Bakı 21°C
İnteraktiv açıq dərsdə kimyəvi elementlərin dövrü sistemindən danışılıb
Naxçıvan Muxtar Respublikası Təhsil
Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə muxtar respublikanın 215 ümumtəhsil məktəbinin
şagirdləri üçün növbəti interaktiv açıq dərs keçirilib.
AMEA Naxçıvan Bölməsinin Təbii
Ehtiyatlar İnstitutunun Mineral xammalın kimyası və texnologiyası
laboratoriyasının böyük elmi işçisi, kimya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Əhməd Qarayevin apardığı açıq dərsdə
"Kimyəvi elementlərin dövrü sistemi” mövzusundan danışılıb. Bildirilib ki, təbiətdə mövcud olan və süni yolla alınan 10
milyonlarla maddənin tərkibini göstərmək üçün kimyəvi elementlərin işarələrindən
istifadə edilir. Bütün Yer kürəsi və onun atmosferi kimyəvi elementlərin bəsit
və mürəkkəb birləşmələrindən təşkil olunub.
Kimyaçı alim qeyd edib ki, 1828-ci ildə alman alimi
İ. Debereyner tərəfindən ilk dəfə müəyyən edilib ki, əgər elementləri kimyəvi
oxşarlıqlarını nəzərə almaqla üç-üç qruplarda birləşdirsək və atom çəkilərinin
artması sırası ilə yerləşdirsək, onda iki elementin arasında yerləşən elementin
atom çəkisi, kənar elementlərin atom çəkilərinin cəminin yarısına bərabər olar.
Açıq dərsdə şagirdlərin diqqətinə çatdırılıb ki, bundan
sonra 1862-1868-ci illərdə S.Vürts, L.Meyer, C.Nyulends, A. Vilyamson,
U.Odlinq, N.Lavrov, A.Hofman məlum 63 elementdən 51-ni əhatə edən yeni atom
kütlələri cədvəllərini nəşr etdirib.
Ə. Qarayev kimyəvi elementlər cədvəlindən də bəhs edərək bildirib ki, 1868-ci ildə D. Mendeleyev "Kimyanın əsasları”
kitabını yazır və orada əsas məsələ kimi elementlərin dövriliyini göstərir.
Kimyəvi xassəcə müxtəlif olan iki qrup elementlərin müqayisəsi göstərdi ki,
atom çəkilərinin qiymətinə və onların valentliyinə görə
elementləri bir sistemdə yaxınlaşdırmaq olar. Məhz bu müqayisə kimyəvi elementlər
cədvəlinin əsasını qoydu və Mendeleyev 17 fevral 1869-cu ildə 64 kimyəvi elementdən
ibarət cədvəl tərtib etdi. Müxtəlif qrup elementlərinin, onların atom çəkilərinə
görə müqayisəsi dövri qanunun-elementlərin xassələri onların atom çəkilərinin
qiymətindən dövri asılıdır kəşfinə gətirib çıxartdı.
Diqqətə çatdırılıb ki, elementlərin dövri sistemi dövri
qanunun qrafik şəkildə təsviridir. İndiyədək dövri qanunu ifadə edən 600-ə qədər
cədvəl, qrafik və şəkilin ikisi daha təkmil variantdır.
Qısa dövrlü klassik formalı və uzun dövrlü (18 sütunlu) cədvəllər.
