İztirab və şeir
İztirab hissi
poeziya üçün "əvəzsiz nemət"lərdəndir. Onu ağlın və hissin heç bir
ekstazı, bəlkə də, əvəz edə bilməz. Hislərini poetik sözə çevirənlər üçün
iztirab dərk ediləndə ağrılı hissə, təkrarlananda, yada salınanda, xatırlananda
isə poeziyaya çevrilir. Şairin iztirabı daha "uzunnəfəsli"dir, daha
uzunömürlüdür. Adi insanlarda isə iztirab əksərən ruhi haldan, fiziki
narahatlığa – göz yaşına, ən ötəsi qəhərə, şairin iztirabı isə şeir vasitəsi ilə
əbədiyaşar hissə – poetik əsərə çevrilir. Bu baxımdan, şairin timsalında poeziya
həm də hissləri əbədiləşdirmək sənətidir.
"41-ci ilin yayı idi.
güllələdilər
anamı da,
nənəmi də.
9 yaşım var idi onda...
Anamsa 31 yaşında idi.
O həmişə elə cavan qaldı,
...mən isə qocaldım.
Atam səbirli idi
və anam öləndən sonra
sükut idi dini...
Həmişə bu sualı düşünmüşəm,
zəngin atam niyə
müharibə vaxtı olan-qalanını
satıb qaçmadı?
Sonrasa öyrəndim ki,
onun bütün varı
vətənin
təpəlikləri,
meşələriymiş,
onlarısa satıb
qaçmaq olmur...”
Və bir gün bir siyahı tutdum
əvvəl anamın,
sonra atamın adını yazdım ora
və anladım ki, mən tək deyiləm...
Bu şeirdə onun yaşadıqları ilə mənim duyduqlarım, olsun ki, hansısa müstəvidə bərabərləşmişdi. O bir insan kimi yaşantılarını dilə gətirmişdi, mən isə onları ayna kimi əks etdirmişdim. Özgə dərdindən, iztirablarından "ilhamlanmaq”la da şeir yazmaq mümkündür....
P.S. Bir dəfə yazıçılarımızdan biri onunçün çox çətin başa gələn hadisəni qələmə almışdı və sonradan həmin yazı kitab halında çap olundu. O kitabın təqdimatında çıxış edənlərdən biri dedi: Nə yaxşı ki, həmin ağrılı hadisə yaşanıb və müəllif bu kitabı qələmə alıb. Özümü saxlaya bilməyib dedim: "Bu münasibət – yəni başqasının bəlasına şükür eləmək təxminən Remarkın əsərlərinin ərsəyə gəlmə səbəbinə – müharibəyə sevinmək kimidir...”
Fərid Hüseyn
Yaxşı şair üçün
iztirab vacibdirmi? Bu suala "hə” cavabı vermək, bəlkə də, şairlərin
bədbəxtliyini istəməkdi. Şairlərdən onların şəxsi həyatlarındakı ağrıların şeirlərinə
yansımasını gözləmək yox, sadəcə öz ağrılı hislərini və başqalarının
yaşantılarını bütün ağırlığı ilə duymaq "umula bilər”.
Bir dəfə məşhur
yazıçı, "Möcüzələr dövrü” kimi maraqlı bir əsərin müəllifi və neçə-neçə
ünlü ödüllərin sahibi Aharon Appelfeldin "Paris Revyu” jurnalına verdiyi
müsahibəni oxudum, mənə çox təsir elədi. Onun müsahibədə cavablandırdığı belə
bir sual var idi: "Sizi keçmişə
qaytardığım üçün üzrlü sayın, amma ananız qətlə yetiriləndə harada idiniz?”.
Ata, həyat
yoldaşı, övlad və s. itkilərlə bağlı bir çoxlarımıza buna bənzər suallar verilə
bilər, cavablar da yəqin ki, elə itkilərin təsirindən və dərkindən dolayı
fərqli olar. Ahoran müsahibədə başqa ağrılı məqamlara da toxunmuşdu və mən onun
ağrılarını, düşünürəm ki, az-çox özümə hopdura bilmişdim. Onun dilindən qopan
nisgilli sözlərin təsiri ilə heç nəyi əskiltmədən, yaxud bəzək-düzək vermədən "Aharon
Appelfeldin müsahibəsi” adlı bu şeiri yazdım:
"41-ci ilin yayı idi.
güllələdilər
anamı da,
nənəmi də.
9 yaşım var idi onda...
Anamsa 31 yaşında idi.
O həmişə elə cavan qaldı,
...mən isə qocaldım.
Atam səbirli idi
və anam öləndən sonra
sükut idi dini...
Həmişə bu sualı düşünmüşəm,
zəngin atam niyə
müharibə vaxtı olan-qalanını
satıb qaçmadı?
Sonrasa öyrəndim ki,
onun bütün varı
vətənin
təpəlikləri,
meşələriymiş,
onlarısa satıb
qaçmaq olmur...”
Və bir gün bir siyahı tutdum
əvvəl anamın,
sonra atamın adını yazdım ora
və anladım ki, mən tək deyiləm...
Bu şeirdə onun yaşadıqları ilə mənim duyduqlarım, olsun ki, hansısa müstəvidə bərabərləşmişdi. O bir insan kimi yaşantılarını dilə gətirmişdi, mən isə onları ayna kimi əks etdirmişdim. Özgə dərdindən, iztirablarından "ilhamlanmaq”la da şeir yazmaq mümkündür....
P.S. Bir dəfə yazıçılarımızdan biri onunçün çox çətin başa gələn hadisəni qələmə almışdı və sonradan həmin yazı kitab halında çap olundu. O kitabın təqdimatında çıxış edənlərdən biri dedi: Nə yaxşı ki, həmin ağrılı hadisə yaşanıb və müəllif bu kitabı qələmə alıb. Özümü saxlaya bilməyib dedim: "Bu münasibət – yəni başqasının bəlasına şükür eləmək təxminən Remarkın əsərlərinin ərsəyə gəlmə səbəbinə – müharibəyə sevinmək kimidir...”
Fərid Hüseyn