm də anama minnətdar idim. O, bütün analar kimi sadiq,
etibarlı dost idi. Anam mənə qızım Alyonkanın böyüyüb tərbiyə almasında kömək
etdi. Mənim Jukovski adına Hərbi Hava Mühəndisləri Akademiyasına daxil olmağıma, səfərlərimə, mərkəzdə məşqlərimə
və işimə şərait yaratdı. Mən bütün ömrüm boyu anamla yaşadım. Amma onun ölümü mənimçün,
əgər desəm ki, zərbə idi, bu, yumşaq səslənər. Anam üç dəfə insult keçirdi. Mən
heç vaxt anamı məndən qopartdığına görə torpağı bağışlaya bilmirəm. Bir dəfə
Altay dairəsində yerə enərkən yaşlı bir qadın mənə yaxınlaşdı və soruşdu:
«Qızım, sən Allahı görmüsən?» Ona nə deyəcəyimi bilmədim. Ancaq bir az fikirləşib:
«Yox, görməmişəm» - dedim. «Bəlkə mənim gəmim başqa yolla keçib, ona görə
qarşılaşmamışıq. Ancaq o, həmişə ürəyimdədir» - dedim. O məni qucaqladı «çox
sağ ol, qızım» - dedi. "Nəyə görə mənə sağ ol deyirsiniz, mən sizə demədim ki,
Allahı görmüşəm» - deyəndə, o, ağlayaraq: «Ona görə ki, sən məni incitmədin» -
dedi.
- Siz xaç suyuna
salınmısınız?
- Əlbəttə... 4 yaşım olanda nənəm məni xaç suyuna çəkib. Bəlkə də müqəddəs
keşiş bunu edə bilməzdi. Mən nənəmi dişləmişdim. O isə mənə həmişə deyirdi ki,
sənə şöhrət gələcək.
- Bəs atanız? O necə
yaddaşınızda qalıb?
- Atam 27 yaşında Fin müharibəsində həlak olub. O, tankçı idi. Mən isə
onun sevimli qızı. İki yaşım olanda onu cəbhəyə çağırdılar. Anam 26 yaşında dul
qaldı. Biz 3 nəfər idik. Anam, nənəm və mən. Atamın ölüm xəbərini eşidəndə biz
çox ağladıq. Ancaq anam həmişə gözləyirdi. O heç cür atamın yoxluğu ilə
barışmaq istəmirdi. Təəssüf ki, atam qayıtmadı. Onun necə həlak olması, döyüşməsi
ilə bağlı sənədləri almaqda isə sonradan müdafiə naziri Dmitriy Yazov köməklik
göstərdi. Mən həmişə atamı mənə xatırladan kəndimizə getməyi xoşlayıram. O, kənddə
sayılıb-seçilən kişilərdən idi. Traktorçu, qarmonçu, ən əsası, çox ədalətli
adam idi. Onun haqqında hamının yaddaşında ancaq xoş xatirələr qalıb.
- Mən sizi uzun illərdir
ki, tanıyıram. Kosmonavtika günündə – 12-i apreldə doğulmuşam. Məni çoxdan bir
sual narahat edir, nə üçün Valentina Tereşkova heç olmasa general titulunda
deyil? Siz nə üçün «Toy generalı” olmadınız?
- Konkret deyin, siz nəyi nəzərdə tutursunuz?
- 60-70-ci illərdən
başlayaraq siz bütün vəzifələrdə elə-belə təmsil olunmursunuz. Həmişə torpaqda
kotan kimi işləmisiniz.
- Bu xüsusiyyət ilk növbədə anamdan keçib. O, bizi belə tərbiyə
etmişdi ki, biz daim işləməliyik. Yalnız işləmək! Başa düşürsünüzmü, başqa cür
yaşamaq olmazdı. Mən bütün hallarda müharibə uşaqları nəslinə aid idim. Müharibədən
sonrakı uşaqlıq isə çətin və aclıqla keçib. Bu çətinlikləri adlamaq üçün isə
anam həmişə deyirdi ki, biz çalışmalı, oxumalıyıq. Biz tez böyümək, anamıza kömək
etmək istəyirdik. Sonra isə sözün həqiqi mənasında arzularımız qanad açırdı.
Xüsusilə də 60-cı illərdə – Yuri Qaqarin kosmosa uçandan sonra mən artıq
paraşüt idmanı ilə məşğul olmağa başlamışdım.
- Bilirsinizmi, məni nə təəccübləndirir,
siz nə üçün ünsiyyətdə bu qədər sadəsiniz?
- Bəs necə olmalıyam?
- Siz tarixi şəxsiyyətsiniz,
əfsanəsiniz.
- Mən heç vaxt özümü əfsanə hesab etməmişəm.
- Düzünü desəm, həmişə
sizin yanınıza gələndə və zəng edəndə çox həyəcan keçirirəm.
- Siz nə danışırsınız?
- Siz mənə telefonda
dediniz ki, gözlə, mən indi Valya Qaqarinanı ad günü münasibəti ilə təbrik etməyə
gedirəm. Siz bunu adi həyat hadisəsi kimi danışdınız.
- Bu, bizim həyatımızdır.
- Siz bunu xüsusi olaraq
dediniz, yoxsa siz həmişə belə sadəsiniz?
- Bilmirəm, mən belə yaşayıram. Yurinin həyat yoldaşı Valya kimi. O,
bizim yoldaşımızdır, biz onu özümüzünkü hesab edirik. Necə təbrik etməyə bilərik?
Həm də Dumadakı işimə qaçıram. Biz Yuri ilə çox yaxşı dost olmuşuq - sadiq,
etibarlı. Allah eləməsin, əgər mənim başıma bir iş gəlsəydi, o mənim anamı və
Alyonkanı diqqətsiz qoymazdı.
- Sizi hansı hisslər
yaşadır?
- Hörmət və insanlara xeyirxahlıq. İlk uçuşumdan sonra 50 ildir ki,
bunu sınaqdan keçirirəm. Mən hələ də çoxlu məktublar alıram. Hər bir məktubda məni
qonaq çağırırlar. Təşəkkür edirlər ki, kiminsə dərman almağına, hansısa çətinliyinin
həll olunmasına, mənzil almasına, uşağının sağalmasına kömək etmişəm. Bunlar mənə
güc verir.
- Daha doğrusu, onlar
sizin seçiciləriniz, pərəstişkarlarınızdır?
- Təkcə onlar deyil. Məktublar SSRİ-nin bütün nöqtələrindən gəlir.
Bilirsiniz mən Ukraynadan, Belarusdan, Qazaxıstandan nə qədər məktublar
alıram?
- Mən 7 dəfə Kobzonla
Donbasda olmuşam. O hər dəfə gah səhnədə, gah da kluarlarda Tereşkova haqqında
danışır. Gah da sizinlə telefon əlaqəsi yaradır ki, hamı eşitsin. Sizin
Donbasda gözəgörünməyən iştirakınızı necə izah etmək olar?
- Mən Rusiyanın bütün insanları kimi, orada baş verənlərə görə həyəcan
keçirirəm. İndi onları qardaş ölkə adlandırmaq istərkən onlar etiraz edirlər. Mən
Ukraynanı nəzərdə tuturam. Donbas həmişə bizim olub. orada gözəl insanlar
yaşayıb. Hansı ki, sovet dövründə çox işlər görüblər. Bu insanları sındırmaq
olmaz. Onlar möhkəm, dəmir kimidirlər. Onlarla necə öyünməyəsən? Məhz buna görə
mən Donbasa getmək, o yaxın insanlara dəstək olmaq istəyirəm. Orada anamın
böyük bacısı yaşayırdı. Ailəmizdə iki şaxtaçı vardı. Dayım oğlanları şaxtada -
gənc qvardiyaçıların öldürüldüyü yerdə işləyirdi.
- Nə üçün İosif Kobzon
sizə belə tez-tez zəng vurur?
- O, həmişə belədir. 1962-ci ildən bəri. Biz onunla hələ mənim
uçuşumdan əvvəl tanış olmuşuq.
- O vaxtdan bəri o sizə hər
gün zəng vurur?
- Bəzən günaşırı. Məsələn, o harasa gedəndə, oradan da zəng vurub soruşur
ki, işlərin necədir?. Mən də ona zəng vururam. İosifin çox gözəl ailəsi var. Həyat
yoldaşı, uşaqları, nəvələri...
- Siz özünüzün ailə xoşbəxtliyiniz haqqında ümumiyyətlə, nə
danışırsınız?
- İlk uçuşumdan sonra, əlbəttə,
pərəstişkarlarım çox idi. Kosmonavt Andriyan Nikolayev mənin arxamca gəzməyə
başlamışdı. 5 aydan sonra nişanlandıq. O zaman general Nikolay Komanin öz gündəliyində
bu evlilikdən bəhs edərək «Siyasət və elm üçün onların nikahı ola bilsin ki,
xeyirlidir. Ancaq mən inanmıram ki, Valya həqiqətən Andriyanı sevir. Onlar fərqli
insanlardır. Valya alov, o isə sudur. Onların hər ikisi güclü və sərbəstdirlər,
heç biri digərinə könüllü tabe olmaq istəməz» - deyə yazmışdı. Həqiqətdə isə
biz 19 il bir yerdə yaşadıq. Toyumuzdan bir il sonra qızımız Alyona doğuldu. O,
atası kimi qara saçlı və qara gözlü qız idi. Mən daim səfərlərdə, xarici ölkələrdə
olurdum. Sovet həyat tərzini təbliğ edirdim. Andriyan isə yeni uçuşlara
hazırlaşırdı. 1979-cu ildə biz çox nadir hallarda bir yerdə olurduq. Sonra biz
rəsmən ayrıldıq. Andriyanı kosmonavtlar sırasından da uzaqlaşdırdılar. O zaman
boşanmaya görə iki kosmonavtı Kommunist Partiyası sıralarından da
çıxarmışdılar. Ayrılmaq üçün isə icazəni şəxsən Leonid İliç Brejnevin özündən
almışdıq. İndi demək çətindir ki, bu qərarı vermək üçün biz nə qədər güc sərf
etmişdik. Çünki hamı təəccüb içərisində idi – belə gözəl cütlük ayrılırdı...
Amma bu, həyatdır. Bəzən çətin qərarları da verməli olursan.
- Arzunuz nədir?
- Əgər pulum olsaydı,
böyük məmnuniyyətlə yenə uçardım. Mən uzun illər Ayla bağlı olan məsələlərlə
çox maraqlanmışam. İlk kosmonavtlardan biri kimi Marsa uçmaq arzum idi. Əgər
bunu gerçəkləşdirə bilsəydim... Qızıl planetə uçmağa və hətta qayıtmamağa
hazıram!
Rusiya mətbuatından çevirdi
Təranə Məhərrəmova