Hüseyn Cavid şəxsiyyətinə və yaradıcılığına layiq kitab
Kitab haqqında ərəblərin məşhur bir
kəlamı var: "Kitab sənə fayda verər, səndən heç nə almaz”. İllər, əsrlər keçsə
belə, elm-texnika nə qədər sürətlə inkişaf etsə də, bu danılmaz faktdır ki, kitab ruhumuzun mənəvi
qidasıdır. Doğrudur, sürətlə inkişaf edən internet əsri insanların bir qismini
bu mənəvi qidadan uzaq saldı. Amma xoşbəxtlikdən, yenidən ona qayıdış baş
verir, "kitab insan ruhuna məlhəmdir” kəlamı doğrulur.
Qarşımda
bir kitab var. Müəllifi pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, BDU-nun baş müəllimi
Sevil Həsənovadır. Kitab Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, bütün
yaradıcılığı boyu romantik ədəbi məktəbin ideyalarına sadiq qalan, böyük
türkçü, turançı Hüseyn Cavidin bu gün də elmi ictimaiyyətə geniş şəkildə təbliğ
edilməyən publisistik yaradıcılığına həsr edilib. "H.Cavidin publisistikasında
milli-mənəvi dəyərlərin inikası” adlı kitab Azərbaycan respublikası təhsil nazirinin
08.12.2015-cı il, 1108 nömrəli əmri və Bakı Dövlət Universiteti TMŞ-nin yanında
tədris vəsaitlərinə nəşr hüququnun verilməsi üzrə daimi fəaliyyət göstərən komissiyanın
qərarı (Əmr R-57, 17.05.2016) ilə çap edilmiş dərs vəsaitidir.
Cavidşünas, pedaqogika üzrə elmlər doktoru,
professor Şəmistan Mikayılovun elmi redaktorluğu ilə ərsəyə gələn dərs vəsaitində
ilk dəfə olaraq H.Cavidin bədii-elmi publisistik məqalələrindən geniş bəhs
olunur. Əslində S.Həsənova ömrünün 20 ilinə yaxın bir zamanını H.Cavid
yaradıcılığına həsr edib. Hələ 1980-ci ildə Azərbaycan Dövlət Televiziya və
Radio Verilişləri Komitəsində , "Azərbaycantelefilim” yaradıcılıq birliyində
çalışarkən, dəfələrlə bu mövzuya müraciət etmiş və 2005-ci ildə "Hüseyn Cavidin həyat və yaradıcılığının tədrisinin
şagirdlərin mənəvi tərbiyəsinə təsiri” mövzusunda dissertasiya işini müdafiə edərək,
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru elmi adına layiq görülmüşdü. Bu gün isə xanım tədqiqatçı
H.Cavidin uzun illər tədqiqatdan kənarda qalmış publisistik yaradıcılığına
müraciət edərək "Hüseyn Cavid və milli mətbuatın aktual problemləri” adlı
doktorluq işində yenidən tam başqa aspektdə bu mövzunu araşdırmağa başlamışdır. S.Həsənova dərs vəsaitində qeyd edir ki, əslində H.Cavidin
təkcə publisistikası yox, bütövlükdə ədəbi yaradıcılığı böyüməkdə olan nəsillərin
tərbiyəsi üçün zəngin material qaynağıdır. Bu, çoxsahəli və çoxşaxəli irsə ədibin
publisistikası da daxildir. Elə ona görə də bu dərs vəsaitində ədibin yalnız
publisistikasından bəhs edilir.
Bildiyimiz
kimi, uzun illər H.Cavidin publisistikası geniş tədqiqatdan kənarda qalıb.
1920-ci ildən 1950-ci illərə qədər olan tədqiqat əsərlərində bəzi cavidşünaslar
məqalələrində bir necə cümlə ilə onun publisistikası haqqında informasiya verməklə
kifayətləniblər.
1960-70-ci illər arası ədəbiyyatşünas alimlərdən
Kamran Əliyev, İzzət Rüstəmov, Qulam Məmmədli Hüseyn Cavidin bədii publisistik
yaradıcılığı haqqında bir necə məqalə yazmaqla, elmi ictimaiyyətə nisbətən
geniş informasiya veriblər.
Klassik publisistikamıza nəzər yetirəndə bir daha
şahidi oluruq ki, xalqın milli özünüdərk və özünəqayıdış hisslərinin
aşılanmasında dahiyanə nümunələr yaranmışdır. İstər 20-ci yüzilliyin əvvəllərində,
istər sonlarında milli müstəqilliyimizin, azadlığımızın qazanılmasında döyüşən
publisistikamız əvəzedilməz rol oynamışdır. Ona görə də bu gün klassiklərin,
o cümlədən H.Cavidin də publisistik yaradıcılığını geniş
tədqiqata cəlb edən S.Həsənova çox böyük zəhmət bahasına bu dərs vəsaitini ərsəyə
gətirmişdir.
Maarifin,
elmin təbliği üçün mətbuatın böyük gücə malik olduğunu dərk edən H.Cavid də
20-ci yüzilliyin əvvəllərində ölkəmizdə çap olunan mətbuat orqanlarının əksəriyyətində
bədii publisistik məqalələrlə də çıxış edib. 1904-1937-ci (37-ci ilin may ayına
kimi) illərdə Azərbaycanda, Türkiyədə, İranda, Tiflisdə fəaliyyət göstərən qəzet
və jurnalların səhifələrində müxtəlif janrlarla yanaşı, publisistik yazıları da
var. Bu yazıların arasında "İqbal”, "Həqiqət”, "Açıq söz” qəzetlərində çap
olunan publisistik məqalələr üstünlük təşkil edir. Həmin məqalələr birmənalı
olaraq elmə, təhsilə, ədəb-ərkana, ailə tərbiyəsinə həsr edilən bədi-elmi
publisistik məqalələrdir.
Müəllif
qeyd edir ki, H.Cavid ilk dəfə 1904-cü ildə "Şərqi-rus”da, 1905-ci ildə "Həyat”da,
1906-cı ildə "İrşad”da, 1907-ci ildə "Füyuzat”da, 1909-cu ildə İstanbulda
"Süratül-müstəqim” jurnalında, Bakıda "İttifaq” qəzetində, sonrakı illərdə əsasən
"Həqiqət”də, "Yeni irşad”da, "İşıq”da, "Məktəb”də, "Şəlalə”də, "İqbal”da, "Açıq söz”də, "Yeni
iqbal”da, "Qurtuluş”da, "Bəsirət”də, "Qardaş köməyi”ndə, "Millət”də, "Azərbaycan”da,
"Qurtuluş yolu”nda, "Azərbaycan füqərası”nda, "Zəhmət”də, "Maarif və mədəniyyət”də,
"Kommunist”də, "Yeni yol”da və ta 1937-ci ilin may ayına kimi Azərbaycanda çap
olunan digər qəzet və jurnallarda şeirləri, pyesləri ilə yanaşı, publisistik və
ədəbi-bədii məqalələri ilə də çıxış etmişdir.
H.Cavid də
H.Zərdabi, C.Məmmədquluzadə, Ö.F.Nemanzadə, C.Hacıbəyli, Ü.Hacıbəyli, M.Ə.Rəsulzadə,
Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu və başqa görkəmli sənətkarlarımız kimi publisistika ilə
də məşğul olaraq, ideya və düşüncələrini təkcə şeirlərində, pyeslərində, dram əsərlərində
deyil, həm də məqalələrində əks etdirmişdir.
Zəngin, çoxşaxəli ədəbi irs qoyub
getmiş ədibin publisistik yaradıcılığı bu gün də ictimai, tərbiyəvi əhəmiyyətini
itirmədiyi üçün tədqiqinə ehtiyac duyulur. Çünki bu publisistika millətin
qarşılaşdığı problemləri dərindən öyrənməyə, aktual mövzulara həsr edilmişdir. H.Cavidin
publisistikasına xas olan ən ümdə xüsusiyyətlərdən biri də, onun gələcəklə
bağlı olmasıdır. "Hüseyn Cavidin publisistikasında milli-mənəvi tərbiyənin inikası”
adlı əsər də olduqca faydalı, dövrün tələblərinə cavab verən dərs vəsaitidir.
H.Cavid qələminin məhsulu olan sənət nümunələri nəzərdə tutulan bütün
elmi-pedaqoji tələblərə cavab verdiyi üçün onların təlim materialı kimi gəncliyə
təqdim olunması zərurət təşkil edir. Dərs
vəsaitində H.Cavidin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindəki yerinin elmi şəkildə
izahından sonra məktəbdə öyrədilməsi tarixinə nəzər salınır. Həmin tarixi xülasədən
sonra H.Cavidin dramaturgiyası ilə yanaşı publisistikasının da öyrədilməsi üzərində
aparılan işin metodikası verilir.
İnkaredilməz həqiqətdir ki, Azərbaycan
mətbuatı, ədəbiyyatı, mədəniyyəti qədim tarixə və zəngin ənənəyə malikdir.
Xalqımızın həyat tərzi, milli psixologiyası, mənəvi keyfiyyətləri, əxlaqi sifətləri,
adət və ənənələri mətbuatımızda və ədəbiyyatımızda öz ifa tərzini tapıb. Ölkəmizdə
böyüməkdə olan gənclərin milli ruhda, milli zəmində tərbiyə olunmasının başlıca
vəzifələrdən biri kimi qarşıya qoyulduğu indiki şəraitdə, Hüseyn Cavid
yaradıcılığının təlim-tərbiyəvi əhəmiyyətini, gənclərdə milli şüurun inkişafına
onun təsirini də tədqiq edib öyrənmək əsas məqsədlərdəndir.
Sonda cavidşünasların
diqqətini bir məsələyə yönəldərək, bu mühüm problemin həll edilməsinə dəstək
olmalarını arzu edərdik. Çünki bu gün gənc nəslin mənəvi-əxlaqi zövqünün
formalaşmasında, soy-kökünə qayıdışında, milli-mənəvi dəyərlərin yaşanmasında,
təlim-tərbiyə prosesinin gücləndirilməsində H.Cavid ədəbi-bədii irsinin mühüm
rol oynadığı göz qarşısındadır. Əsərlərində insanları bəşəri ideyalara,
insanlığa, xeyirxahlığa, paklığa, vətənpərvərliyə, ədalətə, mübarizəyə səsləyən
müəllifin zəngin ədəbi-bədii irsi hər zaman aktualdır. Odur ki, xanım tədqiqatçıya
bu xeyirxah yolda, müqəddəs işdə daha böyük uğurlar arzulayırıq və H.Cavid şəxsiyyətinə,
yaradıcılığına layiq necə-necə əsərlərlə imza atmasını arzu edirik.
Qərənfil Dünyaminqızı
Əməkdar jurnalist