İbrahim Topçubaşı və “dəmir pərdə” açılımı

İyirminci əsrin əvvəllərində Çar Rusiyası ilə Yaponiya arasındakı savaş rusların məğlubiyyəti ilə bitmiş, bu durum özü ilə bir çox dəyişiklikləri gətirmişdi. Çarlığın 1905-ci ildə elan etdiyi məşrutə və yeniliklər Rusiya müsəlmanlarını da oyandırmışdı. Bir araya gələn müsəlmanlar bu dönəmi "bərabər vətəndaşlıq” üçün bir fürsət olaraq görüb və təmsilçilər seçərək Dumaya göndərmişlər. Ancaq çox sayda fikrin və qrupların ortaya çıxması toplumda tam bir qarışıqlıq meydana gətirmiş, inzibati gücləri qorxutmuşdu.

Beləcə, azad fikirlər dalğa-dalğa yayılanda müsəlmanlar və rus olmayan toplumlar daha demokratik haqlar üçün mücadilə etməyə başlamışdılar. Amma onlara verilən vədlərə əməl edilmədi. Çarlıq rəhbərliyi basqı və şiddət yolu ilə çevriliş siyasətini ortadan qaldırmağa çalışarkən yeni bir savaş qapıya dayanmış, hər şey alt-üst olmuşdu. Birinci Dünya Müharibəsi yaşananda milyonlarla insan itmiş, müharibədən sonra aclıq və səfalət başlamışdı. Bir tərəfdə sosialist fikirlər böyüyür, digər tərəfdə kapitalist "küləklər” əsməkdə idi.

Çar Rusiyası əvvəllərdə bolşeviklərlə mübarizə aparıb varlığını davam etdirmək istəmişdisə də, uğursuz olmuşdu. Bolşeviklər hərəkatı hər tərəfi bürümüş, iqtidarı ələ keçirərək Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqını qurmuşdular. Bolşeviklərin qurduğu sovet sistemi geniş torpaqlarla yetinməmiş, çevrəsində olan müstəqil ölkələrə də hücum etmişdi. Bu çərçivədə Qafqazda qurulmuş olan Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycan respublikalarını da işğal edib rusların ağa olduğu qorxulu bir dövlət sistemi yaratmışdılar. Bir müddət sonra çarlıq idarəsi kimi onlar da verdikləri sözü tutmamış, hər şeyin rus mədəniyyətinə bağlandığı bir həyat tərzi qurmuşdular. Müharibədən sonra ortaya yeni düzən çıxmışdı.

Ancaq yetmiş illik zaman kəsiyinin çox da təsirli olmadığı göründü, əsrin sonuna doğru bu imperial güc çatlamağa başladı və yıxıldı. Bu yıxılmadan sonra 15 respublika doğuldu, hər millət öz kökünü və keçmişini araşdırmağa başladı. Bu gün mövcud olan Rusiya Federasiyası daxilində də müsəlman birliklər böyük nüfuz sahibidirlər və federativ quruluşların gələcəyi müzakirə mövzusudur.

Geriyə baxanda 19-cu əsrin ikinci yarısından başlayaraq, Orta Asiya, Tatarıstan, Başqırdıstan, Krım və Azərbaycandan çox sayda elm adamının Osmanlı İmperiyasına köçdüyünü, İstanbulun bir "Türk mədəniyyət mərkəzi” halına gəldiyini görürük.

Rus hakimiyyəti altına düşmüş respublikalarda 1920-1930-cu illər arasında köklü dəyişikliklər edilməyə çalışılmışdır. Eyni xalqın əlifbası, tarixi və təhsili dəyişdirilib yeni nəsillər yetişdirilmiş, ayrı-ayrı adlar verilərək süni respublikalar və muxtar idarələr ortaya çıxarılmışdı. Yeni sistemi yaşatmaq üçün hər cür gücdən istifadə olunmuş, ziyalı sinfi ya ortadan götürülmüş, ya da sürgünə göndərilmişdi.

1930-cu illərdən sonra gediş-gəlişlər, ailə və dostluq münasibətləri nəzarət altına alınmış, xalqın "repressiya” dediyi bir dövr yaradılaraq mərhəmətsiz bir "Dəmir pərdə” dövrü başladılmışdır. Xalq hər cür basqıya boyun əysə də, adət və ənənələrinə sadiq qalmağa çalışmış, böyüklərdən gənclərə gizli-gizli çox şey ötürülərək öz mədəniyyətlərini yaşada bilmişlər.

1926-cı ildə Azərbaycan "Latın əlifbası”na keçdi. 1928-ci ildə Türkiyənin də "Latın əlifbası”na keçməsi ilə sovetlərdə təkrar əlifba dəyişikliyinə gedilmiş, 1930-cu illərin sonlarına doğru türk dilinə heç uyğun gəlməyən "Kiril əlifbası” qəbul edilərək hər cür insani və mədəni münasibətlərin kəsilməsinə çalışılmışdır. Quzey və Güney Azərbaycan arasındakı bəşəri münasibətlər də eyni yolu keçib. Digər Orta Asiya respublikalarına baxanda orada da vəziyyətin çox da fərqli olmadığını görürük. Beləcə, türk toplumları arasında münasibətlərə də tam bir baryer qoyulub.

Bir müddət sonra İkinci Dünya Müharibəsi başlayıb və müharibənin sonuna qədər heç bir əlaqə olmayıb, böyük insan itkiləri yaşanıb. Müharibədən sonra isə almanlara əsir düşən sovet əsgərləri Stalinin çıxardığı qanun ilə vətən xaini elan edildilər. Buna qarşı Türkiyə bir qanun çıxararaq türk soylu olanlara qapılarını açmış, türk vətəndaşlığı alanlara ev, iş verilmişdir. Avropadakı əsir düşərgələrindən Türkiyəyə gələn bu insanların bir qismi qorxudan ad və soyadlarını belə dəyişdirmiş, bu yolla rahatlığa çatmışlar. Çox az qisim isə Türkiyədəki qohumlarını tapa bilmişlər

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin həyatda qala bilən bəzi qurucuları ilə elm adamları 1920-ci illərdə bir müddət İran və Gürcüstanda qalıblar, daha sonra Türkiyəyə gəlib yerləşmişlər. Digər bir qisim isə 1930-cu illərdə Avropaya gedərək Azərbaycanı dünyaya tanıtmağa və hüquqlarını, haqlarını geri almağa çalışıblar. Amma təəssüf ki, bu, mümkün olmayıb.

Bu insanlar mübarizə aparmağa davam ediblər, Türkiyəni yurd seçərək tanıdıcı dərnəklər qurublar, azadlıq fikrinin aktuallığını mətbuat və yayım yolu ilə ayaqda saxlayıblar. Çıxardıqları bir çox dərgi, kitab, yaratdıqları mədəniyyət hərəkatları ilə həmrəylik nümayiş etdrimişlər. Bu yolla müstəqillik fikri hər zaman uca tutulmuş, Türkiyə xalqı və dövləti məlumatlandırılmışdır.

İkinci Dünya Müharibəsi sonrası Avropanın müxtəlif ölkələrinə yayılmış sovet vətəndaşı olan türk əsilli əsirlər çıxarılan qanunlardan yararlanaraq Türkiyəyə yerləşmişlər və vətəndaş olaraq buranı yurd, məkan seçmişlər.

Mənim nəslim xalq cümhuriyyəti qurucuları və elm adamlarını bu dövrlərdə tanımış, konfranslarını dinləmiş, tarixlərini öyrənmişdir.

"Dəmir pərdə” səbəbilə 1960-cı illərə qədər diplomatlar və KQB işçiləri xaricində Türkiyəyə heç kim gəlməmiş, digər ölkələrə gedənlər İstanbul boğazından keçərkən gəmidən əl yelləməyə belə, cəsarət etməmişlər. Çünki yaşanan SSRİ hər kəsin bir-birinə nəzarət etdiyi sistem idi.

Türkiyədə isə xalqda bir kommunist qorxusu vardı. Daha aşırı sosialist fikirli insanlar basqı altında idilər. Bunlar üçün zaman-zaman dövlətin qanunları işlədilir, durduq yerdə heç kim izlənmir, hər cür zidd fikir müzakirə mövzusu ola bilirdi. Universitetlərdə iqtisad, hüquq, sosioloji kimi fakültə və bölümlərdə kapitalist nəzəriyyələr keçildiyi kimi, Karl Marks, Engels kimi sosialistlərin nəzəriyyə və düşüncələri də keçirilirdi.

Nə yazıq ki, hələ uzun müddət dünya vətəndaşları iki qütblü olaraq yaşamağa məhkum olacaqdı.

Bizim universitet illərində ilk dəfə Azərbaycanın böyük sənətçisi Rəşid Behbudovun Türkiyəyə gəldiyini və 19 mart 1961-ci ildə Ankara "Büyük Sinema”da möhtəşəm bir konsert verdiyini öyrəndik. Daha sonra İstanbula gəldiyini və "Atlas Sinemasi”nda konsert verəcəyini bildik. Həyəcanla konserti izlədik. Xatırladığıma görə, ilk addımlar belə atılmışdı.

Rəşid Behbudov 1964 və 1970-ci illərdə təkrar gələrək Saray və Şan sinemalarında konsertlər verdi. İş bununla da bitmədi. 1964-cü ildə bir tələbə festivalında Lütfiyar İmanov, Zeynəb Xanlarova və dostları "Açık Hava Tiyatrosu”nda konserler verdilər. O zamanlar məhdud da olsa, onlarla danışmaq və Azərbaycanı soruşub öyrənmək biz gənc nəslin məşğuliyyəti olmuşdu. Yenə bu illərdə folklor qrupları, səs sənətçiləri, opera və balet sənətçiləri tez-tez gəlməyə başladılar.

Mən Maestro Niyazi Tağızadəni bu dövrlərdə tanıdım. "İstanbul Oda Orkestrası”nı idarə etmək üçün gəlmişdi. Daha sonra təkrar gələrək Ankarada Lütfiyar İmanov və Xuraman Qasımovanın da rol aldığı "Maça kızı” operasını türk dilində səhnəyə qoydu.

Bir qisim insan qohumlarını bu yolla tapıb xəbərləşdilər. Çox az sayda adam Niyazinin köməyi ilə Azərbaycana gedib ailələri və qohumlarını ziyarət edə bildilər. Beləcə, "dəmir pərdə” yavaş-yavaş deşilməyə başlamış, hər kəsin bir hekayəsi olmuşdu.

Bunlardan biri də Prof. Dr. İbrahim Topçubaşının hekayəsidir və mənim üçün unudulmaz olub.

Məlum olduğu kimi, o zamanlar sovetlər birliyində xaricə çıxan ilk qruplar diplomatlar, sənətçilər və elm adamları olurdu. Daha sonra qrup turizmi ilə intizamlı şəkildə gəzintilər başladıldı.

Bu yaşanmış hekayə Ankaradan 3 tibb professorunun 1967-ci illərdə Tokioda keçirilən bir tibb konqresinə getməsilə başladı. Orada Prof. Dr. İbrahim Topçubaşı ilə qarşılaşırlar. Eyni millətdən olub eyni dili danışan bu adamlar konqres boyunca birlikdə olub həyəcanlı və gözəl günlər keçirirlər. Türkiyədən gedən qrupda Dağıstan kökənli Prof. Dr. İzzət Kantemir ilə birlikdə Prof. Dr. Muhittin Ülker ve Prof. Dr. Hüsnü Göksel də olur.

Prof. Dr. İzzət Kantemirin atası və əmiləri ipək, qumaş ticarəti ilə məşğul olduqlarına görə İstanbula gəlib-gedirmişlər. Ailə "Yahsay”da yaşayan Kumuk türkləri soyundan idi. O zamanlar Dərbənd və Dağıstanın böyük bir qismi Azərbaycana aid idi. Kantemir ailəsi son gəlişlərində ailə olaraq Türkiyədə qalmağa qərar vermişlər. Ancaq bir müddətdən sonra İzzət bəyin əmisi geri dönür.

İzzət bəyin atası Musa, anası Umuy xanım, böyük qardaşı Mecid, qardaşları Ziya, Abidin ve Zihnidir. Bacıları isə Ümmü Gülsüm ve Reyhandır.

İzzət bəyin iki böyük bacısından Ümmü Gülsüm evli olduğundan orada qalmış, digər bacısı Reyhan ailə ilə birlikdə Türkiyəyə gəlmiş, heç evlənməmişdir. Qardaşı Abidin bəy ilə yaşayırmış. İzzət bəyin böyük qardaşı Məcid bəy burada ticarətə davam etsə də, uğurlu ola bilmir.

İzzət bəy "İstanbul Sultanisi”ni, qardaşı Ziya bəy Galatasaray Lisesini bitirib. Ziya bəyin iki qızı İnci ve Mine xanımlar hələ də İstanbulda yaşayırlar. Abidin bəy dənizçilik müəssisəsində çalışırmış. Ən kiçik qardaşı Zihni isə Lise məzunu olub bankda işləməyi seçib.

İzzət Kantemir 1903 doğumlu olub 1925-ci ildə İstanbul Tibb fakültəsindən məzun olur. Əsgərliyini Trakyada Mürefte ve Saray kazalarında tamamlayıb İstanbula dönür. "Gureba Hastahanesi”ndə "Dahiliye” ixtisasına başlayır, dörd ilini tamamlayıb 1933-cü ildə mütəxəssis olur. Qısa bir vaxtda İstanbuldakı alman xəstəxanasında işləyən Dr. Kantemir bilik və ədəbini artırmaq üçün Almaniyaya getmiş, orada Bolqarıstan köçkünü Mikrobiyoloji Uzmanı olan Dr. Safiye xanımla evlənmişdir.

O tarixlərdə əksər musəvi əsilli elm adamları Almaniyadan qaçmaq məcburiyyətində qaldıqda onlara Türkiyə qucaq açmış, Mustafa Kamalın dəstəyi ilə təxminən dünyada məşhur olan 150 elm adamı ilə anlaşılıb Türkiyə universitetlərinə yerləşdirilmişlər.

O günlərdə Türkiyəyə qayıdan Dr. İzzət Kantemir bir müddət Almaniyadan gələn Prof. Dr. Oberndorfer ilə İstanbul Tibb Fakültəsi Patoloji Kursunda işləmiş, daha sonra isə Ankaraya gedərək Nümunə Xəstəxanasında daxili xəstəliklər uzmanı olaraq işə davam etmişdir.

Həkim Kantemir 1942-ci ilə qədər bu şəkildə çalışıb. Daha sonra ayrılıb sərbəst həkim olaraq çalışarkən 1946-cı ildə Prof. Dr. Paul Pulewkanın təklifi və təşviqi ilə müayinəxanasını bağlayıb yeni yaradılan Ankara Tibb Fakültəsi Farmakoloji kursuna keçib. 1947-ci ildə dosent, 1954-cü ildə professor olub. Ankara Tibb Fakültəsinin quruluşundan bəri Prof. Dr Paul Pulewka farmakologiya dərslərini almanca keçmiş, İzzət hoca da sinxron olaraq türkcəyə çevirmişdir.

Bir müddət sonra İstanbulda birlikdə çalışdığı Prof. Dr. Oberndorfer’i nümunə götürərək Ankarada bir Xərçəng Araşdırma Mərkəzi qurmuş, Avropa Xərçəng Araşdırma Cəmiyyəti halına gətirmişdir. Onkoloji İnstitutu Farmakologiya bölmə rəhbəri və Türk Xərçəng Araşdırma və Mübarizə Qurumu qurucularından olan Dr. Kantemir Əhməd Andiçen adına bir xərçəng xəstəxanasının qurucusu da olmuş, bu mövzuda əhəmiyyətli vəzifələr almışdır.

Təəssüflər olsun ki, yaxşı bir araşdırmaçı və enerjili bir elm adamı olan Dr. Kantemiri 1988-ci ildə itirdik.O, çox dəyərli tibb kitabları və məqalələri ilə yanaşı, "Rusiyada Pantürkizm hərəkətları” və "Cənnətin qılıncları” adlı iki kitab da tərcümə edib.

Onu da qeyd edək ki, Dr. Kantemir həm də "Kafkas Derneği, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı” qurucularındandır.İzzət bəy illər keçsə də, kökünü unutmur, ailəsini və böyük bacısını tapmağa çalışır. Millətlərarası konqreslərdə qarşılaşdığı sovetlər birliyindən gələn elm adamlarına ünvanlar vermiş, qohumlarını, bacısını, əmilərini sorub-soruşdurmuşdur. Onlar da hər dəfə tapacaqlarını vəd edirlər, ancaq heç kimdən xəbər çıxmır.

Tokioda tanış olduğu Prof. Dr İbrahim Topçubaşına da ailəsini axtardığını deyir, onları necə tapa biləcəyini soruşur. Topçubaşı "narahat olma, mən taparam" deyəndə gülmüş, qarşılaşdığı hər sovet elm adamının ünvanı alıb yoxa çıxdığını, buna öyrəşdiyini söyləmişdir: "Siz hamınız yəqin ki, sistemdən qorxursunuz", - deyə, yarızarafat, yarıciddi deyinəndə, Topçubaşı "ünvanı ver, qalanına qarışma" demiş, onu sevindirmişdir.

Həqiqətən də, Azərbaycana dönər-dönməz bu işi o bölgədən olan bir assistentə tapşırır, "sənə istədiyin qədər icazə verirəm, bu insanları və ya yaxınlarını araşdır, tapmadan geri gəlmə" deyir.

Assistenti bir ay sonra tapa bilmədən geri gəlsə də, Dr. Topçubaşı ümidini itirməmiş, o bölgəni tanıyan hər adamı sorğu-sual etmiş, araşdırmağa davam etməsi üçün Dağıstana təkrar assistent göndərmişdir.

Bir gün otağında oturarkən assistenti "onları tapdım” deyib yaşlı bir qadın və onun oğlu olduğu ehtimal edilən birilərini təqdim etmişdir. Yaşlı qadın Dr.Kantemirin bacısı Ümmü Gülsüm, yanındakı da oğlu Kamal imiş.

Beləcə, həm axtaranlar, həm də tapılanlar üçün çox həyəcanverici bir qovuşma baş tutur. Dr.Topçubaşı bu gözəl xəbəri dərhal Dr. Kantemirə çatdırır.

Prof. Dr. İzzət Kantemir Ankarada yaşadığından, Sovet səfirliyinə baş vurur, vacib qanuni əməliyyatları tamamlayır. Bacısı Ümmü Gülsüm xəstə olduğundan, oğlu Kamalı dəvətli olaraq Türkiyəyə gətirə bilir. Beləcə, qardaşı oğlu Kamal ailədən ilk gələn olur, növbəti illərdə sovetlər birliyi dağıldıqda digər qardaş oğulları da bir neçə dəfə Türkiyəyə yollanmışlar.

Biz yenidən İbrahim Topçubaşının öyküsünə qayıdaq.İzzət bəy və dostları Topçubaşının köməyindən çox məmnun olub onu qısa müddətlik də olsa, universitet dəvəti ilə təmin etmişlər. Dr. Topçubaşı qaraciyər cərrahiyyəsi ilə məşğul olduğundan, Hacettəpə Tibb Fakültəsi Genel Cerrahi Anabilim Dalında qonaq müəllim olaraq dəvət edilmiş, konfranslar vermiş, elmi işlərə qatılmışdır. Beləcə, həm Türkiyədəki tibbi işləri, həm də ölkəmizin müxtəlif yerlərini görmə şansına sahib olmuşdur.

Bir müddət sonra Dr. İzzət Kantemir ve Dr. Muhittin Ülker onu İzmir və İstanbula dəvət etmişlər. Üç yoldaş birlikdə əvvəl İzmirə getmişlər, gəziləcək yerləri ziyarət etmişlər. Mövsüm yayın sonları idi və bu o deməkdir ki, İzmirdə sərgi zamanı idi. Üç elm adamı bəzi xəstəxanaları gördükdən sonra təbii olaraq, Beynəlxalq İzmir sərgisini da gəzmək istəmişlər. Bilindiyi kimi, sərgi əsnasında müxtəlif sənətçilərin İzmir konsertləri olurdu. Bu durum Topçubaşının diqqətini çəkmiş, bir türk musiqisi konserti izləmək istəmişdir. O həftəki sənətçi qiymətli bir ad - Nesrin Sipahi olur. Onun konsertinə bilet tapıb ön sıradakı yerlərini tutmuş, izləməyə başlamışlar. Nesrin Sipahi bir neçə əsər oxuduqdan sonra tamaşaçılara xitabən İranda yazılmış 45-lik bir valdan öyrəndiyi "Söyüdlər başın əyəndə" adlı möhtəşəm bir əsər oxuyacağını, ancaq bəstəkarını bilmədiyini söyləyib əsəri oxumağa başlayır. Nesrin xanım o parçanın bəstəkarının ön sırada tam qarşısında oturduğunu nə bilsin. Topçubaşının həyəcandan az qala ürəyi duracaqmış.

Nesrin xanım hər fürsətdə bu qarşılaşmanın ömrünün ən gözəl təsadüfü olduğunu söyləyərdi.

İzzət bəy və Muhittin bəy Topçubaşının eyni zamanda böyük bir bəstəkar olduğunu haradan bilsinlər. Tamaşaçılar möhtəşəm səsli Nesrin xanıma bu əsəri yenidən ifa etdirmək istəmişlər.

Topçubaşı dostlarına "məni bu xanımla mütləq tanışdırın” deyib israr etdiyindən səlahiyyətlilər vasitəsilə səhnənin arxasına Nesrin xanıma xəbər göndərilmiş və əsərin bəstəkarının bir cərrahiyyə professoru olduğunu, onunla tanış olmaq istədiyini çatdırmışlar. Nesrin xanım "telif hakları” qanununu düşünüb öncə narahat olmuş, amma konsert sonrası onları kulisə dəvət etmişdir. Xeyli söhbət etmişlər. İbrahim bəy başqa əsərlərini də verəcəyini vəd edir, bir həftə sonra İstanbulda görüşməyi planlaşdırırlar.

İstanbula gəldiklərində öncə universitet xəstəxanalarını gəzmişlər. Həmin vaxt mən İstanbul Universiteti Tibb Fakültəsi Cerrahpaşa Genel Cerrahi Klinikasında təcrübə keçən assistent idim və artıq üçüncü ilim idi. İşlədiyim servisə bir qonaq professor gələcəyini demişdilər. Hocamız Prof. Dr. Erol Düren onları qarşıladı və xəstə ziyarətinə başladıq. İbrahim Topçubaşını və birlikdə gələn hocaları bizə tanıtdılar.

O zamanlar məndəki Azərbaycan vallarından İbrahim bəyin bəzi bəstələrini dinləmişdim. Ancaq onun bir cərrahiyyə hocası olduğunu bilmirdim.

"Akut Apandisit” səbəbiylə təcili şəkildə əməliyyat edilmiş bir xəstə başında durub xəstəni təqdim etdik. Dr. Topçubaşı bizə dönüb "nə üçün öz dilinizi istifadə etmirsiniz? Niyə "kəskin apandisit” demirsiniz? ” dedi və "biz daima öz dilimizi işlədirik” deyib yürüməyə başladı. Bizim xoşumuza gəldi, amma illər sonra getdiyimiz Azərbaycanda işlərin çox da elə olmadığını gördük.

Dr.Topçubaşı İstanbulda mənim çox sevib saydığım kimya mühəndisi, Kabataş Erkek Lisesində kimya müəllimliyi də edən Salih Gencenin evində qalırdı. Salih Gence 12 yaşında ikən ailəsi ilə birlikdə dayısı Prof. Dr. Ahmet Caferoğlunun yardımı ilə Gəncədən İstanbula köçdüklərini danışırdı. Böyük qardaşı Kamil bəy "askeri okul”a girib zabit olarkən, Salih bəy də kimya mühəndisi olmuşdu. Mən də fürsət tapdıqca onlara gedir, birlikdə Azərbaycanı yad edirdik. Bəzən də onlarda olan köhnə vallardan Azərbaycan musiqisini dinləyirdik.

Xəstəxanada növbətçi olduğum bir gecə Salih bəy mənə zəng edib Topçubaşının evlərində qonaq olduğunu, marağım səbəbilə məni də tanışdırmaq istədiyini söylədi. Bu vaxt Topçubaşı da yanında idi və onun da "bıraksın gelsin” dediyini eşidirdim. İsrarları qarşısında bir yoldaşımla növbə dəyişimi edib Salih bəyin evinə getdim. Xeyli söhbət etdik. Məni Azərbaycana dəvət etdi. Qohumlarımı soruşdu. Bir gün sonra Nesrin Sipahinin evinə gedəcəklərini, mənim də onlarla birlikdə gəlməyimi istədi, amma çalışma şərtlərim buna izin vermədi.

Salih bəydən öyrəndiyimə görə, orada pianonun başına keçmiş, "Doldurun, doldurun qədəhləri, doldurun” adlı bir mahnısını da çalıb-oxumuşdu. Daha sonrakı illərdə Nesrin Sipahi bu mahnını konsertlərində və vallarında ifa etmişdi.

O zamankı möhkəm Sovet intizamı içində istər Niyazinin, istər Topçubaşının, istərsə də ara-sıra gələn sənətçilərin və ya yanındakıların KQB-yə bağlı olduqlarını düşünürdük.

Bu tip ziyarətlər nəticəsində bir çox azərbaycanlı ailələr yaxınlarını və qohumlarını tapdılar. Beləcə, münasibətlər davam etdi. "Dəmir pərdə” boşalmağa başladı.

Gələn sənətçilər və üst təbəqə insanların çoxunun məhdud iqtisadi şərtlərdə gəlib-getdiklərini müşahidə etmişik. Son zamanlardakı söhbətlərimizdə hər şeyi daha rahat danışmağa, gerçəkləri qarşılıqlı paylaşmağa başladıq.

1955–1960-cı illər arasında dinlədiyimiz Mustafa Vekilli, Naki Keykurun (Şeyxzamanlı), Mehmet Sadık Aran, Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu, Kamil Arran (Refibeyli) kimi nəsillər ilə İkinci Dünya Müharibəsi köçkünlərindən dinlədiyimiz Sovetlər birliyi çox fərqli idi. 1965-1970-ci illər sonrası gələn sənətçilər və digər gələnlərdən dinlədiyimiz Sovetlər birliyi arasında isə sürətli bir dəyişikliyin yaşandığını hiss etdik və bir gün bu günlərə varacağımıza inanaraq ümidlə gözlədik.

Bu yaşanmış hekayə həm Prof. Dr. İzzət Kantemir ailəsini, həm də Dağıstandakıları sevindirərək başlamış, bir çox insan qrupuna yayılaraq sevinc yaratmışdır.

Bu cür xatirələr hamımız üçün unudulmaz günlərdir. Bu öykünü Azərbaycanda və Dağıstanda oxuyanlar köhnə günləri acı və şirin tərəfləri ilə daima xatırlayacaqlar.

Mənə Ankara günlərini anladan Tibb Fakültəsi mənsublarına, Prof. Dr. Mehmet Melliye, ailə şəkillərini mənimlə paylaşan İzzət bəyin sevimli qızı İris xanıma təşəkkürlərimi bildirirəm.