İran xalqı nədən Ruhaniyə üstünlük verdi?
Mayın 19-da İranda baş tutan prezident seçkiləri və onun nəticələri dünya
mediasının aparıcı mövzularındandır.
Qərb mətbuatında dərc edilən məqalələrdə gedən əsas xətt budur ki,
indiki prezident Həsən Ruhaninin qələbəsi sürpriz olmasa da, ciddi mətləblərdən
xəbər verir. Xalqın bu seçimlə radikal xətdən üz döndərib, liberalizmə, Qərblə
əməkdaşlığa üstünlük verdiyi üzə çıxıb. Həsən Ruhaninin yenidən seçilməsi
göstərir ki, seçici ekstremizmi rədd edib kənar dünya ilə daha sıx əlaqələrə
can atır. İnandırıcı qələbə mötədil prezidentə islahatlar və iqtisadiyyatın
canlandırması üçün güclü mandat vermiş oldu. Elə Ruhani də deyib ki, "İran
xalqı dünya ilə qarşılıqlı təması, ekstremizm və zorakılıqdan aralı keçən yolu
seçib”.
Qeyd edək ki, 64 yaşlı Həsən Ruhani iyunun 14-ü prezident
seçkilərində iştirak edən namizədlər arasında yeganə din xadimi olub.
İranın nüvə proqramı ilə bağlı dünya qüdrətlərilə sövdələşməyə nail
olan Həsən Ruhaniyə toplam 26 milyon adam səs verib. Səsvermənin nəticələrinə
əsasən hazırkı prezidentin mühafizəkar düşərgəsindən olan əsas rəqibi İbrahim
Rəisi ikinci yerdə gəlir. Budəfəki seçkilər İranda xüsusi aktivliklə müşahidə
olunub. Seçici kütləviliyi səbəbindən 18:00-da bitməli olan səsvermə 24:00-a
qədər uzadılıb. Tehranda 5 milyon adam səs verib. Bu, 2013-cü ildəkinin iki
qatıdır. Ekspertlər düşünür ki, bu, insanları həbsə atan, edam, sürgün edən,
işdən qovan, qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyə yol verən və hədə-qorxu gələn sərt
xətt tərəfdarlarından intiqam almaq idi.
Hazırda prezident Ruhani islahatları davam etdirmək, ekstremizmə son
qoymaq, iqtisadiyyatı canlandırmaq və kənar dünya ilə ünsiyyəti bərpa etmək
üçün daha geniş mandata sahibdir. İranlılar xüsusilə də son həftələr ərzində
fərdi və siyasi azadlıqların genişləndirilməsini və İnqilab Keşikçiləri kimi
hakimiyyət mərkəzlərinin nəzarət altına alınacağını vəd edən prezident Ruhaniyə
"Bəli!” deyiblər.
Nəticələrə ən çox diqqət ayıran Qərb mətbuatı olub. Məsələn, Kolumbiya
Universitetinin professoruHəmid Dabaşi "Əl-Cəzirə”televiziyasının
saytında yazır ki, bu səsvermə millətin dərindən kök salmış teokratik dövlət
qurumlarına qarşı demokratik iradə sərgiləməsi oldu. "Demək, Ruhani ilbiz
sürətiylə İslam Respublikasını hərbi islamçılığın ideoloji qalasından iqtisadi
neoliberalizmin böyük regional dayağına transformasiyasını davam etdirəcək”, -
deyə ekspert yazır. Müəllif yazır ki, indi millətin demokratik iradəsi Ruhani
hökumətinin üzləşdiyi bəzi məqamlarla sınağa çəkiləcək: "Axı, o, dünya gücləri
ilə imzalanmış nüvə sazişinin orta sinfə iqtisadi gəlir gətirməsinə, hələ ki,
nail ola bilməyib”. "Donald Tramp ABŞ-ın İranla münasibətlərinin gələcəyinə
inam və sabitlik vəd etmir. O, Səudiyyə Ərəbistanına daha çox silah satmağa,
israilliləri, onların Şeldon Adelson kimi milyarder tərəfdarlarını
sakitləşdirməyə meyllidir. Bütün bunlar Ruhaninin prezidentliyinə maliyyə
əngəlləri yaradır. Amma bir məsələ də var ki, İranın İraq, Suriya və Livanda
güclü rolu Birləşmiş Ştatların "İslam Dövləti” (İŞİD) silahlı qruplaşmasıyla
mübarizəsində vacib amil sayılır”, - deyə müəllif yazır. Təhlildə o da
vurğulanır ki, Ruhaninin qələbəsi bəzi regional məsələlərlə də sınanacaq. "İranın
yerləşdiyi regionda heç bir ölkə öz sərhədləri çərçivəsində dayanmır, digər
ölkələrin daxili işlərinə qarışır - Türkiyədən tutmuş Səudiyyəyə qədər. Bu
səbəbdən Ruhaninin qələbəsinin regionun geosiyasətinə təsiri az ola bilər,
lakin regional geosiyasət onun prezidentliyinə ciddi təsir göstərəcək.
Ruhani nə qədər çox xarici sərmayəni ölkəsinə dəvət edərsə, regionda
gərginliyi azaltmağa çalışarsa, ölkə daxili problemləri də o qədər rahatlıqla həll
edə bilər. Onun qələbəsi sağlam orta sinfin köhnələn teokratiyanı
üstələməsidir. İslam Respublikası qlobal neoliberalizm mühitində mövcudluğunu
qorumaq istəyisə, narahat orta sinfə məkan açmalıdır”, - deyə müəllif
vurğulayır.
"Ruhaninin qələbəsi iranlılardan ötrü yaxşı, Tramp və onun sünni
müttəfiqlərinə isə pis xəbərdir”.Bunu isə "The İndependent” qəzetindəRobert
Fişkyazıb. Müəllifin fikrincə, onun seçilməsi Tramp rejimi üçün ona görə
pis əlamətdir ki, Donald amerikalıların İran prezidentinə daha asanlıqla nifrət
etməsi üçün həmin postda keçmiş ədliyyə qatilinin oturmasını istərdi. O,
Ruhaninin rəqibi İbrahim Rəisinin əllərinin 1988-ci ildə 8 minədək siyasi
məhbusun edam qərarına toxunduğunu qeyd edir.
Təbliğat kampaniyası zamanı ölkənin hər yerində rəğbətlə qarşılanan
Ruhani siyasi məhbusları azad etmək, vətəndaş hüquqlarını təmin etmək və
"xalqın ləyaqətini qaytarmaq” vədləri verirdi. Mitinq və televiziya
mübahisələri zamanı o, əvvəllər yasaq sayılan mövzularda - nüvə problemi üzrə
dünya birliyi ilə qarşıdurma, ölkənin təcrid olunması və beynəlxalq sanksiyaların
dağıdıcı təsiri, iqtisadiyyatın ağır vəziyyəti haqqında danışıb.
Ruhani ABŞ-la 1979-cu ildən pozulmuş münasibətləri bərpa etməyə
çağırır.
O, xüsusilə seçkilərdə fəal iştirak etməyin labüdlüyünü vurğulayırdı,
çünki "mühafizəkarlar istəmirlər ki, siz səs verəsiniz, onlar mübarizəsiz qalib
gəlmək istəyirlər”, deyirdi.
Xatırladaq ki, Həsən Ruhani 12 noyabr 1948-ci ildə anadan olub.
Siyasətdə naşı deyil, lakin indiyədək praktik rəhbər deyil, daha çox ekspert
kimi çıxış edib. 1992-ci ildən o, arası kəsilmədən Ali dini rəhbər nəzdində
analitik və məsləhətçi orqan – İran Strateji Təhqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri
olub. İki dəfə Məclis üzvü seçilib, sədr müavini vəzifəsini tutub. 1989-2005-ci
illərdə İran Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi olub. Diplomatik təcrübəsi
var: Xatəminin prezidentliyi dövründə nüvə problemi üzrə danışıqlarda İranı
təmsil edib. 1999-cu ildə liberal meylli qəzetin bağlanmasına qarşı tələbə
nümayişləri zamanı Ruhani sərt mövqe tutub, təxribatçı fəaliyyət və dövlət
əmlakını korlamaq ittihamı ilə tutulub saxlananların günahı təsdiqlənərsə,
onları ölüm cəzası gözlədiyini bəyan etmişdi. Lakin daha sonra baxışları
dəyişib və 2009-cu il prezident seçkilərindən sonra ehtimal olunan
saxtakarlıqlar səbəbindən kütləvi etiraz aksiyaları başlayanda, vətəndaşların
dinc yolla öz etirazlarını bildirməyə haqqı olduğunu bildirib. O, prezident
Əhmədinejadı açıq tənqid edib, onun "məsuliyyətsiz və düşünülməmiş mülahizələrinin”
ölkəyə baha oturduğunu bəyan edib. Yeni prezident çox bilikli şiə ilahiyyatçısı
və hüquqşünasdır. Qlazqodakı Kaledoniya Universitetində doktorluq
dissertasiyasını müdafiə edib, ingilis, alman, fransız, rus və ərəb dillərini
bilir.
Azər