“Kişilər qadınlara dəstək olmağa başlayıblar”
Əvvəllər cəmiyyətdə "qadından rəhbər
olmaz” düşüncəsi
hakim olub. Amma o düşüncənin əksini sübuta yetirəcək kifayət qədər nümunələr də
olub Bu gün də xanımların rəhbər vəzifələrdə olduğunu və bu tendensiyanın
artdığını müşahidə edirik. Eləcə də, sahibkarlığa meyl edən qadınlarımızın sayı
artmaqdadır. Bu sahədə hazırkı vəziyyətlə bağlı "Sahibkar
Qadınlar" İctimai Birliyinin sədriZemfira Agayeva ilə söhbətləşdik.
- Qadınların
sahibkarlıqla məşğul olması üçün real durum necədir?
- Qadın
sahibkarların dəstəklənməsi, ailədə, cəmiyyətdə qəbul olunması əvvəllər çətin
idi. Son vaxtlar qadının işinə həm ailə, həm də cəmiyyət tərəfdən yüksək qiymət
verilir. Amma qismən də olsa cəmiyyətin qəbul etməməsi, ailədə problemlərin
yaranması halları da var. 6-7 il əvvəl sahibkar qadınların sayı heç 5 faiz
deyildi, amma indi bu rəqəm 29-a çatıb.
-
Sahibkarların iştirak etdiyi tədbirlərdə də demək olar ki, kişilər olur. O 29
faiz niyə gözə görünmür?
- Gözə elə görünür.
Biri var özəlləşdirmə proqramında iştirak edənlər, bu o deməkdir ki, onların
xüsusi şəhadətnamələri, əmlakları olur. Bir də var adi sahibkarlar. Adi
sahibkarların çoxu icarəyə götürməklə, iş qururlar. Gəlirinin da çoxunu icarəyə
verir. Bunların arasında müqayisə apardıqda, onda say az çıxır. Əmlak bazarında
iştirak edənlər sahibkar sayılır. Amma icarə əsasında işləyənlər o siyahıya
daxil olmur. Mən bir neçə dəfə bununla bağlı məsələ qaldırmışam. Əslində qadın
sahibkarlar az deyil. Mən deyərdim 29 yox, 31 faizdir. Yaxınlarda Qırğızıstanda
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının tədbirində iştirak edirdim. Orada Azərbaycanda 2.5
faiz sahibkar qadın olduğu qeyd edildi. O məlumatı haradan aldıqlarını
soruşdum. Dedilər ki, Azərbaycandan göndəriblər. Onlara verilən məlumatın
yanlış olduğunu dedim, sayımızı olduğu kimi göstərə bildim. Amma qayıdıb gələndə
məsələni araşdırdım və statistikanın düz ötürülmədiyi məlum oldu.
- Belə başa
düşdüm ki, özəlləşdirmə proqramlarında iştirak edən, xüsusi əmlak sahibi
olanlar daha çox kişilərdir. Qadınlar isə əsasən icarə hesabına sahibkar kimi fəaliyyət
göstərirlər. Bu istiqamətdə kişi və qadın sahibkarların arasında fərq var?
- Yox elə bir
fərq yoxdur. SSRİ vaxtı mövcud olan nazirliklər ləğv edilərkən və ya strukturu
dəyişdirilərkən, özəlləşdirməyə öncə Məişət Nazirliyinin tabeliyində olan
obyektlər çıxarıldı. O zaman bu nazirlikdə işləyənlərin çoxu qadınlar idi.
Qadınların hər biri rəhbərlik etdiyi obyekti
özəlləşdirdi. Mən də o insanlardan biriyəm. O vaxt Gəncə Modalar Evinin rəhbəri
idim. Böyük bir ərazimiz var idi. Dedilər ki, siz özəlləşməyə getməlisiniz.
Obyekt özəlləşdirildi və sahibkar olduq. Həmin ərəfədə mənim kimi bir çox qadınlar
da sahibkarlıq fəaliyyətinə başladı. Qadın sahibkarlığı da o zamandan inkişaf
etməyə başladı.
- İndi özəlləşdirmə
prosesi davam edir - hərraclar keçirilir. Ancaq bu hərraclarda da qadınlar demək
olar ki, iştirak etmirlər...
- Bir çox hallarda qadınlar elə yerlərdə
iştirak etməkdən çəkinirlər. Əslində biz hansı qadınla söhbət ediriksə, o bu söhbətdən
bəhrələnib özünü daha güclü hiss edir. Keçən dəfə layihə çərçivəsində 80 gənc
sahibkar qadın hazırladıq. Layihədən əvvəl ad, soyadlarını deməklə kifayətlənirdilər,
hansı fəaliyyət növü ilə məşğul olduqları haqda açıq məlumat verə bilmirdilər.
Layihə başa çatanda onlara yenə söz verdik. Elə gözəl danışmağa başladılar ki.
Həm özlərini təqdim etmək, hüquqlarını müdafiə etmək və eyni zamanda, hansı sahədə
daha güclü olduqlarını bilmələri üçün qadınlara mütləq dəstək lazımdır.
- Qadınlar hansı sahibkarlıq sahələri istiqamətində çoxluq təşkil
edirlər? Belə bir bölgü varmı?
- Bəli, var.
Bütün sahələr üzrə sahibkar xanımlarımız var. Amma ən çox xidmət və ticarətə
üstünlük verirlər. Son vaxtlar səhiyyə, təhsil, istehsal sahələrinə də maraq
artıb.
- Adətən, ticarətlə kişilər məşğul olurlar axı...
- Hansı kişi ticarətçidirsə, xanımı da o istiqamətə meyl edir. Adətən,
sahibkarlıq fəaliyyətini qadının adına rəsmiləşdirir, amma bu işlə kişilər özləri
məşğul olurlar.
- Belə çıxır ki, qadınların 29 faizində kişilərin də payı var?
- Yəqin ki.
- Qadın sahibkarların üzləşdikləri problemlər hansılardır?
- Əsas problem bölgələrdə fəaliyyət göstərən qadınlarla bağlıdır. Rayonlarda sahibkarlıqla
məşğul olanların su problemləri var, emal sexləri yoxdur. Əvvəllər onlar
istehsal etdikləri məhsulları harasa təqdim edirdilər. Emal sexləri də məhsulu qəbul
edirdi. Fermer təsərrüfatları üçün emal
sexlərinin olması vacibdir. İki il öncə xaricilər emal fabriki açmışdılar,
ağartı və ət məhsullarını qəbul edirdilər. Südçülüklə məşğul olan qadınlar çox
rahat işləyirdilər. Südü, qatığı gətirib emal sexinə verirdilər. Ət də olurdu,
verib pulunu alırdılar. İstehsal olunan məhsulun satış problemi olmurdu, fermer
bazar axtarmırdı. Rayonlarda tədarük müəssisələrinin açılmasına ehtiyac var.
- Əslində, bu problemlərlə kişi sahibkarlar da üzləşirlər...
- Ümumiyyətlə, sahibkarların ən böyük problemi tədarüklə bağlıdır.
Özləri bazar axtarırlar. Hər il fevral ayında ölkə başçısı ilə sahibkarların
görüşü olur. Orda da qeyd olundu ki, Azərbaycandan məhsulun kənara çıxarılması
üçün mütləq xarici bir "əl” olmalıdır. Məsələn, Azərbaycanda qablaşdırma
yoxdur. Məhsul mənimdir, amma qabı Türkiyədən, Rusiyadan gətirirlər.
- Bakıda və regionlarda qadınların sahibkarlığa cəlb olunması istiqamətində
fərq varmı?
- Şəhərdə yaşayan qadınların sahibkarlıqla məşğul olmaları üçün əsas
problemləri vəsaitlə bağlı olur. Amma bölgələrimizdə olan xanımların vəsaitlə
yanaşı, mənəvi problemləri də var.
- Bu baryer tam aşılmayıb?
- Yox, hələ ki bu istiqamətdə işlər gedir. Biz görüşlər, təlimlər keçiririk,
xaricdə keçirilən sərgilərə dəvət edirik. Məsələn, 10 nəfər qadından biri gedir,
gəlib digərlərini də maarifləndirir. Yəni, bir nəfərin də getməsinin böyük əhəmiyyəti
var. 10 il bundan əvvəlki sahibkarlarla, indikilərin arasında böyük fərq var.
Get-gedə maariflənirlər, öz hüquqlarını bilirlər, idarəçilikdən anlayışları
olur.
- Deyirlər ki, qadınlar idarəetmədə çətinlik çəkirlər.
Sahibkarlıq fəaliyyətində necədir?
- Bu yanaşmanı doğru hesab etmirəm. Qadınlar daha çox söz sahibidirlər,
dedikləri sözü tuta, fikirlərini yerində çatdıra bilirlər. Mən sahibkaram, əvvəllər
bəlkə çətinlik çəkmişəm. Amma indi təhsillə məşğulam, 250-dən artıq işçim var.
İndi yeni sahədə istehsal açmışıq. Amma əsas işim təhsildir. Təhsildə inkişaf
etdirdiyimiz gənclər idarəçiliyi beş il əvvəl fəaliyyətə başlayanlardan yaxşı
bilirlər. Bu işdə gənclərimizin hazırlanması əsas rol oynayır.
- Hansı yaş qrup xanımlar sahibkarlığa daha çox maraq göstərir?
- Gənclər.
- Uğurları olurmu?
- Bəli
uğurları olur. Bizim təşkilatla işləyən gənclərə peşə öyrədirik, sonra isə
sahibkarlığa cəlb edirik. Öz sahələri üzrə sözlərini deyə bilirlər. Sahibkarlıqla
məşğul olmaq istəyən insan istənilən sahəni seçməməlidir. O, bacarığını göstərə
biləcəyi, səriştəsi olan sahəni seçməlidir. İnsan səriştəsi olan sahədə
sahibkarlıq fəaliyyəti göstərəndə uğur qazanır.
- Gənc qadınların sahibkarlıqla məşğul olmaları üçün dövlət tərəfindən
dəstək göstərilirmi?
-
Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun dəstəyi olur. Əgər xanımın bacarığı və kiçik
emalatxanası varsa, o zaman onun yerinin genişləndirilməsinə Sahibkarlığa Kömək
Milli Fondu kömək edir. Yox, əgər heç nəyi yoxdursa, fondun verdiyi pulla iş
qurmaq istəyirsə, bu real bir iş deyil, mən bunun tərəfdarı deyiləm. Onun nəyisə
olmalıdır ki, dəstək verilsin. Çox hallarda gənclər müraciət edib deyirlər ki,
pulum olsaydı bunu edərdim. Deyirəm ki, yox, qızım, sən bunu edə bilməzsən. Sən
birinci evində balaca bir şərait yarat. Şirniyyatçısansa, müəyyən qədər
sifarişlərin olsun. Əgər sifarişin getdikcə artırsa, onda emalatxana götürə bilərsən.
Emalatxanada da sifarişin çoxdursa, istehsal etdiyin mala tələbat varsa, onda dövlətə
müraciət edirsən ki, mən bu qədər iş görmüşəm bu qədər də siz kömək edin.
Yoxsa, "mənə pul ver, filan işi edim” yanaşması doğru deyil.
- Həyat
yoldaşları xanımların sahibkar olmaq istəklərini necə qarşılayırlar?
- Əvvəllər dəstək
olmurdular, əksinə mane olmağa çalışırdılar. Amma son vaxtlar kişilər qadınlara
dəstək olmağa başlayıblar. Elə qadın var ki, həyat yoldaşını razı sala bilir,
deyir ki, gücüm, potensialım var, mənə kömək elə. Bir də var ki, xanım öz
fikrini çatdıra bilmir, həyat yoldaşı onu dinləmir. Bu zaman problemlə üzləşirlər.
Heç bir kişi istəmir ki xanımı ondan güclü olsun. Kişilərin qısqanclığı özündən
güclü qadın görəndə yaranır. Amma elə qadın da var ki, nə qədər güclü olsa da,
bunu ailədə hiss etdirmir. Bu çox önəmlidir. Bəzən qadınlar bir az yüksələn
kimi gözləri heç nə görmür. Kişiləri qorxudan da bu kimi hallardır. Amma deyərdim
ki, qadının potensialı ilə yanaşı, sözünü demək bacarığı da olmalıdır. Qadın
hansısa bir işi görməyə gücünün yetdiyini sübut etməlidir.
- Bəs qayınanalar?
- Qayınanalar bu cəhətdən gəlinləri dəstəkləyirlər.
Aygün Asimqızı