Bakı 23°C
İran-ABŞ gərginliyi artır
İranla Birləşmiş Ştatlar
arasında münasibətlərin yenidən gərginləşə biləcəyi təhlükəsi günbəgün artır.
Barak Obamanın prezidentliyinin son dövrlərində İrana qarşı sanksiyalar aradan
qaldırılsa da, sonradan vəziyyət dəyişdi. Donald Trampın prezident seçilməsi
ilə artıq münasibətlərdə bir gərginlik yaşanır. Səbəb də, ABŞ Konqresinin İran
Sanksiyaları Aktını (İSA) daha 10 il müddətinə uzatmasıdır. İran prezidenti
Həsən Ruhani növbəti dəfə qərarı kəskin tənqid edib. H.Ruhani ABŞ nüvə sazişini
pozduğu təqdirdə, "sərt cavab” verəcəyini bildirib. İran prezidenti onu da
deyib ki, ABŞ prezidenti Donald Trampa İran sazişini bitirməyə imkan verməyəcək.
Ruhani Trampın hərəkətlərinin İrana heç bir təsirinin olmayacağını vurğulayıb. Prezident
Ruhani hazırkı prezident Barak Obamanın İran Sanksiyaları Aktını yeniləcəyi
halda, İranın buna qarşı atacağı addımları tezliklə müzakirə etməyə söz verib: "Obama
şəxsi imtina hüququndan istifadə edərək, sanksiyaların icrasını müvəqqəti
olaraq dayandırsa da, bu yenə də nüvə sazişini pozur və biz buna reaksiya
verəcəyik”. İran xarici
işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif isə deyib ki, ABŞ tərəfindən sanksiyaların müddətinin
uzadılması dünya ictimaiyyətinin ABŞ-a qarşı etimadsızlığına səbəb olacaq: "Əgər
ABŞ prezidenti sanksiyaları uzatsa, bunun heç bir təsiri olmayacaq, amma dünya
ictimaiyyəti tərəfindən ABŞ etibarsız tərəfdaş kimi qəbul olunacaq”. Onun
sözlərinə görə, bu sanksiyalar İranın digər dövlətlərlə münasibətlərinə təsir
göstərməyəcək.
Məsələ nədən
ibarətdir?
İSA ilk dəfə 1996-cı ildə İran enerji sektoruna
qarşı sanksiya tətbiq edilməsi üçün qəbul olunub və məqsəd İranın kütləvi
qırğın silahları (KQS) ilə bağlı yeridəcəyi hər hansı planının qarşısının
alınması olub.
Nüvə sazişinin 2016-cı ilin yanvar ayında
tətbiqindən sonra ABŞ prezidenti Barak Obama İSA-nın İranın neft və qaz
sektorunda yatırım ilə bağlı bir neçə müddəasını dayandırmaqdan imtina etdiyini
bildirmişdi. Vaxtı 2016-cı ilin 31 dekabrında bitməli olan İSA bir neçə gün
əvvəl ABŞ Konqresi tərəfindən yenilənsə də, hazırkı prezident tərəfindən təsdiq
edilməlidir. Ağ Ev İSA-nın uzadılmasını qeyri-vacib sayıb, lakin bunun İranla
bağlanan sazişə təsir etməyəcəyini bildirib.
İntiqam hədəsi
Qeyd edək ki, İranda İSA-ya qarşı etiraz ali dini lider
ayətullah Xameneyinin bunu nüvə sazişinin pozulması kimi izah etməsindən sonra
daha da artıb. BƏSİC üzvləri qarşısında çıxış edərkən, o, intiqam alınacağını
bildirib. Onun sözlərindən sonra İranın yüksək səviyyəli rəsmiləri də Konqresin
addımını pisləyib və hərəkətə cavab verməyi vəd ediblər. "ABŞ Konqresinin son
ratifikasiyası bizim nəzərimizdə JCPOA-nı (nüvə sazişi) pozmaq deməkdir. Bu
səbəbdən də ABŞ prezidenti öz səlahiyyətindən istifadə edərək, onun təsdiqinin
və xüsusilə tətbiqinin qarşısını almalıdır. Mən açıq şəkildə bəyan edirəm ki,
əgər bu qərar tətbiq olunarsa, JCPOA pozulacaq və biz sərt cavab verməli
olacağıq”, - deyə H. Ruhani deyib.
Sərt siyasət
tərəfdarları hücumda
İranda bəzi sərt siyasət tərəfdarları nüvə sazişini
"mütləq itki” kimi qiymətləndirir və onun dərhal pozulmalı olduğunu
bildirirlər. Onlar Ruhanin, ABŞ-a qarşı "sadəlövh” davranmaqda ittiham edir və
ali liderin "İranın prinsipial düşməni” barəsindəki fikirlərini "etibarsız”
adlandırırlar. Onlar həmçinin, Ruhani administrasiyasını, nüvə sazişinin
tətbiqindən sonra insanların rifahını yüksəldə bilməməkdə ittiham edirlər. Bu
arada Xameneyinin son fikirləri prezident seçkilərinə altı ay qaldığı bir
vaxtda Ruhaniyə qarşı tənqidləri daha da artırıb. Heç şübhəsiz, saziş həssas
dövlət məsələlərində son sözü deyən ali dini liderin istəyi olmadan həyata
keçməzdi. Lakin sərt siyasət tərəfdarları onun ictimai çıxışlarını adətən, nüvə
sazişinin tənqidi kimi dəyərləndirirdilər.
Noyabr ayındakı çıxışında Xameneyi İSA ilə bağlı
yaranmış problemləri saziş barədə "tələsik qərar verilmənin” nəticəsi kimi
qiymətləndirib. Ruhaninin tənqidçilərə cavabı isə belə olub: " "Biz JCPOA
məsələsində, ali dini liderlə məsləhətləşmədən, heç bir addım atmamışıq”.
Azər
